Pytanie 14.

Wisznu i jego awatary; mity, ikonografia, funkcja, Wisznu jako najwyższe bóstwo.

1. Wyznawcy Wisznu i jego inkarnacji to wisznuici (vaisnava).

2. „Rigweda”- Wisznu jako łaskawe bóstwo solarne, często łączone z bogiem wojownikiem Indrą. Imię Wisznu może pochodzić od sanskryckiego rdzenia viś(„wchodzić”), byłby zatem tym który „wkracza w świat i go przenika”. Wrednym hymnie Wisznu robi trzy kroki, którymi oddziela ziemię od nieba.

3. W czasie powstawania puran(IV-VI w.p.n.e.) Wisznu jest przedstawiany na dwa sposoby:

1. Jako młodzieniec o ciemnoniebieskiej skórze , stojący prosto, z czterema rękami, w których dzierży konchę, dysk, maczugę i lotos. Nosi klejnot zwany kausztubha i ma kępkę włosów na piersi- śriwatsa(ukochany przez boginię Śri).

2. Wisznu śpiący na zwojach wielkiego kosmicznego węża śeszy(śesa- „pozostałość”) lub Ananty(„nieskończony”), unoszącego się na kosmicznym oceanie. Z jego pępka wyrasta lotos, w którym pojawia się bóg stwórca Brahma, który następnie tworzy świat podtrzymywany przez Wisznu i w odpowiednim czasie niszczony przez Śiwę: Brahma zostaje zwinięty w lotos, który zwija się z powrotem w pępek Wisznu; on sam znowu zapada w sen.

4. Wisznu poślubił boginię Lakszmi i Śri, które tworzą jedną istotę, choć pierwotnie były odrębnymi bóstwami.

5. Wisznu bywa także przedstawiany jako jeździec na swoim wierzchowcu, orle Garudzie, czasem wraz z Lakszmi.

6. Dla swych wyznawców i w literaturze wisznuickiej Wisznu to transcendentny bóg zamieszkujący swoje najwyższe niebo, Waikuntha, na szczycie kosmicznego jaja, gdzie dzięki jego łasce, udają się wierni w chwili wyzwolenia.

7. Według tradycji wisznuickich Wisznu manifestuje się w świecie na trzy sposoby:

- w swoich dziesięciu inkarnacjach(avatara) na ziemi podczas czasów ciemności;

- w swoich różnych przejawach czy wizerunkach(murti, arca)w świątyniach i kapliczkach;

- w sercach wszystkich istot jako ich wewnętrzny zarządca(antaryamin).

8. Wisznu jest najwyższym Panem, który pojawia się na świecie w czasach ciemności, gdy dharma zanika. Jego manifestacjami są wcielenia lub „zstąpienia”(avatara).

9. Do VIII wieku n.e. w puranach wisznuickich standardowo występowało 10 wcieleń Wisznu:

- Matsja(Matsya- „ryba”)

- Kurma(żółw)

- Waraha(Varaha- „dzik”)

- Narasinha(Narasimha- „człowiek - lew”)

- Wamana(Vamana- „karzeł)

- Paraśurama(„Rama z toporem”)

- Rama lub Ramaćandra

- Kriszna

-Budda

-Kalkin.

10. Mitologia wcieleń skupia się na stworzeniu, destrukcji i odtworzeniu świata:

- „Matsjapurana”opowiada, jak pierwszy człowiek Manu, zostaje uratowany z kosmicznej powodzi przez Rybę

- żółw schodzi na dno oceanu mleka, by służyć podporą dla góry Mandara, użytej przez bogów i demony jako mieszadło do ubijania oceanu, z czego wyłoniły się różne obiekty, pożądane i niepożądane, włączając amritę, nektar nieśmiertelności

- Dzik ratuje Ziemię, personifikowaną jako boginię, z dna kosmicznego oceanu i wyciąga ją na powierzchnię, gdzie ją rozciąga, wznosi góry i dzieli ją na 7 kontynentów

- Narasinha, człowiek-lew, niszczy złowrogiego demona Hiranjakaśipu, który próbował zniszczyć własnego syna Prahladę, wyznawcę Wisznu

- Karzeł pokonuje wszechświat trzema krokami i niszczy demona Balego

- Paraśurama pojawia się by zniszczyć aroganckich ksztariów, którzy nękają braminów

- Rama i Kriszna natomiast są królami-bohaterami z eposów

- Budda to wcielenie zesłane po to, by sprowadzić na złą drogę nieprawych i demony, co ma przyspieszyć koniec obecnej ery ciemności(kalijugi)

- Kalkin, „biały koń”, zjawi się na końcu ciemnej ery, by zniszczyć złych oraz przywrócić czystość i prawość.

11. W powyższych inkarnacjach daje się zauważyć przejście od niższych, wodnych form życia do wyższych, żyjących na lądzie.

12. Doktryna i mitologia inkarnacji jest w wisznuizmie ważna dlatego, że podkreśla nadrzędność i transcendencję Wisznu.

13. „Wisznapurana” stwierdza, że wszystkie istoty, także bogowie, czczą wcielenia Wisznu, gdyż jego forma najwyższa jest niepoznawalna.

Pytanie 15.

Kriszna; jako pasterz, Kriszna-wojownik, Kriszna-dziecko, Kriszna jako bóstwo najwyższe.

1. Literatura sanskrycka potwierdza istnienie wielu oryginalnie odrębnych bóstw i związanych z nimi kultów, które później „wtopiły się” w Wisznu; przede wszystkim dotyczy to Wasudewy, Kriszny i Narajany. Najważniejszą postacią jest tu KRISZNA.

2. Termin „krisznaizm” bywał używany do określania kultu Kriszny, a nazwa „wisznuizm” ograniczała się do kultów Wisznu, w których Kriszna był postrzegany jedynie jako inkarnacja, a nie sam transcendentny byt.

3. Wczesny kult wisznuicki skupił się na trzech bóstwach, które połączyły się ze sobą: Wasudewie-Krisznie, Krisznie-Gopali, i Narajanie, a następnie zostały utożsamione z Wisznu. Wasudewa-Kriszna i Kriszna-Gopala byli czczeni przez grupy ogólnie określane terminem bhagawatów.

4. Kriszna był bóstwem klanu Jadawów, prawdopodobnie związanym z Wasudewą. Choć niemożliwe jest ustalenie początków oryginalnego bóstwa (historyczne ukształtowanie się postaci Kriszny jest zbyt złożone), to można zakładać, że był on ubóstwionym bohaterem lub królem.

5. Wisznuici wierzą, że Kriszna istniał naprawdę. Wzmianka o Krisznie znajduje się w upaniszadzie „Ćhandogja”- dla jego wyznawców oznacza to umieszczenie bóstwa w wedyjskim układzie odniesień. W „Mahabharacie”Kriszna pojawia się jako wódz Jadawów z Dwaraki, obecnej Dwarki.

6. W II wieku p.n.e.Wasudewa-Kriszna był czczony jako odrębne bóstwo, a w końcu został utożsamiony z Wisznu w „Mahabharacie”, gdzie pojawia się trzy razy(w „Gicie”) jako tożsamy z Wisznu.

7. Około IV wieku n.e. tradycja Bhagawatów, tj. czcicieli Wasudewy-Kriszny z „Mahabharaty”, wchłonęła kolejną tradycję- kult Kriszny jako młodzieńca z Wrindawany: Kriszny-Gopali, strażnika stad. Kriszna-Gopala, plemienny bóg Abhirów, wraz ze swym bratem Balaramą lub Sankarszaną, był pasterskim bóstwem, z czasem utożsamianym z tradycją wisznuicką. „Hariwańśa”(Harivamśa, „dodatek” do Mahabharaty), „Wisznapurana”, a zwłaszcza „Bhagawatapurana” zawierają opowieści o Krisznie jako chłopcu i młodzieńcu w Gokuli, osadzie pasterzy z klanu Abhirów na brzegach rzeki Jamuny.

8. „Hariwańśę”datuje się na pierwsze wieki naszej ery. Zgodnie z jej przekazem, stanowi źródło dodatkowych informacji o Krisznie z okresu poprzedzającego wydarzenia opisane w „Mahabharacie”. Te opowieści ważne są jako główny motyw późniejszych tradycji pobożnościowych i ludowych, opisują Krisznę-Gopalę jako kochliwego młodzieńca wędrującego wraz z bratem Balaramą przez las Wrindawany, zabijającego demony, tańczącego i uprawiającego miłość z pasterkami(gopi).

9. W „Bhagawadgicie”Kriszna ukazuje się Ardźunie jako stwórca i niszczyciel świata: kosmiczna forma o niezliczonych kształtach i kolorach, zawierająca w sobie cały wszechświat, wszystkich bogów i stworzenia.

---