Konspekt na temat :
Dramatu romantycznego Adama Mickiewicza „Dziady” część III .
W roku 1829 Adamowi Mickiewiczowi udało się wyjechać z Rosji, gdyż wpływowi przyjaciele zdobyli dla poety wizę. W ten sposób rozpoczyna on swoją wędrówkę po Europie przez następujące miasta: Petersburg, Hamburg, Berlin, Drezno, Praga, Karlowe Wary, Weimar (gdzie spotyka Goethego, który ofiarowuje Mickiewiczowi pióro i portret wykonany przez malarza Schmellera). Mickiewicz rusza w dalszą wędrówkę, odwiedza: Bonn, Szwajcarię, Wenecję, Florencję, Rzym, Neapol, Sycylię, Genewę i ponownie Rzym. Tam też zastała Mickiewicz wieść o wybuchu powstania listopadowego w Polsce. W 1831r. Przybywa do Paryża, skąd z fałszywym paszportem udaje się do Warszawy. Dociera jednak tylko do Wielkopolski, gdyż powstanie zaczęło chylić się ku upadkowi. Literacki rezultat doświadczeń w walce o niepodległość to głównie: „Śmierć pułkownika”, „Nocleg”, „Reduta Ordona”. W Wielkopolsce zostaje do 1832r. , bawiąc się na ziemiańskich dworach. Po upadku powstania w marcu 1832r. Mickiewicz wraz z falą polskich emigrantów, powstańców, uciekających na zachód przed represjami rządu carskiego przybył do Drezna. Tutaj właśnie w ciągu kilkudziesięciu zaledwie dni napisał najwybitniejszy polski dramat romantyczny. Drukiem część III „Dziadów” ukazała się w Paryżu w październiku 1832 roku.
Utwór powstał jako rekompensata za brak udziału w powstaniu, wyraz patriotyzmu poety oraz świadectwo martyrologii Polaków. Akcja pierwszej sceny rozgrywa się w grudniu 1823 roku w celi klasztoru ojców bazylianów w Wilnie, w którym umieszczono młodzież filomacką i filarecką. Wydarzenia z 1823-24 (proces urządzony przez Nowosilcowa) to przysłowiowa „maska historyczna”, którą użył poeta celem wprowadzenia w błąd cenzury carskiej.
Mickiewicz przedstawia w poszczególnych scenach utworu męczeństwo narodu polskiego pod zaborem rosyjskim. Bohaterowie (uczestnicy prześladowań) opowiadają o bezprawnych aresztowaniach, o torturach stosowanych podczas śledztwa, o powszechnie stosowanym głodzeniu i podawaniu niestrawnego jedzenia. Inni przedstawiają historie skazańców wywożonych na Sybir (np. dziesięcioletniego chłopca, który skarżył się, że nie może udźwignąć dziesięciofuntowych kajdan, a jego nogi były poobdzierane do krwi, a ostatni więzień - Wasilewski , pobity w czasie śledztwa do tego stopnia, że nie mógł iść o własnych siłach, toteż spadł z pierwszego stopnia więziennych schodów i zastygł z rozkrzyżowanymi rękami, jego martwe ciało wyglądało, jak ciało Jezusa zdjętego z krzyża (analogia między cierpieniem Chrystusa na krzyżu a męką polskiego narodu).
Natomiast w scenie: „Salon Warszawski” Adolf opowiada o męczeństwie jego dalekiego krewnego - Cichowskiego, potajemnie aresztowanego, a następnie torturowanego w bestialski sposób: karmienie śledziami bez podawania picia, pojenie opium, straszenie nocą, nawet łaskotanie. Wreszcie po kilku latach bezowocnego śledztw wypuszczono Cichowskiego, zmuszając żonę do podpisania oświadczenia, że wrócił zdrowy z Belwederu. Nie była to jednak prawda, gdyż długie lata śledztwa uczyniły z początkowo młodego, urzekającego urokiem osobistym chłopca, człowieka z objawami choroby psychicznej, który mimo młodego wieku całkiem wyłysiał, opuchł od złego jedzenia i wilgoci panującej w więzieniu. Nie poznawał przyjaciół, a nawet żony i dziecka, a na odgłosy pukania do drzwi zaszywał się w kąt pokoju, powtarzając „nic nie wiem, nic nie powiem”.
W scenie VIII zatytułowanej „Pan Senator” poeta odsłania metody, jakie stosowano w czasie śledztwa. Senator rozmawia ze swymi współpracownikami o młodym Rollinsonie, trzymanym w więzieniu o chlebie i wodzie, torturowanym. Matka Rollinsona domaga się wypuszczenia syna, jednak Doktor, Pelikan i Nowosilcow obmyślają plan pozbycia się niewygodnego więźnia, gdyż zbyt wiele wpływowych osób dowiedziało się o męczarniach na nim stosowanych i dojść mogłyby do najwyższych władz. Ponieważ skatowany Rollinson wielokrotnie próbował popełnić samobójstwo, tak więc oprawcy postanowili mu to ułatwić, otwierając okno jego celi znajdującej się na trzecim piętrze. Więzień wyskakuje przez okno. Jednak za poczynione krzywdy na narodzie polskim przyjdzie kara, czyli zemsta i właśnie w utworze owa idea zemsty zamknięta jest w formie pieśni Jankowskiego, Feliksa i Konrada.
W części III „Dziadów” Mickiewicz przedstawił także podział ówczesnego polskiego społeczeństwa. Dzieliło się ono ma cztery obozy:
Pierwszy z nich to PATRIOCI , byli to filareci i filomaci, których łączyły więzi przyjaźni, gotowość poświęcenia się za innych, nawet za cenę własnego życia; z przejęciem i współczuciem wysłuchują opowieści o skazańcach, w swych wypowiedziach używaj języka ojczystego i cenili sobie literaturę polską, twierdzili, że winna ona być odzwierciedleniem historii narodu.
Drugi obóz- pozbawiona patriotycznych uczuć ARYSTOKRACJA - towarzystwo stolikowe, składające się z wysokich urzędników, literatów, dam do towarzystwa, generałów, odznaczające się służalczą postawą wobec zaborców, wręcz donosili, by spodobać się Nowosilcowowi i uważali, że Nowosilcow jest w Warszawie potrzebny; gardzili literaturą polską, a literaci zgodnie uznają, że temat męczeńskiej historii Cichowskiego jest zbyt prozaiczny, mało poetycki i przede wszystkim zbyt okrutny, zbyt krwawy dla Polaków, lubiących sielanki.
Następna grupa to JAWNI ZDRAJCY OJCZYZNY , należeli do nich Doktor (August Becu), Pelikan i Leon Bajkow, byli to ludzie z bezpośredniego otoczenia Nowosilcowa, którzy wszelkimi sposobami starali wkraść się w łaski Senatora: prawią mu komplementy, śpieszą z donosami, obmyślają plan pozbycia się Rollinsona. Są to Polacy, których spotkała „najsroższa niebios kara”, gdyż zostali zdrajcami własnego narodu.
I ostatnia grupa społeczna - DUCHOWIEŃSTWO. Reprezentuje je ksiądz Lwowicz i ks. Piotr, szczerze kochający Boga i bliźniego, głoszący słowo Boże, pomagający polskim patriotom, miłosierny, często narażający własne życie. Ksiądz Piotr jest uosobieniem pokory, skromności i miłości do bliźniego, która jest tak wielka, że chce oddać życie za Konrada, jak Chrystus biorąc na siebie jego winy i kary. Nie wątpi on w moc Boga, za co spotyka go nagroda - możliwość widzenia przyszłych losów Polski.
Mickiewicz także zaprezentował w utworze postać szlachetnego indywidualisty, Konrada, odznaczającego się prometejską postawą , oznaczającą wszelkie bezinteresowne poświecenie się dla własnego narodu. Podejmuje on w samotności w bazyliańskiej celi dialog z Bogiem, buntuje się przeciwko nieszczęściom rodaków i oskarża Boga o całkowitą obojętność wobec zła i bezprawia panującego na świecie. Jednocześnie w szczytowym momencie swego uniesienia ogarnia go poczucie niezwykłej potęgi, równej mocy boskiej, a nawet sądzi, iż byłby lepszym ojcem dla świata. Za bluźnierstwa skierowane przeciwko Najwyższemu i zwątpienie w Jego istnienie spotyka go kara - nie będzie widział przyszłości Polski.
Poeta, ukazując klęskę Konrada nie chciał jednak pozbawić zniewolonego narodu nadziei na odzyskanie niepodległości. Sądził, iż naród polski nie cierpi daremnie, tylko musi uzbroić się w cierpliwość i powinien swoje nadzieje wiązać z ideą mesjanizmu narodowego, czyli oczekiwaniem na przyjście bożego wysłannika - Mesjasza. Wyzwoli on naród polski z niewoli i przywróci mu panowanie. Tym wskrzesicielem i obrońcą Polski będzie widziane przez ks. Piotra „dziecię”, któremu udało się ujść z życiem z syberyjskiego transportu. Apoteoza męczeństwa narodu została ukazana na wzór cierpienia Chrystusa na krzyżu. POLSKA stanie się CHRYSTUSEM NARODÓW , by zmazać winy i grzechy Europy. Najpierw jednak rozegra się symboliczna scena ukrzyżowania. Rolę Heroda pełni car Mikołaj I, Piłata - umywająca się od odpowiedzialności -Francja, Borusa pojącego żółcią -Prusy, Ruckusa pojącego octem -Austria i raniącego Boga -Moskal. W końcowej części swego widzenia ks. Piotr powraca do proroctwa, związanego z pojawieniem się jednostki niezwykłej, tajemniczego męża o „trzech obliczach”, ukrytego pod symboliczną liczbą - imieniem „czterdzieści i cztery”. Prawdopodobnie chodzi tu o Konrada, który będzie miał szansę wrócić z zesłania i stanąć na czele Polaków. Jednak tłumaczenie tych słów budziło wiele emocji i sposobów. Jednym z nich jest interpretacja Juliusza Kleina, który opierał się na kabalistycznej mistyce liczby „w alfabecie hebrajskim czterdziestką jest M., a czwórką D. W hebrajszczyźnie zasadniczym składnikiem wyrazu są tylko spółgłoski”, tak więc „Najprostszym odpowiednikiem liczby czterdzieści i cztery będzie imię o spółgłoskach M i D. Znaleźć je nie trudno - ma ono tradycję najstarszą i ma w chrystianizmie i judaizmie ogromną wartość ideową i uczuciową. Imię to brzmi: ADAM..”. Jest ono także jednym z imion, które używał Konrad jako bohater „Wielkiej Improwizacji”. O znaczenie imienia „czterdzieści i cztery” pytano nieraz samego poetę, na co odpowiadał:
„kiedy pisałem wiedziałem, teraz już nie wiem” - w 1845r.;
„sama mu się nastręczała w chwili natchnienia, gdzie nie było miejsca dla rozumowania” (w „Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego”, grudzień 1832r.).
Stworzona przez Adama Mickiewicza III część „Dziadów” to przykład DRAMATU ROMANTYCZNEGO, którego cechuje:
złamanie zasady trzech jedności (czasu, miejsca, akcji);
synkretyzm rodzajowy, czyli przeplatanie się w utworze jednocześnie trzech rodzajów literackich. Do partii epickiej należy: przedmowa poety (rys historyczny), „Ustęp” (opis), opowieści więźniów w celi i Adolfa o Cichowskim i mit o Prometeuszu. Następnie do partii lirycznych należą: dedykacja (epitafium), wiersz z ”Ustępu” - „Do przyjaciół Moskali”, improwizacja Konrada (wyrażanie uczuć), pieśni śpiewane przez więźniów i sceny wizyjne (silne przeżycia emocjonalne). Natomiast do dramatu przynależą: obrzęd dziadów, budowa utworu (akty, sceny, didaskalia), dramat liturgiczny (egzorcyzmy ks. Piotra), monolog Konrada i bal u Senatora (operowa partia);
współwystępowanie realizmu z fantastyką;
wprowadzenie bohatera nowego typu;
tematyka to: konflikty narodowe i światopoglądowe.