PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA wykład 56 17 - 01 - 99
W jaki sposób badamy postawę?
Patrząc na praktykę związaną z badaniem postaw, można zauważyć, że jednym z podstawowych sposobów badania postaw jest zadawanie pytań w takiej czy innej formie. Biorąc pod uwagę różnego rodzaju sondaże ankietowe zobaczymy, że polegają one na tym, że badany ma odpowiedzieć na jakieś tam pytania albo na szereg pytań. Przykładem wśród dużych sondaży ankietowych jest np. PGSS czyli Polski Generalny Sondaż Społeczny, w którym pytań jest około 340-u. Pytania dotyczą postaw badanego, ale też tego ile zarabia, jakie ma wykształcenie, zawód itd. Jak takie pytania wyglądają? Można podzielić je na trzy duże grupy, modele:
Pytania otwarte. Np.: co sądzisz o istnieniu UFO? Badany na takie pytanie może odpowiedzieć wprost, tak jakby badający robił z nim wywiad. Następnie badacz musi jakoś to zapisać (dziś można odpowiedź po prostu nagrać). Po takiej wypowiedzi np. 20-minutowej, analizujemy ją, po czym jesteśmy w stanie ustalić: że nasz badany jest przekonany o istnieniu UFO; ktoś inny powie, że nie wierzy, może też ktoś odpowiedzieć, że nie wie i będzie to taka odpowiedź po środku. Może też zdążyć się coś gorszego, gdy ktoś powie, że go to właściwie nie obchodzi (są tacy ludzie, których nie obchodzi wiele spraw, które obchodzą innych, tu zresztą pojawia się problem: co to znaczy postawa neutralna, ale o tym za chwilę). Innymi słowy, możemy zadać pytanie otwarte i na to pytanie uzyskujemy odpowiedzi od szeregu osób. Odpowiedzi te analizujemy i uzyskujemy jakiś obraz: po pierwsze postawy danej osoby, a po drugie postaw w jakiejś grupie, a często będziemy widzieli, że w całym społeczeństwie. To jest jedna możliwość.
Pytania skategoryzowane, dawniej nazywane zamkniętymi. Nie pytamy osoby badanej co sądzi o istnieniu UFO. Mogę pozostawić to pytanie umieszczając pod spodem kategorie, czyli odpowiedzi, które pokazujemy badanym. Badany ma wybrać tę odpowiedź, która jest najbliższa jego przekonaniom, jego postawie. Przykładowe kategorie odpowiedzi do powyższego pytania to: tak, sądzę, że UFO istnieją; nie mam zdania; uważam ,że UFO nie istnieją. Takie kategorie odpowiedzi mogą być efektem wcześniej zadanych pytań otwartych, tzn. badacz zadał wcześniej pytania otwarte, wie mniej więcej jak wyglądają możliwe odpowiedzi na takie pytanie i tworzy kategorie po czym zadajemy pytanie skategoryzowane. Wtedy badanego już nie trzeba przesłuchiwać. Możemy rozdać kwestionariusze, w których badani zaznaczają kategorię, która jest najbliższa ich postawie, przekonaniom. Z tym bardzo często spotykamy się w badaniach wszelkiego rodzaju i być może sami takie badania będziecie prowadzić. Jest to jeden z najczęściej używanych sposobów. W ten sposób można przeprowadzić np. badanie postaw do studiów, w których bierze się udział. Wtedy najpierw można przeprowadzić wywiady z np. 10-ma osobami na temat tego jak podobają im się te studia, a potem wszystkim już anonimowo badacz rozdaje jakąś ankietę, w której znajdują się kategorie odpowiedzi: podobają mi się, nie podobają mi się, nie mam zdania. To prowadzi nas do trzeciej grupy związanej z pytaniami tj. do
Skal postaw. Skale postaw różnią się od pytań skategoryzowanych jedną rzeczą, tj. tym, że poszczególnym odpowiedziom przypisujemy liczby. Liczby te świadczą o dwóch rzeczach:
• o znaku postawy
• oraz o jej nasileniu
Jedna z najczęściej stosowanych skal, którą sami studenci sobie wymyślają jest np. skala pięciostopniowa, gdzie jest jakieś twierdzenie np. proste twierdzenie: UFO istnieje; lub: UFO nie istnieje. Trzeba tu zaznaczyć, że lepiej jest formułować takie twierdzenia w postaci oznajmującej, a nie przeczącej. Często ludzie lepiej rozumieją coś w postaci twierdzącej, niż w postaci przeczącej (co potem wymaga pewnych zabiegów przerabiania tej skali). Tak więc badacz formułuje twierdzenie: UFO istnieje, obok tego badacz podaje pięć kategorii od: zdecydowanie się zgadzam - która ma zwykle 5, do zdecydowanie się nie zgadzam - l; lub w wersji lepszej: zdecydowanie się zgadzam - ma 4, a zdecydowanie się nie zgadzam - 0. Oczywiście nie jest to takie proste gdy czyta się o tym w