IV. DRAMAT

1. UWAGI OGÓLNE

• charakterystyka:

• uznanie teatru za sztukę samoistną

• zerwanie z realizmem:

• misteria ekspresjonistycze

• groteska

• „Reduta” Juliusza Osterwy:

• gra aktorska jako „przeżywanie”

• kult autentyczności

• Leon Schiller; reżyser- inscenizator, twórca „teatru monumentalnego”; dzieła romantyków, Wyspiańskiego, rzadko (Wieża Babel Słonimskiego) sięga do współczesnych utworów

• chronologia:

1. do 1926- dominacja awangardy, antyrealizmu

• awangardowo- kontynuatorski (ekspresjonizująco- postmłodopolski)

• realizm (Żeromski, Szaniawski)

2. do pocz. lat 30-tych- żywe nurty nowatorskie zwracają się ku problematyce społecznej, a pod jej presją- ku komunikatywności

3. tendencje realistyczne, psychologiczne; tematyka coraz bardziej powiązana z historią i aktualną sytuacją międzynarodową

******************DRAMATURGIA WITKACEGO*******************

(1885- 1939)

• charakterystyka:

• 21 dramatów; w tych większość w latach 1920- 1924; Szewcy- jedyny utwór z lat 30-tych

• wyniesione z domu poczucie obowiązku bycia wielkim twórcą

• 1914- samobójstwo ukochanej; wyjazd do Austrlii; służba w carskiej armii rosyjskiej

• tęsknota za uczuciem metafizycznym

• katastrofizm

• zanik uczuć metafizycznych

• dotyczy ducha, ale przedstawiana jako brutalne przewroty i rewolucje

• nawiązania:

• ekspresjonizm

• metafizyka i katastrofizm

• dysonanse

• formizm

• dadaizm (sztuki Yvana Golla, Ribemonta- Dassaignes'a, Vitraca, Antanida Artrauda)

• nadrealizm

• nawiązania młodopolskie:

• parodiowanie

• nietzcheanizm, schopenhaueryzm

• demoniczna kobieta

• przekleństwo seksu

• tragedia anty- improduktywna

• fin de siecle'izm

• podobieństwa w dwudziestoleciu:

• Tytus Czyżewski

• Roman Jaworski, Hamlet wtóry (1924, wyd. 1995)

• Teoria Czystej Formy- poetyka sformułowana

• celem sztuki jest doznanie uczucia „metafizycznego”

• osiąga się to dzięki odpowiednik konstrukcjom formalnym- działania połączone z wypowiedziami (w malarstwie barwy i kształty)

• istotne są napięcia między działaniami i wypowiedziami (dziwaczne, oniryczne, niezwykłe); nie zaś ich związek z psychologizmem czy życiem

• dotychczasowe środki wyrazu są już niewystarczające

• bezsens

• witkacyzm- poetyka immanentna:

• uczucie metafizyczne w Teorii uznane za cel i efekt dramatu, tu staje się jego treścią i tematem

• uczucie metafizyczne uzupełnia tematykę metafizycznej proweniencji religijnej: widma, zmartwychwstania, satanizmu

• fascynacja złem

• Teoretyczny element ludyzmu wzbogacony o komizm, parodię, groteskę, błazenadę

• świat przedstawiony:

• pogranicze snu

• język naszpikowany terminami filozoficznymi

• bohaterowie są jak stworzenia eksperymentalne (strzelają do siebie jak do kaczek)

• demoniczna kobieta (Nadobnisi i koczkodani)

• splotu poszukiwań metafizycznych z seksem

• problemy i tematy:

• tęsknota za uczuciem metafizycznym

• Maciej Korbowa i Bellatrix- poszukiwanie tego w perwersji seksualnej

• satanizm (Sonata Belzebuba)

• egzotyka (Pragmatyści, Tumor Mózgowicz)

• kolonializm (Miser Price, czyli Bzik tropikalny; Niepodległość trójkątów, Metafizyka dwugłowego cielęcia)

• demonizm kolejowy (Szalona lokomotywa)

• zło:

• splata się z uczuciami metafizycznymi

• postaci prefigurujące XX wiecznych dyktatorów

• twórczość:

• Janulka, córka Fizdejki - Fizdejko i Wielki Mistrz Neo- Krzyżaków; parodia XIX- wiecznych utworów historycznych

• Sonata Belzebuba- związek diabolicznego zła z metafizyczną sztuką

• Oni- nowa władza wymusza na obywatelach niszczenie dzieł sztuki

• Matka- ofiarą robotników pada bohater chcący odwrócić bieg historii ku uspołecznieniu

• Szewcy 1934; charakterystyka:

• podobnie jak sztuki Peipera i innych w tym czasie- zwrot ku polityce

• katastrofizm: komunizm, liberalny kapitalizm, faszyzm

• mało wspólnego z Teorią Czystej Formy

• rewolucja dokonała przewrotu, ale nowy świat jest bezduszny, bezkształtny, anonimowy

• aluzje do Wesela

1