MIECZYSŁAW ROMANOWSKI DZIEWCZĘ Z SĄCZA
Autor urodził się 12 kwietnia 1834r.
Przez całe swoje życie był głęboko przejęty myślą o walce wyzwoleńczej i o konieczności ofiary osobistej na rzecz zbiorowości. Zginął w trakcie powstania styczniowego. Był człowiekiem głęboko wierzącym.
Tworzył liryki, oprócz tego gawędy i powieści poetyckie, np.: Chorąży, Chwat
Dziewczę z Sącza - nowością była tutaj „rzecz mieszczańska”, utwór ten ochrzczono nawet mianem „epopei mieszczańskiej”.
Temat zaczerpnięty został z kronik Sącza, które zapisały wyswobodzenie miasta z rąk szwedzkich w czasie najazdów Karola Gustawa. Cała Polska po Tatry zalana była wojskami nieprzyjacielskimi. Król musiał uchodzić na Śląsk do Głogowy, żołnierz polski odstąpił swych hetmanów, Czarniecki jeden opierał się w Krakowie, lecz i on ulec musiał w końcu. Nowy Sącz tylko zerwał się do rzezi najezdników, kiedy mieszczanie dowiedzieli się, że Szwedzi planują wyciąć wszystkich do nogi. Podania niosą, że uprzedziła ich o tych zamiarach pewna dziewczyna zakochana w szwedzkim oficerze - ta legenda stała się osnową dla fabuły powieści Romanowskiego (na podstawie wstępu do BN)
STRESZCZENIE:
WIECZOREM
W izbie siedzi Janusz ze swą żoną i wnuczką Basią, oraz Bartek (zakochany w Basi). Janusz narzeka na niebezpieczeństwo ze strony wojsk szwedzkich, ucisk, zmowę, w jakiej są z nieprzyjacielem Szlichtyng, Florek Siemichowski i Żyd Finkiel. Janusz modli się, babka obawia się, że mogą być podsłuchiwani. Basia czuje się urażona, ponieważ Oskar (oficer szwedzki) wydaje jej się całkiem porządnym człowiekiem. Bartek (zazdrosny) podważa te słowa: „Luter i poczciwy? Tego pod słońcem niema jakom żywy”. Snuje plany zrzucenia jarzma szwedzkiego.
SAM NA SAM
Dziadkowie Basi przysnęli . Bartek, widząc, że uraził Basię, próbuje ją na nowo ułaskawić. Przedstawia swoje zalety, dobry fach (jest cieślą) i prosi o wzajemność w uczuciach, gotów jest nawet czekać, aż najazd szwedzki się skończy. Basia jednak nie daje się przebłagać, odmawia, zrozpaczony Bartek ucieka. Basia ma wyrzuty sumienia, bo młodzieniec był dla niej niczym brat. Zaczyna się więc modlić przed obrazem Matki Boskiej.
PRZY STUDNI
Uspokojona modlitwą idzie do studni, gdzie zaplanowana była schadzka z Oskarem. Oskar równie był w Basi rozkochany, jednak podczas spotkania zdradza objawy niepokoju - jest świadom, że jego dowódcy zaplanowali rzeź mieszkańców miasta. Targają nim sprzeczne uczucia, żąda natychmiastowej deklaracji miłości od Basi (w przeciwieństwie do Bartka, który obiecał czekać), chce ją bowiem wyratować przed atakiem. Basia zamroczona wyznaniem, niezbyt zwraca uwagę na część mowy Oskara dotyczącą rzezi :P i jest zachwycona. Całą tę scenę z ukrycia obseruje Bartek, który chce konkurenta zastrzelić, ale ostatecznie się z zamiaru tego wycofuje.
GOSPODA
W gospodzie mieszczanie narzekają razem, szukają przyczyn swego położenia, winę zrzucając na warunki zewnętrzne, spoza grodu. Bartek uświadamia im, że mają wrogów także wśród siebie. Postanawiają przegonić Szwedów - w tym momencie do izby wpadają grabarz i dzwonnik z informacją o grabieży w kościele św. Małgorzaty. Odzywa się wtedy Jacek, który powrócił spod obleganej Częstochowy, opowiada o swym walce, sukcesie w odparciu oblężenia ipowrocie. Zagrzewa do walki z wrogiem, przekonując, że Bóg jest z katolikami, a nie luteranami. Młodzi, rozpaleni żądzą walki, rozbiegają się po mieście.
ODKRYCIE
Tymczasem Basia marzy przy kominku o świetlanej swej przyszłości z Oskarem, stroi się w mirt i rozmaryn, rozmyśla o drużbach i weselu. Następnie ogarnia ją smutek, że będzie musiała opuścić i zmartwić swym odejściem dziadków, strach wywołuje myśl o obcym kraju i obyczajach. Dopiero potem stopniowo dociera do niej świadomość masakry, jaka ma się niebawem wydarzyć, między innymi za sprawą jej ukochanego. Dostaje ataku histerii, budzi dziadków, wykrzykuje niezrozumiałe słowa o rzezi. Bliscy biorą dziewczynę za opętaną. Robią znak krzyża, do czoła przykładają szkaplerz. Basia wyznaje straszną prawdę.
RZEŹ
W kościele Basia wyrzeka się Oskara, wyznaje grzechy i prosi Boga o przebaczenie, chce wstąpić do klasztoru. Ksiądz jej nie pozwala: „obaczym, co ci Bóg przeznaczy” (oj, niedobra to wróżba dla naszej Basi była...). Ale oto nadszedł dzień planowanej przez Szwedów rzezi. Uprzedzenie mieszkańcy, nie czekali, aż zostaną wymordowani i sami ruszyli do walki. Rozpoczął się bój. Basia w amoku idzie między walczących szukać ukochanego. Bartek również szukał Oskara, by wyrównać z nim osobiste porachunki. Gdy go już odnajduje i ma wymierzyć mu cios, zauważa Basię. Postanawia oszczędzić go, by tylko ukochaną dziewczynę uczynić szczęsliwą. Zakazuje atakowania Oskara i obiecuje, że ten następnego dnia zostanie katolikiem. Jednak Krawczyk, oszalały w boju, nie zważa na te słowa i zabija Szweda. Basia pada martwa obok ciała swego kochanka - zabiła ją rozpacz. Polacy pokonują Szwedów. Miasto zostaje wyzwolone.
TRUMNA
Bartek sam sporządza dla Basi białą trumnę (jest w końcu cieślą). Wszyscy w smutku przygotowują się do pogrzebu. Jacek jednak ogłosił radosną wieść dla Ojczyzny: „nasz Czarniecki Podgórze już rzucił i z husarzami w Lubelskie zawrócił”.
The end.
Wzruszające, prawda?
3