Dekadentyzm, symbolizm, impresjonizm w utworach Młodej Polski.
DEKADENTYZM - decadence to po francusku schyłek epoki, upadek. Sam dekadentyzm zaś to świadomość ostatecznego kryzysu kulturowego, przeżycia się wszystkich dróg rozwoju sztuki i myśli, a także wyczerpania możliwości rozwoju form artystycznych. „Nie wierzę w nic” mówi Tetmajer , „wszystko wypite!zjedzone!” jęczy Verlaine. Pustka i niemoc to dwie rzeczy , które zdaniem dekadentów tak naprawdę ma do zaoferowania kultura. Ważną rolę odgrywają tu tez Schopenhauerowskie koncepcje filozoficzne i jego dowody bezsensu ludzkiej egzystencji.Ukształtowanie się tej postawy łączy się z rozczarowaniem do postępu cywilizacyjnego. Rozpad kultury i, bezsens tworzenia to marne widoki dla artysty.
IMPRESJONIZM - to wielki prąd w malarstwie i literaturze młodopolskiej. Celem sztuki jest utrwalenie ulotnego, chwilowego wrażenia zmysłowego. Jakby zatrzymanie czasu. W malarstwie konieczne do tego było oddanie intensywności światła , jego odbić i cieni, uzywanie wyłącznie czystych barw , rozmycie konturów, obrazowanie przez nakładanie liniii plam Według impresjonistów swiata nie da się przedstawić takim jaki jest. Zamiast tego trzeba dążyć do przedstawiania go takim jakim się go widzi.
SYMBOLIZM - opiera się na symbolu czyli motywie który prócz własnego posiada jeszcze znaczenie przenośneSymbol budzi pewne skojarzenia, wyraża stan duszy ,przedstawia jakies idealne pojęcie , mówi cos czego nie można powiedziec dosłownie.
„Koniec wieku XIX” (Kazimierza Przerwy- Tetmajera) zarysował i zdefiniował problematyke dekadentyzmu,niemocy działania , bezsensu istnienia. Wiersz jest forma dialogu podmiotu lirycznego z człowiekiem kńca wieku . na początku każdej zwrotki znajduja si e pytania, które stanowia okreslone stanowisko otaczajacej rzeczywistości. Sa to ironia, wzgarda, rozpacz, walka, rezygnacja. Podmiot liryczny neguje postawe romantyczną (walka, emocje)oraz pozytywną (rozum, nauka). Autor mówi: „Ale czy mrówka rzucona na szyny może walczyc z pociągiem, nadchodzącym w pedzie?”. Jest to porównanie człowieka do mrówki. Zanegowana zostje sensowność zachowań aktywnych i żaden sposób obrony przed poczuciem tragiczności istnienia nie wydaje się być skuteczny. Walka małego człowieka z całym światem skazana jest na niepowodzenie.”Hymny” Kasprowicza z tomu „ Ginącemu światu” dokonuja głębokiej, pesymistcznej diagnozy współczesnej cywilizacji i kultury, odwołują się do „poetyki krzyku”, a więc ekspresjonistycznych , gwałtownych obrazów konania człowieka, świata , historii.
Klasycznym przykładem impresjonistycznej wizji świata jest wiersz Kazimierza Przerwy -Tetmajera „ Melodia mgieł nocnych” To zarazem jeden z liryków będący wyrazem młodopolskiej fascynacji Tatrami. Widok mgły osnuwającej tatrzańska doline budzi tajemnicze wizje. Ruch mgieł przesuwających się przed oczami kojarzy się z jakimś tańcem „okręcaniem się wstęgą naokoło księżyca” Kontury przywołanych w utworze obiektów są rozmyte, zwiewne , ich kolory zamazane, ruch zas stopniowo przechodzi we wrażenie melodii.
Wiersz „Deszcz jesienny” Leopolda Staffa jest utworem zarówno impresjonistycznym jak i symbolistycznym. Jest przesiąknięty atmosfęrą żalu i niemocy. Strofa pocątkowa to zarazem jego refren. „ oszyby dzwoni deszcz dzwoni deszcz jesienny i pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny...”
Refren służy do wprowadzenia w sytuacje liryczna ponurego, jesiennego, sprzyjajacego nastrojom dekadenckim dnia . posługując się technikami impresjonistycznymi , Staff zręcznie tworzy nastrój, oddając wrażenie padajacego deszczu: refren przepełniają onomatopeje naśladujące szemranie kropel. Wiele w nim zglosek: s, sz, cz, dż. Opis ma tu jednocześnie charakter zapisu: słowa naśladujące deszcz brzmią jak on. W strofach mamy do czynienia z istna parada młodopolskich symboli i motywów. Znajdujemy ponura wizję jakiegoś nierzeczywisteo pogrzebu, wypadku, pojawia się postac smutnego , łkającego szatana. W utworze panuje atmosfera krańcowego przygnębienia i melancholii. To prawdziwe studium młodopolskiej depresjii.
Kasprowicz łączy impresjonizm i symbolizm między innymi w poemaci „Miłość”. Szczególnie widoczne jest to w sonetach (Krzak dzikiej róży). Przez wszystkie utwory cyklu przewija się obraz limby i dzikiej róży. Limba symbolizuje śmierc a róża nowe zycie. Poeta ukazuje roslinność tatrzańską, opisuje chwilowe wrażenia , przekazuje w nich myśli osobiste. Obrazy są barwne, harmonijne dopiero w sonecie IV. Sonet I rozpoczyna się od opisów smutnych, obrazu szarego, i monotonnego, gdzie barwnie opisany jest jedynie pąsowy krzak dzikiej róży. Sonety służą refleksji nad przemijaniem świata.
Symbolizm odnajdujemy także w wierszu Leopolda Staffa „Kowal”. Kowal jest symbolem tęsknoty do siły
A drogocenne kruszce które rzuca na kowadło to cechy ludzkie z nich powstanie serce hartowne, mężne, dumne. Człowiek jak kowal musi sam sobie wypracować własną siłę, indywidualność i osobowość.
W wierszu „Anioł Pański” tetmajer używa symboli w celu przedstawienia przemijania wszystkiego co materialne i ukazania bezsensu zycia ludzkiego. Symbolem tego jest rzeka, która toczy swe wody przez łąki , drogi, torfowiska- przedstawiona jest w kolorach szarych i ponurych. Jasne tło podkreśla niemożność powrotu do tego co było gdyż rzeka nie może zawrócić swych spienionych wód. Cztery obrazy które pojawiaja się w wierszu symbolizuja nieodwracalność losu ludzkiego, jego beznadziejność, podkreślenie smutnego końca życia- cmentarz.Niemniej wiersz nie jest jednoznaczny, pełen jest niedokończeń niedomówien, nie wszystkie symbole są zrozumiałe. Może być to wynikiem zastosowania przez tetmajera technik impresjonistycznych, pejzazu wewnętrznego. Stan chwilowy duszy nie musi być zrozumiały dla innego człowieka.
Symbolika w „Weselu” Wyspiańskiego jest bardzo bogata. Tworzą ją sceny wizyjne i osoby dramatu ; niektóre wieloznaczne wypowiedzi i cały zbiór rekwizytów , czyli przedmiotów- symboli. Najsłynniejsze to złoty róg, pawie pióra, podkowa i chochoł
Złoty róg- jest symbolem wyzwolenia , sygnałem wzywającym do powstania, budzącym w ludziach wole walki. Ma moc wyrwania społeczeństwa z letargu, Jasko zgubił go i uniemożliwia cały zryw powstańczy
Pawie pióra - własność , prywata. Jasko schylał się po czapke z piór i zgubił złoty róg.
Podkowa- jest symbolem szczescia. W dramacie podkowe zgubił Wernyhora a gospodyni chowa ja do kufra. Mamy do czynienia ze szcześciem odłożonym na przyszłość , sukcesem którego czas jeszcze nie nadszedl lub tez zjawia się motyw chciwości, poczucia własności
Chochoł - jest symbolem niemożności ogólnej, bezwładu, marazmu, stanu, który Wyspiański unaocznia swojemu narodowi i z którego pragnie go wyrwać.