W świetle obowiązujących przepisów prawnych cudzoziemcem jest każdy, kto nie posiada obywatelstwa polskiego. Cudzoziemiec może przekroczyć granicę oraz przebywać na terytorium RP, jeżeli posiada ważny dokument paszportowy oraz wizę. Jego wjazd może nastąpić również na podstawie umów i porozumień międzynarodowych przewidujących częściowe lub całkowite zniesienie obowiązku wizowego. Wjazdy w ramach ruchu bezwizowego nie dotyczą przyjazdów do RP cudzoziemców w celu podjęcia nauki lub pracy. Muszą wówczas uzyskać stosowną wizę.

Wizę pobytową wydaje się na oznaczony czas, nie dłuższy niż 6 miesięcy, przy czym łączny czas pobytu na terytorium RP na podstawie wiz nie może przekroczyć 12 miesięcy, licząc od dnia pierwszego wjazdu. Wiza pobytowa z prawem do pracy uprawnia do podjęcia zatrudnienia lub wykonywania innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu w czasie pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wizę repatriacyjną wydaje się cudzoziemcowi narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego, który zamierza przesiedlić się na stałe do Rzeczypospolitej Polskiej. Wiza tranzytowa uprawnia do przejazdu przez terytorium RP w terminie 2 dni. Cudzoziemiec wjeżdżający do Polski winien posiadać i okazać na żądanie uprawnionego organu środki niezbędne do pokrycia kosztów wjazdu, przejazdu, pobytu i wyjazdu z terytorium RP. Jeżeli wjazd do Polski następuje w ramach częściowego zniesienia obowiązku wizowego i cudzoziemiec musi posiadać zaproszenie, to należy dokonać jego wpisu do ewidencji zaproszeń wojewody właściwego ze względu na miejsce zamieszkania zapraszającego. Cudzoziemcowi można udzielić zezwolenia na zamieszkanie na czas określony lub zezwolenia na osiedlenie się. Zezwolenia na zamieszkanie na czas określony można udzielić, jeżeli wykaże on, że zachodzą okoliczności uzasadniające jego zamieszkiwanie na terytorium RP przez okres dłuższy niż 12 miesięcy (przede wszystkim: pozwolenie na zatrudnienie lub wykonywanie innej pracy zarobkowej, prowadzenie działalności gospodarczej, podjęcie nauki, zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem polskim albo cudzoziemcem posiadającym zezwolenie na osiedlenie się). Zezwolenie takie udziela się na okres do 2 lat z możliwością przedłużania, nie dłużej jednak niż do 10 lat. Cudzoziemcowi, który uzyskał takie zezwolenie wydaje się kartę czasowego pobytu. Natomiast zezwolenie na osiedlenie się może być udzielone cudzoziemcowi, jeżeli łącznie spełnia następujące warunki: wykaże istnienie trwałych więzów rodzinnych lub ekonomicznych z RP, ma zapewnione w Polsce mieszkanie i utrzymanie oraz bezpośrednio przed złożeniem wniosku przebywał w Polsce, co najmniej przez 3 lata na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony. Zezwolenia na osiedlenie się udziela się na czas nie oznaczony, a cudzoziemcowi, który go otrzymał wydaje się kartę stałego pobytu.

Karta czasowego i stałego pobytu stwierdzają tożsamość cudzoziemca podczas jego pobytu na terytorium RP, a wraz z dokumentem paszportowym uprawniają do wielokrotnego przekraczania granicy bez konieczności uzyskania wizy.

Cudzoziemiec może być wydalony z terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, jeżeli przebywa na nim bez wymaganego zezwolenia na wjazd i pobyt lub zajdzie którakolwiek z okoliczności wymienionych w ustawie o cudzoziemcach, tj. m.in. zostanie on skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne na karę co najmniej 3 lat pozbawienia wolności, istnieje uzasadnione podejrzenie, że jego wjazd lub pobyt na terytorium RP mają inny cel niż deklarowany, jego wjazd i pobyt są niepożądane ze względu na inne zagrożenie dla bezpieczeństwa i obronności państwa, albo z uwagi na konieczność ochrony ładu i porządku publicznego. Podstawą do wydalenia może być także brak środków niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu lub podjęcie zatrudnienie bądź działalności gospodarczej bez wymaganego zezwolenia.

Koszty związane z wydaleniem ponosi cudzoziemiec, natomiast w przypadku, kiedy wydalenie następuje na skutek podjęcia przez niego zatrudnienia lub wykonywania innej pracy zarobkowej bez wymaganego zezwolenia i zgody, koszty te ponosi pracodawca.

3 lipca 2001 roku weszła w życie nowelizacji ustawy o cudzoziemcach z dnia 11 kwietnia 2001 roku. Wynikiem tego było również powstanie Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców. Departament Migracji i Uchodźstwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji uległ likwidacji. Realizowane dotąd przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zadania w zakresie obywatelstwa, repatriacji, postępowań administracyjnych w sprawach o nadanie statusu uchodźcy oraz o legalizację pobytu cudzoziemców na terytorium RP zostały przejęte przez Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców.

Art. 56 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r mówi, że

cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie oraz, że każdemu cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi, natomiast Art. 37 gwarantuje cudzoziemcom takie samo traktowanie jak obywatelom polskim, wyjątki od tej zasady może określić tylko ustawa i przykładowo

Podejmowanie pracy przez posiadacza karty stałego pobytu
Cudzoziemcy posiadający kartę stałego pobytu korzystają z prawa do swobodnego podejmowania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej (Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu)

Podejmowanie pracy przez posiadacza karty czasowego pobytu
Cudzoziemiec posiadający kartę czasowego pobytu może być zatrudniony lub można mu powierzyć inną pracę zarobkową, jeśli pracodawca uzyska na to zezwolenie starosty powiatu, na terenie którego znajduje się siedziba pracodawcy, a cudzoziemiec zgodę na zatrudnienie lub wykonywanie innej pracy zarobkowej u tego pracodawcy (art. 50 Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu)

Zatrudnienie lub powierzenie innej pracy zarobkowej cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez konieczności uzyskania zezwolenia i zgody starosty powiatu jest dopuszczalna:
- jeżeli potrzeba zatrudnienia lub powierzenia innej pracy zarobkowej wynika z umów i porozumień międzynarodowych i dotyczy:

1. młodzieży szkolnej i studentów podejmujących zatrudnienie lub wykonywanie innej pracy zarobkowej- w okresie do 3 miesięcy w roku kalendarzowym,

2. nauczycieli języków obcych oraz nauczycieli prowadzących zajęcia w językach obcych,

3. członków rodzin pracowników przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych i organizacji międzynarodowych,

- w przypadku:

1. lekarzy i lekarzy stomatologów, którzy są absolwentami polskich uczelni medycznych, odbywających w publicznych zakładach opieki zdrowotnej wymagane staże zawodowe trwające co najmniej 12 miesięcy,

2. osób wykonujących, indywidualnie lub w zespołach, usługi artystyczne do 30 dni w roku kalendarzowym,

3. studentów studiów dziennych odbywanych w Polsce- przez okres nie przekraczający 3 miesięcy w czasie wakacji.

Nauka
Każdy cudzoziemiec przebywający legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ma prawo do korzystania z edukacji szkolnej i usług innych placówek oświatowych. 
Dostęp do bezpłatnej oświaty na takich zasadach, jak obywatele polscy przysługuje wyłącznie cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej posiadającym zezwolenie na pobyt stały (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 września 1993 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania do szkół i placówek publicznych osób nie będących obywatelami polskimi oraz zasad odpłatności tych osób za naukę i opiekę w szkołach i placówkach publicznych: do osób nie będących obywatelami polskimi, zamieszkałych w Polsce na stałe, podejmujących naukę w Polsce, mają zastosowanie przepisy obowiązujące obywateli polskich).

Ubezpieczenia społeczne
Prawo do ubezpieczenia społecznego przysługuje cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie karty stałego pobytu na takich samych zasadach jak dla obywateli polskich - Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych: nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze RP nie ma charakteru stałego.

Ubezpieczenie zdrowotne 
Prawo do ubezpieczenia zdrowotnego przysługuje cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie karty stałego pobytu na takich samych zasadach jak dla obywateli polskich - Ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym: Ubezpieczonymi na podstawie przepisów ustawy są osoby posiadające obywatelstwo i cudzoziemcy przebywający na terytorium RP na podstawie karty stałego pobytu lub karty czasowego pobytu wydanej im w związku z udzieleniem statusu uchodźcy Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej

Podatki
Cudzoziemiec mający miejsce zamieszkania w Polsce, lub jego pobyt czasowy trwa w roku podatkowym dłużej niż 183 dni ( ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych) podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu tzn. od całości swych dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów. Podwójnemu opodatkowaniu zapobiegają jednak umowy, jakie Rzeczypospolita Polska zawarła w tym celu z wieloma państwami, a także oparta na zasadzie wzajemności praktyka międzynarodowa, podlegająca na zwolnieniu od podwójnego opodatkowania dochodów uzyskiwanych za granicą przez własnych obywateli.
Cudzoziemiec mający miejsca zamieszkania lub jego pobyt czasowy trwa w roku podatkowym krócej niż 183 podlega ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu tzn. tylko od dochodów z pracy wykonywanej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Literatura:

1. "Cudzoziemcy w Polsce: OBSZARY WIEDZY I NIEWIEDZY", Przegląd Polonijny, nr 3, 1998 rok

2. Konstytucja RP

3. Strony WWW

---