KATEDRA GEOTECHNIKI

Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy

im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy

INSTRUKCJE

DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH

Z MECHANIKI GRUNTÓW

Opracowała:

dr inż. Aleksandra Gorączko

Spis treści

Makroskopowe badania gruntów

Uwagi wstępne

Badania makroskopowe - polegają na określeniu nazwy gruntu oraz wybranych jego cech fizycznych bez pomocy przyrządów.

1. Oznaczanie nazwy gruntów

1.1. Oznaczanie nazwy gruntów mineralnych

Aby oddzielić grunty spoiste od niespoistych (sypkich) uformować na dłoni kulkę o średnicy 7-8 mm.

• Jeśli się nie uda (kulka rozsypuje się) grunt zaliczyć do niespoistych.

• Jeśli kulka da się uformować zanurzyć grudkę gruntu w wodzie:

• jeśli podczas zanurzania kulka rozpada się grunt zaliczyć do niespoistych,

• jeśli nie rozpada się grunt zaliczyć do spoistych.

a) Oznaczanie nazwy gruntów niespoistych (sypkich)

Oszacować wzrokowo wielkości i ilości ziarn poszczególnych frakcji zgodnie z tabelą 1

Tab. 1. Określanie rodzaju i nazwy gruntów niespoistych

Rodzaj gruntu	Zawartość frakcji w procentach			Dodatkowe kryteria
		>2mm	>0,5mm	>0,25	(d50 - średnica zastępcza*)
Żwir	>50			d50 > 0,5mm
Pospółka	50÷10	>50
Piasek gruby	<10	>50
Piasek średni	<10	<50	>50	0,5mm ≥ d50 > 0,25mm
Piasek drobny	<10	<50	<50	d50 ≤ 0,25mm
Piasek pylasty	<10	<10	<10	f = 10÷30%

* średnica ziarn, których zawartość w próbce wraz z mniejszymi wynosi 50%

b) Oznaczanie nazwy gruntów spoistych

Wykonać próbę wałeczkowania:

• pobrać grudkę gruntu ze środka większej bryły (ze środka słoiczka); w przypadku gruntu suchego należy grudkę lekko zwilżyć

• uformować palcami kulkę o średnicy 7 mm

• z kulki uformować wałeczek: położyć kulkę na wyprostowanej dłoni i nieznacznie naciskając palcami drugiej dłoni przesuwać je wzdłuż z szybkością około 2 razy na sekundę aż wałeczek osiągnie średnicę 3 mm

• zgnieść wałeczek ponownie w kuleczkę i czynność wałeczkowania powtarzać, aż kolejny wałeczek wykazuje spękania i łamie się przy podniesieniu go w palcach do góry

• podczas wałeczkowania należy obserwować:

• rodzaj spękań (podłużne czy poprzeczne)

• wygląd powierzchni wałeczka (czy i kiedy nabiera połysku)

• na podstawie wyglądu wałeczka określić rodzaj gruntu (stopień spoistości) zgodnie z tabelą 2

Wykonać próbę rozcierania w wodzie

• grudkę gruntu rozetrzeć między dwoma palcami zanurzonymi w wodzie

• określić rodzaj gruntu (w zależności od zawartości frakcji piaskowej) zgodnie z tabelą 2

Tab. 2. Określanie rodzaju i nazwy gruntów spoistych

Rodzaj gruntu Wskaźnik plastyczności Zawartość frakcji iłowej

Rodzaje i nazwy gruntów w zależności od zawartości frakcji piaskowej

Rozpoznawanie stopnia spoistości gruntu próba wałeczkowania

Grupa I

Grupa II

Grupa III

Grunty piaszczyste

Grunty pośrednie

Grunty pylaste

fp>50%

fp>30%

fp<30%

f<30%

f>30%

f>50%

Mało spoisty

piasek gliniasty

Pg

pył piaszczysty

p

pył



Kulka rozpłaszcza sie lub rozsypuje (grunt nie daje się wałeczkować); lub wałeczek rozwarstwia się podłużnie

Ip = 0-10% fi = 5-10%

Średnio spoisty

glina piaszczysta

Gp

glina

G

glina pylasta

G

Od początku do końca wałeczkowania powierzchnia wałeczka bez połysku; wałeczek pęka poprzecznie

Ip = 10-20% fi = 10-20%

Zwięzło spoisty

glina piaszczysta zwięzła

Gpz

glina zwięzła

Gz

glina pylasta zwięzła

Gz

Wałeczek początkowo bez połysku, przy końcu wałeczkowania z połyskiem; pęka poprzecznie

Ip = 20-30% fi = 20-30%

Bardzo spoisty

ił piaszczysty

Ip

ił

I

ił pylasty

I

Kulka i wałeczek od początku z połyskiem, wałeczek pęka poprzecznie

Ip > 30% fi > 30%

Rozpoznawanie zawartości frakcji piaskowej próba rozcierania w wodzie

Między palcami pozostaje dużo ziarn piasku

Wyczuwa się pojedyncze ziarna

Nie wyczuwa się ziarn piasku

1.2. Określanie nazwy gruntów organicznych

Nazwę gruntów organicznych należy ustalić na podstawie oznaczonej orientacyjnie zawartości części organicznych oraz cech makroskopowych.

Rodzaje gruntów organicznych:

• grunty próchniczne: zawierają 2-5% części organicznych; oznaczenie rodzaju wykonać jak dla gruntów mineralnych dodając, że jest to grunt próchniczny np. piasek gliniasty próchniczny

• namuły: zawierają 5-30% części organicznych; odróżnia się po gnilnym zapachu, ciemnej barwie, dużej liczbie wałeczkowań przy pozornie niewielkiej wilgodności gruntu

• torfy: zawierają powyżej 30% części organicznych; mają charakterystyczną strukturę i teksturę włóknistą i porowatą; zawierają pewną ilość nierozłożonej substancji organicznej

• gytie: zawierają części organiczne oraz węglan wapnia (burzą z HCl)

2. Określanie barwy gruntu

Barwę gruntu określić na przełamie bryłki gruntu o wilgotności naturalnej.

Podać intensywność i odcień barwy (w razie potrzeby), a następnie barwę podstawową (dominującą), np. barwa jasnozielono-brązowa. Używać w miarę możliwości nazw kolorów podstawowych w skali barw.

3. Określanie wilgotności gruntów

Wilgotność gruntu określić na podstawie tabeli 3

Tab. 3. Określanie makroskopowe wilgotności gruntów

Wilgotność gruntu	Cechy gruntu
suchy	grunt niespoisty stanowi suchy proszek; grudka gruntu spoistego przy zgniataniu pęka, a po rozdrobnieniu daje suchy proszek,
mało wilgotny	grudka gruntu spoistego przy zgniataniu odkształca się plastycznie, lecz papier lub ręka przyłożone do gruntu nie stają się wilgotne,
wilgotny	grunt zostawia ślad wilgoci na papierze lub dłoni,
mokry	przy ściskaniu grudki w dłoni z gruntu odsącza się woda
nawodniony	woda odsącza się z gruntu grawitacyjnie

4. Określanie stanu gruntów spoistych

Wykonać próbę wałeczkowania:

• z grudki gruntu o wilgotności naturalnej (nie wolno zwilżać gruntu!) uformować kulkę o średnicy 7 mm i wykonać wałeczkowanie w taki sposób jak przy oznaczaniu rodzaju gruntu spoistego (patrz pkt.1.1. b))

• zapisać liczbę wałeczków wykonanych z tej samej kulki, które nie popękały (bez ostatniego popękanego wałeczka)

• powtórzyć badanie na trzech oddzielnych grudkach gruntu; za miarodajną przyjąć najwyższą uzyskaną liczbę wałeczkowań

Tab. 4. Stany gruntu spoistego

Stan gruntu spoistego	Liczba wałeczkowań
zwarty	nie można uformować kulki
półzwarty	można uformować kulkę, lecz wałeczek pęka podczas 1-go wałeczkowania
Rodzaj gruntu	mało spoisty	średnio spoisty	zwięzło spoisty	bardzo spoisty
twardoplastyczny	1	<2	<3	<5
plastyczny	2	2-4	3-7	5-10
miękkoplastyczny	>2	>4	>7	>10
płynny	grunt zachowuje się jak ciecz

5. Oznaczanie zawartości węglanu wapnia

Grudkę badanego gruntu wyłożyć na szklaną podstawkę i skropić 20-procentowym roztworem kwasu solnego. Obserwować zachodzącą reakcję:

Reakcja gruntu	Zawartość węglanów (CaCO3)
Grunt nie burzy się, lub wykazuje tylko ślady reakcji	<1% I klasa
Grunt burzy się słabo i krótko	1-3% II klasa
Grunt burzy się intensywnie lecz krótko	3-5% III klasa
Grunt burzy się intensywnie i długo	>5% IV klasa

Jeśli burzą tylko pojedyncze ziarna gruntu (np. niekiedy w przypadku gruntów niespoistych), fakt ten należy odnotować.

Oznaczanie gęstości objętościowej oraz porowatości gruntu.
Stopień zagęszczenia gruntu niespoistego

Oznaczanie gęstości objętościowej gruntu i gęstości objętościowej szkieletu gruntowego w cylindrze

Uwagi wstępne

Gęstość objętościowa gruntu (ρ) - stosunek masy próbki gruntu do objętości próbki.

Gęstość objętościowa szkieletu gruntowego (ρ_d) - stosunek masy szkieletu gruntowego w próbce gruntu do objętości próbki.

Wykonanie oznaczenia

• Zważyć cylinder z dokładnością ±1g (m_t).

• Cylinder równomiernie wypełnić gruntem o wilgotności naturalnej.

• Zważyć cylinder z gruntem z taką samą dokładnością (m_mt).

• Określić objętość gruntu w cylindrze (V).

• Oznaczyć wilgotność badanego gruntu (zgodnie z odpowiednią instrukcją).

Opracowanie wyników

Gęstość objętościowa gruntu ρ [g/cm³]

gdzie:

m_mt - masa cylindra z gruntem [g]

m_t - masa cylindra pustego [g]

V - objętość gruntu w cylindrze [cm³]

Gęstość objętościowa szkieletu gruntowego ρ_d [g/cm³]

gdzie:

ρ - gęstość objętościowa gruntu [g/cm³]

w - wilgotność gruntu [%]

Otrzymane wartości porównać z wartościami przeciętnymi dla badanego gruntu (wg literatury - np. PN-81/B 03020).

Określenie porowatości i wskaźnika porowatości gruntu

Porowatość gruntu (n) - stosunek objętości porów w próbce gruntu do całkowitej objętości próbki.

Obliczenie porowatości

gdzie:

ρ_d - gęstość objętościowa szkieletu gruntowego [g/cm³]

ρ_s - gęstość właściwa szkieletu gruntowego (wg literatury - np. PN-81/B 03020) [g/cm³]

Wskaźnik porowatości gruntu (e) - stosunek objętości porów w próbce gruntu do objętości szkieletu gruntowego.

Obliczenie wskaźnika porowatości

gdzie:

ρ_d - gęstość objętościowa szkieletu gruntowego [g/cm³]

ρ_s - gęstość właściwa szkieletu gruntowego (wg literatury - np. PN-81/B 03020) [g/cm³]

Oznaczanie stopnia zagęszczenia gruntów niespoistych

Uwagi wstępne

Stopień zagęszczenia (I_D) - stosunek zagęszczenia istniejącego w warunkach naturalnych do największego możliwego zagęszczenia danego gruntu.

Wykonanie oznaczenia

• Wyznaczyć wewnętrzną objętość cylindra (V) przez pomiar suwmiarką jego wysokości i wewnętrznej średnicy.

• Zważyć cylinder z dokładnością ±1g (m_t).

• Wysuszony piasek wsypać luźno do cylindra przez lejek - lejek oparty początkowo o dno cylindra, podnosić stopniowo w miarę napełniania cylindra, trzymając go stale na powierzchni nasypywanego gruntu. Po napełnieniu całego cylindra nie ubijając gruntu wyrównać nożem powierzchnię równo z krawędzią cylindra.

• Zważyć cylinder z gruntem z taką samą dokładnością (m_mt).

• Przeprowadzić zagęszczanie gruntu - ustawić tłok na powierzchni gruntu w cylindrze i uderzać widełkami wibracyjnymi o ścianki naczynia, mierząc co 30 sekund za pomocą suwmiarki zagłębienie tłoka do czasu, aż kolejne pomiary nie wykażą zmian.

• Zanotować zagłębienie tłoka (h) [cm].

Opracowanie wyników

Obliczyć maksymalny i minimalny wskaźnik porowatości

e_max - maksymalny wskaźnik porowatości, wyznaczony dla minimalnej gęstości objętościowej szkieletu gruntowego przy najluźniejszym ułożeniu ziarn - ρ_{d min}

e_min - minimalny wskaźnik porowatości, wyznaczony dla maksymalnej gęstości objętościowej szkieletu gruntowego przy najściślejszym ułożeniu ziarn - ρ_{d max}

Obliczyć stopień zagęszczenia

gdzie:

e - porowatość gruntu w stanie naturalnym

Na podstawie stopnia zagęszczenia podać stan zagęszczenia gruntu niespoistego.

Oznaczanie wilgotności naturalnej oraz granic konsystencji gruntu. Stopień plastyczności gruntu spoistego

Oznaczanie wilgotności gruntu

Uwagi wstępne

Wilgotność (w) - stosunek masy wody zawartej w danej próbce gruntu do masy tej próbki wysuszonej w temperaturze 105-110°C, wyrażony w procentach.

Wilgotność naturalna (w_n) - wilgotność charakteryzująca zawartość wody w gruncie w warunkach naturalnych. Do jej oznaczenia powinny być użyte próbki o wilgotności naturalnej (NW) albo próbki o naturalnej strukturze (NNS).

Wykonanie oznaczenia

• Zważyć puste naczynka wagowe z dokładnością do 0,01g (m_t)

• Z gruntu przeznaczonego do badania pobrać dwie próbki, każdą o masie około:

• 30g dla gruntów spoistych

• 50g dla piasków

• 500g dla gruntów gruboziarnistych

• Próbki umieścić w naczyniach wagowych i zważyć z taką samą dokładnością (m_mt)

• Wysuszyć próbki w temperaturze 105-110º do stałej masy. Czas suszenia wynosi około:

• 8 godz. dla gruntów sypkich

• 24 godz. dla gruntów spoistych

• Po wysuszeniu i wystudzeniu zważyć ponownie (m_st)

Opracowanie wyników

Wilgotność gruntu (w):

gdzie:

m_mt - masa naczynka z gruntem wilgotnym [g]

m_st - masa naczynka z gruntem suchym [g]

m_t - masa naczynka pustego [g]

Jako wynik ostateczny przyjąć średnią arytmetyczną z dwóch oznaczeń, jeśli różnica uzyskanych wartości nie przekroczy 5% wartości średniej.

W przypadku większej różnicy należy przeprowadzić dwa dodatkowe oznaczenia i jako wynik ostateczny przyjąć średnią arytmetyczną z trzech najmniej różniących się wartości.

Oznaczanie granicy plastyczności

Uwagi wstępne

Granica plastyczności (w_P) - wilgotność w procentach jaką ma grunt, gdy przy kolejnym wałeczkowaniu wałeczek pęka po osiągnięciu średnicy 3 mm; jest to wilgotność graniczna między stanem półzwartym i twardoplastycznym.

Wykonanie oznaczenia

• Z jednorodnego gruntu w stanie plastycznym uformować kulkę o średnicy około 7 mm i wałeczkować na dłoni, aż wałeczek uzyska średnicę około 3mm.

• Jeśli wałeczek w tym czasie nie popękał, z wałeczka ponownie uformować kulkę i wałeczkować ją jak poprzednio. Czynność powtarzać tak długo, aż przy kolejnym wałeczkowaniu wałeczek popęka, a podniesiony za jeden koniec rozpadnie się.

• Spękany wałeczek włożyć do naczynka wagowego i zamknąć pokrywką.

• Powtórzyć czynność na kolejnych kulkach gruntu tyle razy, aby zebrać w dwóch naczynkach po 5-7g gruntu.

• Oznaczyć wilgotność próbek (popękanych wałeczków).

Opracowanie wyników

Wartość granicy plastyczności (w_P) obliczyć jako średnią arytmetyczną obu oznaczeń wilgotności.

gdzie:

w_I i w_II - oznaczone wilgotności próbek (popękanych wałeczków)

Różnica oznaczenia wilgotności obu próbek nie powinna przekroczyć 10% wartości średniej. W przypadku większej różnicy należy przeprowadzić dwa dodatkowe oznaczenia i jako wartość w_P przyjąć średnią arytmetyczną trzech najmniej różniących się wartości.

Oznaczanie granicy płynności wg Casagrandego

Uwagi wstępne

Granica płynności (w_L) - wilgotność w procentach masy gruntowej umieszczonej w aparacie Casagrandego w momencie, gdy wykonana w niej bruzda zlewa się przy dwudziestym piątym uderzeniu miseczki o podstawę, na długości 10 mm i wysokości 1mm; jest to wilgotność graniczna między stanem miękkoplastycznym i płynnym.

Wykonanie badania

Przygotowanie gruntu:

• Około 100g gruntu o wilgotności naturalnej (w_n) zalać wodą destylowaną na ok. 20 godzin.

• Namoczony grunt rozetrzeć na jednolitą pastę, usuwając z niej jednocześnie ziarna gruntu o średnicy większej od 2,0 mm;

Wykonanie pojedynczego oznaczenia

• Cienkimi warstwami nożem, usuwając pęcherzyki powietrza, wypełnić pastą przednią część miseczki aparatu Casagrandego, tworząc powierzchnię wklęsłą o maksymalnej grubości 9 mm. Łączna masa miseczki i gruntu powinna wynosić 210±1g.

• Założyć miseczkę do aparatu. Wysokość zawieszenia powinna wynosić 10 mm.

• Za pomocą rylca skierowanego prostopadle do dna miseczki wykonać w paście bruzdę prostopadle do osi obrotu napędu miski.

• Po włączeniu aparatu określić liczbę uderzeń miseczki o gumową podstawę do momentu połączenia się bruzdy na długości 10mm i wysokości 1 mm.

• W miejscu połączenia się bruzdy pobrać do naczynka wagowego próbkę o masie ok. 10 g do oznaczenia wilgotności.

Wykonanie całego badania

• Badanie powtarzać, zmieniając każdorazowo wilgotność pasty (dodając kilka kropel wody lub podsuszając masę gruntu) do uzyskania min. 5 (dla potrzeb ćwiczenia - min. 3) oznaczeń w zakresie 12-35 uderzeń różniących się liczbą uderzeń co najmniej o 3.

Opracowanie wyników

Dla określenia granicy płynności (w_L) otrzymane wartości nanieść na półlogarytmiczny wykres zależności wilgotności gruntu od liczby uderzeń miseczki. Przez naniesione punkty przeprowadzić prostą aproksymującą i odczytać wilgotność jaką posiadałby badany grunt przy 25 uderzeniach.

Wyznaczenie w_L (przy założeniu, że wykonano 5 oznaczeń) uznaje się za wystarczająco dokładne jeżeli odchyłka 3 punktów z ogólnej liczby 5 oznaczeń od przeprowadzonej linii prostej nie przekracza 0,2% w skali wilgotności. Jeden z pozostałych dwóch punktów powinien leżeć powyżej, drugi zaś poniżej, lecz w odległościach nie większych niż 0,6% w skali wilgotności. Jeżeli warunki te nie zostaną spełnione całe badanie należy powtórzyć.

Dla potrzeb ćwiczenia należy oszacować odchyłkę (w procentach) punktów nie leżących na wyznaczonej prostej.

Określenie stopnia plastyczności i stanu gruntu spoistego

Wskaźnik plastyczności:

Na podstawie wskaźnika plastyczności podać spoistość gruntu

Stopień plastyczności:

Na podstawie stopnia plastyczności podać stan gruntu spoistego.

Oznaczanie współczynnika wodoprzepuszczalości gruntów sypkich

Współczynnik wodoprzepuszczalności (filtracji) gruntu (k) - określa zdolność gruntu do przepuszczania wody przy istnieniu różnicy ciśnień

A) Oznaczenie wodoprzepuszczalności w aparacie ITB-ZW

Wykonanie oznaczenia

• Wykonać pomiary pierścienia aparatu dla ustalenia pola przekroju próbki (A).

• Przygotować próbkę, wsypując piasek przez lejek prowadzony bezpośrednio ponad powierzchnią piasku w celu uniknięcia jego rozsegregowania.

• Dociążyć próbkę obciążnikiem.

• Doprowadzić do aparatu wodę od spodu próbki.

• Uregulować przepływ wody tak, aby spadek hydrauliczny był stały i mieścił się w granicach 0,3-0,8.

• Wykonać 5 pomiarów wydatków wody (Q) w ustalonym czasie (t).

Opracowanie wyników

Obliczyć współczynnik wodoprzepuszczalności gruntu k [cm/s]

Q_śr - średni wydatek wody z 5 pomiarów [cm³]

i - spadek hydrauliczny

A - pole przekroju poprzecznego próbki [cm²]

t - czas pomiaru wydatku [s]

Otrzymane wartości porównać z wartościami uzyskanymi za pomocą wzoru Hazena oraz wartościami przeciętnymi dla badanego gruntu (wg danych z literatury)

2. Oznaczenie składu granulometrycznego gruntów niespoistych za pomocą analizy sitowej

Uwagi wstępne

Analiza sitowa - wydzielenie poszczególnych frakcji gruntu za pomocą jego przesiania przez komplet sit.

Wykonanie oznaczenia

• Skompletować zestaw sit o następujących wymiarach oczek kwadratowych np.: 7.0, 2.0; 1.6; 0.8; 0.63; 0.40; 0.32; 0.20; 0.16; 0.10; 0.071 lub 0.063mm. Ustawić sita na wstrząsarce.

• Przygotować próbkę gruntu (wysuszonego do stałej masy w temperaturze 105-110°C) o masie:

- dla piasku drobnego 200 ÷ 250g

- dla piasku średniego 250 ÷ 300g

- dla piasku grubego, pospółki i żwiru 500 ÷5000g

• Wsypać próbkę na sito i uruchomić wstrząsarkę na 5 minut.

• Po zakończeniu przesiewania pozostałości znajdujące się na poszczególnych sitach zważyć z dokładnością:

- 0,01g - jeśli masa ważonej frakcji nie przewyższa 50g,

- 0,1g - jeśli masa ważonej frakcji jest większa niż 50g.

Opracowanie wyników

Zawartość poszczególnych frakcji Z_i [%]

%

gdzie:

m_i - masa frakcji gruntu pozostałej na sicie [g]

m_s - masa cząstek pobranych do analizy [g]

Różnica pomiędzy masą próbki gruntu m_s a sumą mas wszystkich frakcji nie powinna przekraczać 0,5% wartości m_s. Różnicę tę należy rozdzielić na wszystkie frakcje, proporcjonalnie do ich mas.

Otrzymane zawartości procentowe poszczególnych frakcji (Z_i) należy zsumować narastająco i nanieść na wykres uziarnienia gruntu .

Na podstawie krzywej uziarnienia wyznaczyć średnice zastępcze d₁₀, d₃₀, d₅₀, d₆₀.

Następnie należy:

• określić rodzaj gruntu sypkiego

• obliczyć wskaźnik różnoziarnistości gruntu (U)

• obliczyć współczynnik filtracji wg Hazena (k)

Wykaz literatury i norm

KOSTRZEWSKI W. Parametry geotechniczne gruntów budowlanych oraz metody ich oznaczania. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, 1998.

MYŚLIŃSKA E. Laboratoryjne badania gruntów. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1992, 1998, 2001.

PISARCZYK S. Mechanika gruntów, Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa 2005.

PISARCZYK S. RYMSZA B. Badania laboratoryjne i polowe gruntów. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 1993.

SZYMAŃSKI A. Mechanika gruntów, Wydawnictwo SGGW, 2007.

WIŁUN Z. Zarys geotechniki. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1987.

PN-86/B-02480 Grunty budowlane. Określenia, symbole, podział i opis gruntów

PN-81/B-03020 Grunty budowlane. Posadowienie bezpośrednie budowli. Obliczenia statyczne i projektowanie

PN-88/B-04481 Grunty budowlane. Badania próbek gruntu

PN-55/B-04492 Grunty budowlane. Badania właściwości fizycznych. Oznaczanie wskaźnika wodoprzepuszczalności

2

Bydgoszcz, luty 2011 r.

---