4. Formizm: program i przedstawiciele
Formiści- ugrupowanie, działające w Krakowie w latach 1917-1922.
Cechy: awangardowo niejednorodne, członkowie zainteresowani byli: kubizmem, futuryzmem, ekspresjonizmem, dadaizmem, folklorem i tradycją ludową
Działacze: Leon Chwistek (zał.), Tytus Czyżewski, Witkacy.
Plastycy: Andrzej i Zbigniew Pronaszkowie, A. Zamoyski, J. Hrynkowski, T. Niesiołowski, K. Winkler, H. Gotlik
Inicjowali nowe kierunki w sztuce: syntetyzm postaci i przedmiotów, indywidualizm, kubistyczna geometryzacja, futurystyczny dynamizm, ruch, ludowość(folklor góralski), prymitywizm, ekspresyjność
Manifesty:
-Tytus Czyżewski: „Od maszyny do zwierząt”(1921), „Pogrzeb romantyzmu-Uwiąd starczy symbolizmu-śmierć programizmu”(1924)
-Stanisław Ignacy Witkiewicz „Nowe formy w malarstwie”(1919), „Szkice estetyczne”(1922), „Teatr. wstęp do teorii czystej formy”(1923)
-Leon Chwistek: ”Wielkość rzeczywistości w sztuce”(1918), „Tutus Czyżewski a kryzys formizmu”(1922) - ostatnia wypowiedź Chwistka dotyczące formizmu
Doktryna formizmu wg Chwistka (wyłożona w „Wielkości rzeczywistości w sztuce”):
-rzeczywistość jest wieloznaczna i rozmaicie w różnych okolicznościach rozumiana
-pierwotne rozumienie rzeczywistości jest niewystarczające:
* wpływ przedmiotów zmysłowo niedostrzegalnych (atomów), teorii pod które modyfikuje się znaczenie pierwotne rzeczywistości i powołuje się nową rzeczywistość
* w malarstwie propagowano raczej technikę impresjonistów
Wielkość rzeczywistości polega na:
- rzeczywistości rzeczy - rozumienie naiwne, rzeczywistość popularna
- rzeczywistości fizykalnej - świat elementów bezbarwnych i niewidzialnych (atomów), niedostępny bezpośredniemu postrzeganiu
- rzeczywistości wrażeń zmysłowych - świat to suma wrażeń
- rzeczywistości wyobrażeń - rzeczywistość dostępna poetom, mistykom w ich wizjach i snach na jawie
wielkość rzeczywistości w sztuce polega na:
- rzeczywistości rzeczy - prymitywizm i realizm
- rzeczywistości fizykalnej - realizm i naturalizm
- rzeczywistości wrażeń zmysłowych - impresjonizm i wyobraźnia
- rzeczywistości wyobrażeń - futuryzm
Treść i forma:
- treść-element rzeczywistości w wytworach sztuki
- forma - kompozycja, kolory, technika wykonania
* muzyka, taniec, architektura, ornamentyka - brak treści prostota formy
* malarstwo, rzeźba, literatura - obecna treść
Formizm w poezji: jak największe oddalenie się od języka nauki, zbliżenie się do czystej poezji; anarchia słowa (w poezji Czyżewskiego); niejasny język; znamienne treści (dla eksponowania formy); rytm wiersza był wyzwolony ze skojarzeń; ludowy prymitywizm (dada); wolność słowa (składnię i zdania uważano za niewolnictwo)
Teoria czystej formy:
a) odpolitycznienie sztuki, sztuka nie powinna służyć żadnej ideologii, polityce, partii. ”Sztuka jest dla sztuk”, powinna istnieć dla samego piękna formalnego, dla samej siebie.
b) antyrealizm - formizm zwracał uwagę na świat taki, jaki jest naprawdę, zwracał uwagę na logiczne uporządkowanie, więc literatura charakteryzuje się:
- destrukcją akcji i fabuły; brakiem związków przyczynowo skutkowych; luźną konstrukcją scen; brakiem rysu psychologicznego postaci; zerwaniem logiki z treścią
c) bohater-artysta (kreator) - najczęściej przeżywa ból istnienia, próbuje zgłębić tajemnice ludzkości, wykraczając poza kanony smaku, gustu, zdrowego rozsądku. Celem teatru miało być drażnienie zmysłów widza, prowokacja jego doznań poprzez ukazanie na scenie przemocy, erotyzmu, mówienie językiem potocznym
11) formizm a futuryzm - cechy wspólne:
- język, ortografia, słowa; skrótowość, lakoniczność, wypowiedzi są zdeformowane; kult prymitywizmu
- pozarozumowość jest podstawą rzeczywistości wyobrażeń