P. Lejeune Pakt autobiograficzny

• autobiografia - retrospektywna opowieść prozą, gdzie rzeczywista osoba przedstawia swoje losy w jednostkowym aspekcie i ze szczególnym uwzględnieniem historii osobowości.

4 warunki autobiografii:

1) forma językowa - a) opowieść, b) proza;

2. temat - losy jednostki, historia osobowości;

3) sytuacja autora - tożsamość autora z narratorem;

4. status narratora - a) tożsamość narratora z głównym bohaterem, b) retrospektywna wizja opowiadania.

Pamiętnik nie ma 2, biografia 4a, powieść pierwszoosobowa nie ma 3, poemat autobiograficzny - 1b, dziennik intymny 4b, autoportret, esej 1a i 4b. Muszą być spełnione zawsze 3 i 4a.

• tożsamość narratora i głównego bohatera - najczęściej przez I osobę (Genette: narracja autodiegetyczna). Jeśli I osobowy narrator nie jest tożsamy z głosem bohatera - to narracja homodiegetyczna;

• w I osobie (Benveniste) - I osoba to 2 poziomy - 1) poziom odniesienia - zaimki osobowe mają odniesienie w procesie mówienia dopiero, 2) poziom wypowiedzi. Zaimki komunikują tożsamość podmiotu językowego z gramatycznym podmiotem wypowiedzi.

W 2 typach sytuacji jest utrudniona identyfikacja podmiotu:

• cytat - w piśmie są myślniki, cudzysłowy. W mowie - tylko intonacja;

• ustne porozumienie na odległość (telefon, ciemne pomieszczenie - „kto tam jest?” „ja” „jaki ja?”);

• definicja autobiografii musi wychodzić od imienia własnego. Istnienie autora streszcza się w nazwisku. Jest autor osobą społecznie odpowiedzialną. Jest na pograniczu między tekstem a rzeczywistością. Prawdziwy autor rodzi się dopiero z napisaniem drugiej książki - bo wtedy konstytuuje się przestrzeń autobiograficzna;

• nie ma autobiografii pisanej pod pseudonimem. Autobiografia wymaga afirmacji tożsamości na poziomie aktu wypowiadania, a wtórnie - podobieństwa na poziomie wypowiedzi;

• powieść autobiograficzna - czytelnik postuluje tożsamość autora i bohatera, autor neguje / nie potwierdza tożsamości - brak tu paktu autobiograficznego;

• wszystkie formy paktu autobiograficznego wiąże podpis. Czytelnik nie może poddać w wątpliwość tożsamości. Kwestia wierności / podobieństwa zależy od kwestii autentyczności.

Sygnały identyczności:

NIEJAWNE:

• przez użycie tytułu;

• w początkowych partiach tekstu narrator tak się zachowuje, że czytelnik identyfikuje go z autorem;

JAWNE:

• narrator - ma to samo nazwisko, co autor;

• tożsamość to nie podobieństwo. To fakt (uznany lub nie), bezpośrednio uchwytny na poziomie aktu wypowiadania. Podobieństwo - relacja na płaszczyźnie wypowiedzi. Tożsamość ustala się na podstawie narratora, autora i bohatera. W podobieństwie jest jeszcze jeden element - dla podmiotu wypowiedzi;

• biografia, autobiografia - utwory referencjalne;

• model - fragment rzeczywistości, do którego wypowiedź ma być podobna. Podobieństwo realizuje się w 2 poziomach - 1) oparty na kryterium dokładności - w odniesieniu do elementów opowiadania, 2) na kryterium wierności - w odniesieniu do całości. Dokładność - dotyczy informacji, wierność - znaczenia;

• w biografii - identyczność nad podobieństwem. W autobiografii - odwrotnie;

• wypadek graniczny dla tożsamości - fałszerstwo. Dla podobieństwa - mitomania;

• przestrzeń autobiograficzna - autobiografii brakuje złożoności i niedookreślenia, powieści - dokładności i wierności;

• gatunek autobiograficzny jest gatunkiem umownym. Wynika z kontraktu między autorem i czytelnikiem;

• autobiografia - styl lektury i odmiana pisarstwa, zmienny historycznie produkt obustronnej umowy;

• historia tekstów autobiograficznych - historia ich odczytywania;

• autobiografia ma być definiowana nie przez podobieństwo z realną osobą, a przez styl lektury.

---