53. Tradycja literacka

Tradycja literacka (<łac. traditio: podanie; ang. literary tradition, fr. tradition littéraire, niem. literarische Tradition) - całokształt doświadczeń literackich przeszłości stanowiących w danym czasie i środowisku społecznym układ odniesienia dla inicjatyw pisarskich i zarazem decydujących o upodobaniach i oczekiwaniach publiczności literackiej. Tradycja literacka sumuje, porządkuje i hierarchizuje owe doświadczenia, czyniąc z nich składnik określonej współczesności literatury, okresu literackiego, prądu literackiego, twórczości, grupy literackiej, szkoły literackiej czy poszczególnych pisarzy. W jej obręb wchodzą zarówno literackie dokonania przeszłości (utwory) będące wzorami rozwiązań artystyczno - ideowych jak i mniej lub bardziej usystematyzowane zespoły norm literackich, stanowiących dziedzinę możliwości dla dalszych dokonań.

Elementy tradycji podlegają dwojakiemu uporządkowaniu: ze względu na przynależność do jej rozmaitych cząstkowych podsystemów (takich np. jak rodzaje i gatunki

literackie czy systemy wersyfikacyjne) oraz na przynależność do określonych historycznie

warstw, obejmujących normy i dokonania związane z różnymi fazami procesu historycznoliterackiego (np. współcześnie złoża tradycji baroku, romantyzmu, realizmu, awangardy itp.); warstwa w danym czasie dominująca tworzy tradycję kluczową. Oba typy uporządkowań najczęściej krzyżują się w ramach świadomości literackiej. Tradycja efektywnie funkcjonuje nie tyle przez swoje podsystemy lub warstwy historyczne, ile poprzez

konwencje literackie, które są kombinacjami różnych podsystemów i warstw, kształtującymi się ze względu na potrzeby użytkowników tradycji - pisarzy i czytelników określonej epoki, grupy społecznej lub pokoleniowej, przedstawicieli prądu lit. itp.; z punktu widzenia owych użytkowników tradycja literacka przedstawia się jako zbiór konwencji, wobec których dzieła współczesne powinny się określić, jeśli mają być właściwie zrozumiane i ocenione.

Konwencje takie są zwykle w jakiś sposób ustratyfikowane, przede wszystkim ze względu na

istniejące w danym czasie i środowisku poziomy kultury literackiej.

Żywotność poszczególnych składników tradycji literackiej nie tylko na tym polega, że są one pozytywnie wykorzystywane w nowych przedsięwzięciach literackich, lecz także, w nie mniejszym stopniu na tym, że mobilizują sprzeciw twórców, że są przez nich negowane czy odrzucane w imię ideałów - oryginalności. Pomiędzy tradycjonalizmem a nowatorstwem

rozciąga się rozległy obszar różnorodnych odmian współżycia z tradycją, m.in. na sposób parodystyczny, jednakże we wszystkich wypadkach stanowi ona nie dający się wykluczyć współczynnik inicjatywy komunikacyjnej twórcy i sposobów odbierania jego przekazu. Tradycja literacka jest jednym z sektorów ogólnej tradycji kulturalnej danego społeczeństwa; jej odrębność i swoistość w tym kontekście nie we wszelkich warunkach historycznych są w równym stopniu dostrzegane: zależy to w znacznej mierze od istnienia zbiorowo wyznawanych kryteriów literackości przekazów słownych.

{Zagadnienie to stanowi wyciąg z „Vademecum polonisty” - Słownika terminów literackich, pod red. Janusza Sławińskiego, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 2000, s. 585.}

1

---