RALPH LINTON. KULTUROWE PODSTAWY OSOBOWOŚCI

WSTĘP.

O tym, że wyłania się nowa dyscyplina nauki, na pograniczu antropologii, psychologii i socjologii, która ma zbadać, jak uwarunkowania środowiskowe wpływają na rozwój osobowościowy jednostki. Nauka ta nie jest jeszcze zdefiniowana, rysuje się zaledwie jej kształt, daleko jeszcze do jej ukonstytuowania. Ponieważ niemożliwe byłoby przeprowadzenie badań laboratoryjnych, wnioski mają być wysnuwane na podstawie porównywania różnych kultur.

Linton pisze o dwóch głównych barierach, przeszkadzających we współpracy antropologii, psychologii i socjologii:

1. nieznajomość pozostałych dyscyplin przez badacza podejmującego daną tematykę

2. brak jednolitej terminologii, co powoduje trudności w zrozumieniu siebie nawzajem badaczy.

ROZDZ. 1. JEDNOSTKA, KULTURA I SPOŁECZEŃSTWO.

• Jest wiele trudności, na jakie napotyka badacz, który chce zająć się problemem, jak otoczenie wpływa na rozwój jednostki (np. ograniczenia w stosowaniu metod eksperymentalnych, brak ustalonych jednostek pomiaru, niedoskonałe testy na osobowość, brak narzędzi pozwalających na całościowe zbadanie osobowości człowieka, itd.). to, co im pozostaje to studiowanie i porównywanie życiorysów (duży wkład psychoanalityków) oraz obserwacja .

• Potrzeby jednostki determinują kształt społeczeństwa i kultury. Potrzeby:

- fizjologiczne (z punktu widzenia genetycznego uważane za pierwotne i najważniejsze)

- psychiczne (uważane za wtórne, ale okazuje się, że w życiu codziennym uzyskują pierwszeństwo względem fizjologicznych)

• Potrzeby psychiczne:

- pragnienie odzewu emocjonalnego ze strony innych jednostek (nie wystarcza odzew behawioralny, bo to samotność w tłumie)

- potrzeba bezpieczeństwa na dłuższą metę

- potrzeba nowych doświadczeń (dlatego eksperymentujemy, już od małego)

• Potrzeby są zaspokajane przez zachowanie (np. potrzeba pokarmu przez zjedzenie sobie czegoś), ale ważne jest też środowisko ( inaczej zaspokaja się głód w dużym mieście, inaczej na pustyni) oraz doświadczenie ( inaczej zdobywa pokarm na pustyni ten, kto umie polować, niż ten kto tego nie potrafi). W związku z tym, że doświadczenie zdobywa się dzięki otoczeniu, to do poznania jednostki niezbędne jest poznanie jej otoczenia.

• Mowa o owadach, które wytworzyły bardzo egalitarne społeczności, inaczej jak ludzie, u których stopień indywidualizacji wyklucza egalitarny kształt społeczeństw. Owady posiadają instynkt, który pozwala im działać i przetrwać-ludzie posiadają umiejętność uczenia się i zapamiętywania, ale instynktu, takiego jak u owadów, nie posiadają.

• Istnieją typy zachowań wspólne dla wszystkich ludzi z tego samego kręgu, ale wywodzi się to z tego, że mają podobne doświadczenia.

• Cechy charakterystyczne społeczeństw:

- bardziej społeczeństwo aniżeli osobnik stało się jednostką znaczącą w walce gatunku o przetrwanie

- społeczeństwo istnieje znacznie dłużej, niż żyje jakakolwiek jednostka

- społeczeństwa stanowią funkcjonalne, działające jednostki, choć składają się z osobników, działają jako całości (społeczeństwa eliminują te jednostki, które są szkodliwe z punktu widzenia całości)

- w każdym społeczeństwie istnieje podział ról i obowiązków. Ten podział nadaje społeczeństwom strukturę, organizację i zwartość.

• Wzory kulturowe - to w antropologii oznacza standardy zachowania przyjęte w danym społeczeństwie, nabyte w drodze socjalizacji (np. że je się trzy posiłki dziennie). Kultura jako całość to mniej lub więcej zorganizowany agregat takich wzorów kulturowych.

• Człowiek, to z jednej strony twór zdeterminowany przez społeczeństwo i kulturę, w jakiej żyje (wzory kulturowe), ale z drugiej przecież indywidualna jednostka. Nie ma dwóch takich samych osób nawet w obrębie tych samych wzorów kulturowych. Zdolności ludzi do przystosowywania się, rozwijania coraz bardziej skutecznych sposobów działania opierają się właśnie na indywidualnych predyspozycjach konkretnych jednostek.

• Jednostka to wypadkowa indywidualizmu i wpływu wzorów kulturowych. „dziecko uczy się jeść pod wpływem własnego popędu głodu, ale jednocześnie dorośli uczą je jak „jeść jak człowiek”.

• Osobowość jednostki ujawnia się w odchyleniach od wzorów kulturowych. Żeby dotrzeć do autentycznej jednostki, badacz musi przedrzeć się przez fasadę konformizmu społecznego i uniformizmu kulturowego.

ROZDZ. 2. POJĘCIE KULTURY.

• Kultura wg Lintona: „jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa”. Muszą być podzielane przez innych, bo np. jak jakaś pani wymyśli nowy wzór na serwetę i nikt tego nie podziela, ten wzór nie jest elementem kultury.

• Kultura w jego ujęciu obejmuje trzy zjawiska:

- materialne (rezultaty wytwarzania)

- kinetyczne (zachowania jawne)

- psychologiczne (wiedzę, postawy, wartości)

- materialne + kinetyczne to jawny aspekt kultury, bezpośrednio obserwowalny, łatwy do opisania, zbadania. Jest podstawowym czynnikiem w przekazywaniu kultury

- psychologiczne to ukryty aspekt kultury, trudny do obiektywnego opisu, opis możliwy jedynie dzięki testom psychologicznym.

- Pojawia się problem reprezentatywności grupy poddanej testom - ogólnie ludzie nie lubią się im poddawać. Albo się na to godzą, bo dostają za to pieniądze, albo dlatego, że szczególnie się polubili z badaczem. Ten dobór próby nie jest zbyt trafny. Aby dana kultura mogłaby być w miarę dobrze zbadana, powinno się nią zajmować więcej badaczy o różnych osobowościach, którzy zbieraliby różne od siebie materiały. W ten sposób można by uchwycić kulturę jako całość.

• Konstrukt kulturowy a kultura rzeczywista.

- Kultura rzeczywista - składa się z konkretnych zachowań jego członków. Zachowania muszą być wyuczone i podzielane. Te zachowania oczywiście nie są identyczne u wszystkich ludzi. Są oczywiście podobne (np. reakcja na smród), ale jednak każdy człowiek reaguje w swoisty sposób.

- Konstrukt kulturowy - to jest jakby uśrednienie, wypadkowa najczęstszych zachowań, pozwalający na teoretyczne ujęcie zjawiska (np. członkowie jakiejś społeczności kładą się zwykle do łóżka między 8, a 10, modalna tego zachowania przypada na 9.15. taka modalna może być właśnie konstruktem kult.). Jest to narzędzie badacza.

- Wzory idealne - opinie członków danego społeczeństwa, abstrakcje, wyobrażenia dotyczące tego, jak ludzie w danej sytuacji powinni się zachowywać.

- Często konstrukt kult. Nie pokrywa się z kult. rzeczywistą

- Odchylenia od modalnej wzoru kulturowego mówią dużo o indywidualnych predyspozycjach osobowościowych człowieka.

ROZDZ. 3. STRUKTURA SPOŁECZNA A UCZESTNICTWO W KULTURZE.

• Zachowanie jednostki powinno być badane nie tylko w relacji do jej kultury, ale też w relacji do tego, jaką dana jednostka zajmuje pozycję w społeczeństwie

• Wszystkie społeczeństwa elementarne mają pewne wspólne cechy organizacyjne:

- podział członków ze względu na płeć i wiek

- podział na podstawie specjalizacji zawodowej

- mniejsze wewnętrznie zorganizowane zbiorowości: rodziny oraz grupy powstałe na podstawie więzi duchowych bądź wspólnoty interesów

- podział według prestiżu

• Społeczeństwa elementarne wchodzą w skład szerszej struktury, systemy organizacyjne społ. elementarnych są często przenoszone na szersze struktury, np. struktura klanu przypomina struktury poszczególnych rodzin

• Poważnym problemem jest niedookreślenie społecznej roli młodzieży, tzn. brak specjalnych wzorów kulturowych dla młodzieży. W takich społeczeństwach młodzież albo się traktuje jak dzieci, albo jak dorosłych, co prowadzi do frustracji młodych ludzi, którym nie pozwala się na zachowania zgodne z ich odczuciami.

• Omawia Linton ważne terminy:

- status - jako miejsce w określonym systemie, w określonym czasie, jakie zajmuje jednostka.

- rola - całościowa suma wzorów kulturowych wiążących się z określonym statusem.

- statusy:

- czynne: takie, w ramach którego jednostka działa w danym momencie

- utajone: pozostałe statusy jednostki w tym czasie

ROZDZ. 4. OSOBOWOŚĆ.

• Osobowość to zorganizowany agregat procesów i stanów psychicznych właściwych jednostce. Definicja ta nie obejmuje zachowań jednostek.

• Funkcjonowanie osobowości wg Lintona:

1. rozwinięcie adekwatnych reakcji behawioralnych na rozmaite sytuacje

2. redukowanie tych reakcji do nawyków

3. wytwarzanie już ustalonych reakcji nawykowych

• Większość wzorów zachowania stanowi reakcję nie na pojedynczą potrzebę, ale na agregat potrzeb. Niezaspokojenie jakieś potrzeby (np. głodu) może wyraźnie wpływać na przebieg zdarzenia (np. na nastrój jednostki i ogólną atmosferę). Potrzeba, która jest najpowszechniejsza ze wszystkich potrzeb ludzkich, to potrzeba wywołania pozytywnego odzewu innych osób - to jest komponent społeczny

• Reakcje jednostek to wypadkowa: zbioru jej potrzeb oraz warunków niezbędnych do ich zaspokojenia. Rodzaje reakcji:

- reakcje kształtujące się, jeszcze nie do końca rozwinięte; reakcje na nowe, nieznane sytuacje, kiedy człowiek eksperymentuje, jak zareagować

- reakcje ustalone, zachowania wywołane przez dobrze znane sytuacje, są automatyczne, nawykowe

• Człowiek kształtuje nawyki między innymi przez naśladownictwo. Naśladownictwo to sposób radzenia sobie z nowymi, nieznanymi sytuacjami, pomaga stworzyć nowy wzór zachowania. Pewne sytuacje mogą być dla jednostki nowe, ale nie są nowe dla całego społeczeństwa. Zawsze istnieje gdzieś w społeczeństwie wzór reakcji na daną sytuację i człowiek może korzystać z tej „skarbnicy” wiedzy o wzorach zachowania. Oprócz naśladownictwa, ludzie stosują metodę prób i błędów, jak zetkną się z nową sytuacją. Metoda ta jest często stosowana przez małe dzieci, które poznają świat. Dorośli uciekają się do niej najczęściej w sytuacjach wściekłości bądź paniki (np. jak nie mogą otworzyć walizki). Częściej stosowana przez dorosłych metoda, to symboliczne próby i błędy, metoda podobna do poprzedniej, ale te próby i błędy podejmuje się na poziomie umysłu, a nie czynu. Polega to po prostu na rozważaniu różnych opcji sytuacji, na myśleniu, z wykorzystaniem swoich własnych doświadczeń

• Reakcje na różne sytuacje są zdeterminowane kulturowo, np. inna będzie reakcja członka społeczeństwa pierwotnego na epidemie tyfusu (będą odprawiane czary, aby odgonić czarownice, które nasłały tą chorobę), a inna członka społeczeństwa zachodniego (szczepienie, picie tylko przegotowanej wody).

• Każda jednostka wykorzystuje w swoich reakcjach na daną sytuację wzory kultury specyficzne dla danej społeczności. Ale często musi je nieco zmodyfikować do swoich potrzeb. Granice tych wzorów są na tyle szerokie, że każdy członek społ. się w nich mieści.

• Reakcja specyficzna - wywołana jest przez jedną lub niewiele sytuacji, która sama w sobie jest skuteczna w odniesieniu do tych sytuacji.

Reakcja zgeneralizowana - może być wywoływana przez wiele różnych sytuacji mających pewien szczególny czynnik wspólny, lecz sama w sobie nie jest skuteczna w odniesieniu do owych sytuacji

• Wartość - dowolny element wspólny wielu sytuacjom, który może wywoływać ukryte reakcje jednostki

Postawa - ukryta reakcja wywołana przez taki element

Wartość i postawa tworzą łącznie konfigurację bodźca - reakcji, która Linton nazywa systemem wartości - postawy. Gdy systemy te zostaną w jednostce utrwalone, działają automatycznie, przeważnie poniżej szczebla świadomości.

• Wygasanie reakcji: im bardziej reakcja jest specyficzna, tym łatwiejsze jest jej wygaszenie. Wygasanie reakcji ma miejsce, gdy: 1) nie prowadzą do osiągania pożądanych celów, 2) jednostka jest zbyt często karana za daną reakcję.

• Współzależności między kulturą a osobowością: procesy osobowościowe mają swój początek we właściwościach tkwiących w organizmie ludzkim, a nie w kulturze, w jakiej rozwija się jednostka. Kultura (szczególnie doświadczenia jednostki) determinuje jedynie część elementów rozwoju osobowościowego jednostki. W wielu punktach procesy kulturowe są równoległe do procesów osobowości, ale nie ma między nimi ustalonej korelacji. Korelacja ta jest za to silna w treści kultury i treści osobowości: w pełni rozwinięta reakcja jednostki (nawyki) to niemal dokładnie odpowiednik rzeczywistego wzoru kulturowego.

ROZDZ. 5. ROLA KULTURY W KSZTAŁTOWANIU OSOBOWOŚCI.

• Antropologowie, którzy badali społeczeństwa pozaeuropejskie są zgodni, że:

1. normy osobowości różnią się w rozmaitych społeczeństwach

2. członkowie każdego społeczeństwa wykazują zawsze znaczne indywidualne odmiany osobowości

3. we wszystkich społeczeństwach można znaleźć wiele takich samych skal zmienności i wiele podobnych typów osobowości

• Typ osobowości podstawowej - wspólne elementy osobowości danego społeczeństwa jako całości, które dostarczają wspólnych znaczeń i wartości oraz sprawiają, że możliwa jest jednolita reakcja emocjonalna na konkretne sytuacje.

• Osobowości statusowe - to wspólne elementy osobowości dla danej grupy społecznej, bądź dla danego statusu (np. dla kobiet, mężczyzn, czy członków klasy wyższej bądź niższej)

• Osobowości statusowe nakładają się na typ osobowości podstawowej i są w pełni z nim zintegrowane. W osobowościach statusowych przeważają wyraźnie reakcje jawne. Wzory reakcji osobowości statusowej są przez jednostkę przyswajane pod silnym naciskiem społecznym: ci, którzy ich przestrzegają są nagradzani przez społeczeństwo, ci, którzy ich nie przestrzegają są karani.

• Wewnętrzne właściwości jednostki wpływają na rozwój osobowości, ale ten wpływ jest silnie uwarunkowany przez czynniki środowiska. Niemożliwe jest do rozstrzygnięcia, co jest ważniejsze w kształtowaniu się osobowości jednostki, czy natura, czy wychowanie.

• Na konfigurację osobowości składają się: wzory reakcji, temperament jednostki oraz zdolności wykonywania różnych procesów psychicznych (które są dziedziczone, ale nie w całości)

• Wczesne warunkowanie - wiele aspektów osobowości traktuje się jako rezultat osobliwych wzorów opieki nad dzieckiem

• Dużo miejsca poświęca Linton na omówienie wpływu wychowania na życie dorosłego człowieka. Konkluzja jest jedna: wpływ jest ogromny, w niektórych momentach większy niż wpływ dziedziczenia poszczególnych cech od rodziców. Ale kiedy dziecko dorośnie może się okazać, że te nabyte w toku wychowania wzory reakcji nie sprawdzają się w jego przypadku. Tu pomocą służy właśnie kultura, która dostarcza inne wzory, z których jednostka może korzystać.

---