Ochrona przyrody w Polsce

Ochrona przyrody w Polsce polega na:

• tworzeniu parków narodowych i rezerwatów;

• obejmowaniu ochroną tworów przyrody ożywionej i nieożywionej oraz ich skupisk;

• tworzeniu parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu;

• powstawaniu stanowisk dokumentacyjnych;

• tworzeniu zespołów przyrodniczo-krajobrazowych oraz użytków ekologicznych.

Parki narodowe to najwyższa forma ochrony przyrody w Polsce, której podlegają obszary o unikalnych wartościach naukowych, przyrodniczych, kulturowych, społecznych i wychowawczych o powierzchni powyżej 1000 ha. Parki narodowe tworzone są w celu zachowania w niezmienionym stanie najcenniejszych fragmentów przyrody, przy czym ochronie podlega całość przyrody oraz cechy krajobrazu.

Pierwszy park narodowy na świecie to Yellowstone National Park. Powstał w 1872 r. Pierwszy park narodowy w Polsce powstał w 1932 r. i był nim Białowieski Park Narodowy. Park ten znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Rezerwaty to obszary, na których zachowały się w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin lub zwierząt albo obiekty przyrody nieożywionej warte ochrony ze względów naukowych, kulturowych, przyrodniczych i krajobrazowych.

Rezerwaty ścisłe to obszary, gdzie wykluczona jest jakakolwiek działalność człowieka.

Rezerwaty częściowe to obszary, gdzie dozwolona jest działalność, której celem jest zabezpieczenie zwierząt, zbiorowisk roślinnych lub obiektów przyrody nieożywionej.

W Polsce powstały następujące typy rezerwatów:

- leśne (680),

- florystyczne (160),

- torfowiskowe (135),

- faunistyczne (134),

- krajobrazowe (99),

- przyrody nieożywionej (70),

- stepowe (33),

- wodne (30),

- słonoroślowe (4).

Parki krajobrazowe to przestrzennie wydzielone obszary o ściśle określonych granicach, chronione ze względu na nieprzeciętne właściwości naturalnego środowiska przyrodniczego oraz walory estetyczne i turystyczne krajobrazu. Na obszarze parków kraj obrazowych obowiązuje zakaz lokalizacji inwestycji powodujących degradację środowiska. W Polsce znajduje się obecnie 120 parków krajobrazowych. Do największych zaliczamy: Zespól Jurajskich Parków Krajobrazowych, Dolinę Baryczy, parki Puszczy Knyszyńskiej, Pogórza Przemyskiego oraz Zespół Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich.

Obszar chronionego krajobrazu to przestrzennie wydzielone obszary o ściśle określonych granicach, chronione ze względu na mało zniekształcone środowisko przyrodnicze wykazujące się ponadto równowagą biologiczną. Na terenie obszarów chronionego krajobrazu istnieje zakaz chemicznego i fizycznego zanieczyszczania środowiska.

Pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrody chronione ze względu na walory naukowe, przyrodnicze, kulturowe, historyczne, pamiątkowe lub specyficzne cechy krajobrazu. W Polsce jest 33 781 pomników przyrody, w tym najwięcej drzew pomnikowych oraz grup drzew. Mniej jest pomników przyrody nieożywionej, to jest głazów narzutowych, skałek, grot oraz alei drzew.

Ochrona gatunkowa roślin lub zwierząt polega na prawnej ochronie gatunków wolno żyjących, zwłaszcza gdy są one zagrożone wyginięciem, rzadko występują lub pełnią ważną rolę w środowisku przyrodniczym. Do najważniejszych zwierząt chronionych w Polsce zaliczamy: niedźwiedzie, wilki, rysie, kozice i bobry.

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości estetycznych.

Użytki ekologiczne to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, o dużym znaczeniu dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne „oczka wodne", kępy drzew, krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy itp.

• Współpraca międzynarodowa w dziedzinie ochrony środowiska

Większość zagrożeń dla środowiska naturalnego ma charakter globalny, ponieważ zanieczyszczenie „nie zna granic”. Stąd do ich eliminacji konieczna jest współpraca międzynarodowa. Za początek międzynarodowej współpracy w dziedzinie ochrony środowiska uznać można raport przedstawiony w 1969 r. przez sekretarza generalnego ONZ Thanta „Człowiek i środowisko”. W tym raporcie po raz pierwszy wskazano na konieczność ochrony środowiska naturalnego człowieka, uznając jego zanieczyszczenie za problem o skali globalnej. Za kolejne efekty międzynarodowej współpracy w dziedzinie ochrony środowiska uznać możemy:

- Konwencję o Ochronie Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO podpisaną w Paryżu w 1972 r.

- Konferencję w Sztokholmie w 1972 r. na temat „Człowiek i środowisko”, która zajęta się problemem transgranicznych zanieczyszczeń. Efektem tej konferencji było powołanie Programu Środowiska Narodów Zjednoczonych.

Parki narodowe w Polsce:

Park narodowy	Walory przyrody
	nieożywionej	ożywionej
Babiogórski	Masyw Babiej Góry zbudowany jest z fliszu karpackiego -naprzemianległych warstw piaskowców magurskich, margli, łupków oraz iłów. No północnych stokach liczne osuwiska.	Do osobliwości roślinnych należą: okrzyn jeleni (będący symbolem parku) i rogownica alpejska oraz występujący na najbardziej stromych stokach zespół kostrzewy pstrej. W masywie Babiej Góry występuje typowy dla zachodniej części Karpat piętrowy układ roślinności. Żyje tu wie e gatunków ptaków (np. sowa uszatka, puszczyk uralski, puchacz, dzięcioły, płochacz halny i siwerniak) oraz ssaków (np. jelenie, ryjówki, z rzadziej występujących: ryś, wilk, niedźwiedź oraz koszatka, orzesznica i żołędnica).
Białowieski	Park zajmuje obszar staroglacjalnej wysoczyzny powstałej podczas stadiału Warty, a zdenudowanej w peryglacjalnym klimacie podczas zlodowacenia Wisły.	Do rzadkich roślin należą: pełnik europejski, kosaciec syberyjski, arnika górska, turówka wonna i fiołek bagienny. Dominującymi zbiorowiskami leśnymi są grądy, łęgi i bory mieszane. Stosunkowo małe powierzchnie zajmują bory świeże i bagienne. Na Obszarze Ochrony Ścisłej praktycznie od 1921 r. nie są wykonywane żadne prace leśne. W 1991 r. przeciętny wiek drzewostanów na tym obszarze wynosił 126 lat; (średni dla Polski to 54 lata). Wiele puszczańskich drzew ma imponujące rozmiary i wiek. Dąb Jagiełły, powalony w 1974 r., liczył 500 lat. Żubry sprowadzono na obszar Parku w roku 1929. Występują tu również: wilk, ryś, bóbr.
Biebrzański	Park zajmuje Kotlinę Biebrzańską, która graniczy od południa i wschodu z wysoczyznami powstałymi podczas zlodowacenia Odry, a od północy z sandrami (grajewskim i augustowskim) powstałymi podczas zlodowacenia Wisły. Znajduje się tu największy w Polsce i Europie kompleks torfowisk o powierzchni 90 000 ha, na obszarze których miąższość torfu osiąga 1-6 m.	Występują tu relikty glacjalne m.in.: brzoza niska, wierzba lapońska, wełnianeczka alpejska, gnidosz królewski, skalnica torfowiskowa, turzyca strunowa. W dolinie Biebrzy stwierdzono występowanie 67 roślin objętych prawną ochroną gatunkową w Polsce, z czego 45 znalazło się na „Czerwonej Liście Roślin Naczyniowych Zagrożonych w Polsce" (m.in. kosaciec bezlistny, szachownica kostkowata, fiołek torfowy, wełnianeczka alpejska i wierzba borówkolistna). Bagna biebrzańskie są ostoją ptactwa wodno-błotnego, w tym wielu gatunków zagrożonych wyginięciem, np.: dubelt, wodniczka, rybitwa czarna, rybitwa małoskrzydta, orlik grubodzioby.
Bieszczadzki	Park obejmuje masyw Tarnicy i Halicza oraz Połoninę Caryńską i Wetlińską. Stanowią one najbardziej na zachód wysuniętą część Beskidów Wschodnich.	80% parku zajmują lasy, które w dużej mierze noszą cechy pierwotnych zbiorowisk leśnych. Specyficzną cechą roślinności jest występowanie trzech pięter roślinnych -piętra pogórza (do 500 m n.p.m.), piętra regla dolnego (500-1150 m n.p.m.) oraz piętra wysokogórskiego - połonin. Cechą charakterystyczną jest występowanie populacji dużych ssaków drapieżnych (niedźwiedzia, wilka i rysia) oraz jeleni i renaturalizowanych żubrów.
Bory Tucholskie	Park zajmuje obszar sandru Brdy powstałego podczas zlodowacenia Wisty. Obszar ten jest urozmaicony przez pola wydmowe oraz rynny polodowcowe wypełnione jeziorami.	Dominują świeże bory sosnowe m.in. z zimoziołem północnym w runie. Na uwagę zasługują rośliny występujące w oligotroficznych jeziorach lobeliowych: lobelia jeziorna, poryblin jeziorny i brzeżyca jednokwiatowa. Z dużych ssaków występują: jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, jenoty, wydry i borsuki oraz reintrodukowane w 1978 roku bobry europejskie.
Drawieński	Rzeźba parku została ukształtowana podczas zlodowacenia bałtyckiego. Powierzchnia Równiny Drawskiej jest urozmaicona przez głębokie wcięcia dolin rzecznych Drawy i Płocicznej oraz liczne rynny polodowcowe i zagłębienia wytopiskowe, wypełnione jeziorami.		Cechą charakterystyczną jest występowanie tu buczyny pomorskiej i lasów dębowo-bukowych. W dolinach rzek Drawy i Płocicznej występują mało zniekształcone łęgi oraz olsy. Park jest terenem lęgowym takich ptaków, jak: bielik, rybołów, jarząbek, włochatka, orlik krzykliwy, puchacz, gągoł, tracze, bocian czarny, zimorodek. Osobliwością jest występowanie żółwia błotnego. W1978 r. reintrodukowano bobra. Coraz częściej można obserwować występowanie wydry. Licznie żyją tu sarny, jelenie, dziki, borsuki i jenoty. W potokach i jeziorach spotkać można pstrąga i lipienia.
Gorczański	Charakterystycznym elementem terenu są łagodne kopulaste szczyty i wychodnie skał piaskowcowych, występujące na północnych stokach wzniesień. Znajduje się tu kilka niewielkich jaskiń szczelinowych. Podłoże zbudowane jest z fliszu karpackiego płaszczowiny magurskiej.		Lasy zajmują ok. 95% powierzchni parku. W lasach regla dolnego występują: buczyna karpacka, bór świerkowo-jodłowy regla dolnego, kwaśna buczyna górska, olszyna karpacka, olszyna bagienna i bór jodłowy. Lasy regla górnego stanowi bór świerkowy. W parku występują duże drapieżniki: ryś, wilk, niedźwiedź oraz roślinożercy: jelenie, sarny i dziki. Na terenie parku występują płazy: salamandra plamista (symbol Gorczańskiego PN), traszki, żaba trawna i kumak górski. Przedstawicielami gadów są: jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec, żmija zygzakowata i zaskroniec.
Gór Stołowych	W obrębie warstw piaskowca ciosowego powstały systemy korytarzy tworzących labirynty skalne w obrębie Błędnych Skał. Liczne formy wietrzenia skał piaskowcowych przybierają fantastyczne kształty.		Zaledwie 3% powierzchni lasów zachowało cechy zbliżone do naturalnych. Na północno-wschodnich stokach Szczelińca Wielkiego zachował się zespół żyznej buczyny, w której dominują buki z domieszką starych jodeł i wiązów. W okolicach Rogowej Kopy znajduje się jedyne w Polsce stanowisko skalnicy zwodniczej. Na zrównaniu Gór Stołowych wytworzyły się torfowiska wysokie, z których jedno zostało uznane za ścisły rezerwat przyrody pod nazwą „Wielkie Torfowisko Batorowskie". W parku występuje jeleń, sarna, dzik, lis, wiewiórka, drobne gryzonie oraz gady: żmija zygzakowata, zaskroniec, jaszczurka zwinka i padalec. Z rzadszych płazów zdarza się spotykać salamandrę oraz traszkę górską.
Kampinoski	Park zajmuje wschodnią część Pradoliny Warszowsko-Berlińsklej ograniczonej od północy wysoczyzną Równiny Płońskiej, a od południa Równiny Błońskiej. Pod koniec epoki lodowcowej rozwinęły się tu procesy eoliczne, tworząc wydmy, które sięgają do 30 m wysokości względnej. Obszary wydmowe, obecnie utrwalone roślinnością, zajmują powierzchnię 20 tys. ha. Obszary bagienne zajmują tereny dawnego koryta Wisty.		Na obszarach wydm przeważają bory sosnowe i grądy, a na bagnach różne typy łąk, turzycowisk oraz lasy olchowe. Przeprowadzono udane restytucje zwierząt: łosia, bobra i rysia.
Karkonoski	Karkonosze są najwyższym pasmem Sudetów zbudowanym ze skał metamorficznych i granitów. Masyw górski Karkonoszy jest powierzchnią zrównania, ponad którą wznoszą się szczyty górskie, np. Wielkiego Szyszaka i Śnieżki. Występują tu granitowe skałki np. Słonecznik, Końskie łby, Pielgrzymy. Podczas plejstocenu na skutek oddziaływania lodowców górskich powstały kotły polodowcowe (Śnieżne Kotły) i towarzyszące im jeziora.		Dobrze wykształcone są piętra roślinne. Lasami charakterystycznymi dla piętra regla dolnego są buczyny: kwaśna buczyna górska i żyzna buczyna sudecka zajmujące obecnie około 5% powierzchni leśnej parku. Regiel górny stanowią bory świerkowe. W Karkonoszach spotykamy dwa rodzaje torfowisk: torfowiska wiszące, rozwijające się na zboczach w obrębie kosodrzewiny i borów świerkowych oraz wierzchowinowe torfowiska wysokie powstałe na płaskich powierzchniach zrównania w okolicach Śnieżki i Szrenicy.
Magurski	Krajobraz parku to typowy krajobraz gór średnich i niskich, zbudowanych z fliszu płaszczowiny magurskiej. Skałki Diabli Kamień oraz Kornuty. Główny grzbiet na obszarze parku tworzy Magura Wątkowska z kulminacją w Wątkowej (847 m n.p.m.).		Zbiorowiska leśne tworzą w piętrze pogórza (do 530 m n.p.m.) grądy, olszynka karpacka i olszynka bagienna, a w reglu dolnym (od 530 m n.p.m po szczyty) buczyna karpacka. Najcenniejszymi roślinami są rn.in: kozłek trójlistkowy, pokrzyk wilcza jagodo, podrzeń żebrowiec, dziewięćsił bezłodygowy, storczyki, goździk kosmaty i wawrzynek wilczełyko. Występują tu rzadkie ptaki: orzeł przedni, orlik krzykliwy, puchacz i trzmielojod. Liczne populacje mają bocian czarny, puszczyk uralski. Spotyka się duże ssaki drapieżne, np. niedźwiedzia brunatnego, rysia, żbika, wilka i wydrę. Na uwagę zasługują liczne gatunki płazów i gadów: salamandra plamista, traszki, kumak górski, żmija zygzakowata, gniewosz plamisty i zaskroniec zwyczajny. Występują tu zagrożone gatunki motyli: niepylak mnemozyna, paź żeglarz, paź królowej.
Narwiański	Dolina Narwi na obszarze Parku wycięta została w osadach polodowcowych zlodowacenia Odry. Niewielki spadek doliny Narwi sprzyja jej zabagnieniu. Dolinę wypełniają torfy, osiągające średnio 1 m miąższości. Dolina tworzy miejscami przewężenia przypominające przełomy rzeczne.		Dominują szuwary turzycowiskowe, będące ostoją lęgową ptaków wodno-błotnych o znaczeniu europejskim. Charakterystycznymi ptakami są: bąk, cyranka, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, zielonka, kropiatka, derkacz i dubelt. Występuje tu niewielka populacja łosia i wydry.
Ojcowski	Podłoże parku budują wapienie jurajskie ze zjawiskami krasowymi (wąwozy), oraz formy skałkowe i ostańcowe [Maczuga Herkulesa i Igła Deotymy]. Na terenie parku znajduje się ok. 400 jaskiń (np. Łokietka, Ciemna, Zbójecka).	Dominują buczyny i grądy. Specyficzne warunki środowiskowe są przyczyną występowania 50 gatunków roślin górskich i ponad 100 gatunków roślin ciepłolubnych występujących głównie na południu Europy. Zaliczamy do nich: obuwika pospolitego, chabra miękkowłosego, stepową trawę - ostnicę Jana oraz rosnącą na jedynym w Polsce stanowisku macierzankę wczesną. W jaskiniach żyje 15 gatunków nietoperzy.
Pieniński	Park obejmuje obszar Pienin Właściwych zbudowanych z różnorodnych wapieni. Najbardziej znany szczyt Trzy Korony osiąga wysokość 982m n.p.m. Charakterystycznymi cechami krajobrazu są nagie ściany skalne, samotne skały -w postaci iglic i baszt kontrastujące z łagodnymi stokami wzniesień.	Cechą charakterystyczną roślinności parku jest jej wielkie zróżnicowanie ekologiczne i geograficzne. Niekiedy na tej samej skale, ale o różnej ekspozycji, rosną gatunki o zupełnie odmiennych wymaganiach siedliskowych. Występuje tu wiele endemitów (mniszek pieniński, pszonak pieniński, chryzantema Zawadzkiego), reliktów i około 30 gatunków storczyków z obuwikiem włącznie. Podstawowymi ekosystemami są: buczyna karpacka, bór jodłowy oraz las jaworowy z języcznikiem, a także reliktowe laski sosnowe i olszynka karpacka. Do osobliwości parku należą ptaki: puchacz, pomurnik, sóweczka, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł czarny i bocian czarny. Największymi drapieżnikami są rysie i żyjące na brzegach Dunajca wydry.
Poleski	Park w całości leży w obrębie Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiega. Rzeźba parku jest równinna i powstała wskutek zasypania osadami olbrzymiego jeziora. Na terenie parku dominują równiny akumulacji organicznej powstałe w holocenie, w obrębie których występują węglanowe torfowiska niskie -Bagno Bubnów, Bagno Staw i część Torfowiska Ortowskiego.	Najbardziej charakterystyczne są torfowiska oraz lasy tworzące zbiorowiska brzezin bagiennych, i borów sosnowych oraz olsów. Licznie występują gatunki północne, takie jak brzoza karłowata, wierzba lapońska, turzyce, gnidosz królewski, rosiczka długolistna, bagnica torfowa i lepnica litewska. Do chronionych i rzadkich gatunków roślin należą: goździk pyszny, goryczka wąskolistna i gorzkawa, kosatka kielichowata, kosaciec syberyjski, storczyki, grzybień północny, groszek błotny, pływacz średni, tłustosz dwubarwny, dzwonecznik. Na szczególną uwagę zasługuje żółw błotny, mający tu jedno z większych stanowisk w Europie. Najcenniejszymi gatunkami ptaków są: orzeł przedni, orzeł bielik, orlik krzykliwy, żuraw, brodźce, gęś gęgawa, puchacz i bocian czarny. Spośród ssaków na uwagę zasługują: gronostaj, wydra, łoś, wilk oraz niedawno reintrodukowony bóbr.
Roztoczański	Park znajduje się na obszarze Roztocza Środkowego, którego podłoże budują skały górnokredowe (opoki i margle}. Utwory czwartorzędowe cienką pokrywą zalegają w Dolinie Wieprza. Rysy rzeźby cechują się występowaniem ostańców, krawędzi, padołów i dolin.	W zbiorowiskach roślinnych dominują gatunki górskie, północne, pontyjskie oraz atlantyckie. Na terenie parku występuje około 400 drzew pomnikowych. Najcenniejsze zespoły leśne stanowią: wyżynny bór jodłowy, buczyna karpacka (zajmujące ok. 45% powierzchni leśnej) oraz świetlista dąbrowa, grąd, łęg jesionowo-olchowy, kontynentalne torfowisko wysokie. Na terenie parku występują jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, borsuki i wilki oraz reintrodukowane w 1979 roku bobry. W 1982 roku do parku sprowadzone zostały koniki polskie będące potomkami dawnych dzikich koni leśnych - tarpanów.
Słowiński	Rzeźbę terenu parku ukształtowały dwa czynniki. Działalność lądolodu skandynawskiego spowodowała powstanie wzgórz morenowych o maksymalnej wysokości 115 m n.p.m. (Rowokół). Działalność fal morskich i prądów przybrzeżnych utworzyły mierzeje, które oddzielają od morza jeziora Łebsko i Gardno. W wyniku procesu wywiewania piasku z plaży i przenoszenia go w głąb lądu powstały ruchome wydmy. Największy obszar wydmowy znajduje się na Mierzei Łebskiej, a wydmy osiągają wysokość ponad 30 m n.p.m.	Charakterystyczne jest występowanie roślin pionierskich, takich jak: rukwiel nadmorska, piaskownica zwyczajna, wydmuchrzyca piaskowa i mikołajek nadmorski. W miarę przesuwania się w głąb lądu pojawiają się turzyca piaskowa, bażyna czarna i wrzos zwyczajny. Dominującymi zbiorowiskami leśnymi są: bory sosnowe i bory bagienne zajmujące 80% powierzchni leśnej parku. Występują tu takie gatunki ptaków jak: bielik, orlik krzykliwy, orzeł przedni, puchacz, kruk, łabędzie i liczne gatunki kaczek. Wśród ssaków liczne są jelenie, sarny, dziki, jenoty i zające.
Świętokrzyski	Góry Świętokrzyskie powstały około 300 milionów lat temu w wyniku orogenezy hercyńskiej. Mają ciekawą budowę geologiczną z wieloma odsłonięciami warstw skalnych, w których zaobserwować można wiele skamieniałości. Największą osobliwością parku , są gołoborza, tj. podszczytowe rumowiska głazów kambryjskich kwarcytów pozbawionych pokrywy roślinnej. Gołoborza występują na zboczach Łysicy, Łyśca oraz Szczytniaka.	Do najbardziej cennych roślin chronionych należą w parku: kosaciec syberyjski, pełnik europejski, pióropusznik strusi oraz narecznica szerokolistna. Na terenie parku znajdują się 674 pomniki przyrody. Dużym osiągnięciem jest restytucja cisa. Dominującym zbiorowiskiem leśnym jest buczyna karpacka. Mniej liczne są bory sosnowe, bory mieszane sosnowo-dębowe występujące w niższych partiach pasm górskich. Na siedliskach bogatszych występują grądy, zaś w miejscach zabagnionych olsy. W ekosystemach leśnych stwierdzono występowanie 35 gatunków drzew. Do osobliwości parku należy m.in. endemiczny świętokrzyski bór jodłowy Abietetum polonicum oraz stanowiska modrzewia polskiego na Chełmowej Górze.
Tatrzański	Najwyższe polskie góry z rzeźbą typu alpejskiego ukształtowaną przez lodowce górskie w okresie plejstocenu. Tatry Wysokie zbudowane są ze skał krystalicznych i cechują się wysokogórską rzeźbą polodowcową. Dna cyrków lodowcowych zajmują jeziora karowe, takie jak Morskie Oko, Czarny Staw, Wielki Staw itd. Tatry Zachodnie są zbudowane ze skat krystalicznych i osadowych. Na obszarze tej części parku znajduje się ok. 650 jaskiń, z których najdłuższym i najgłębszym jest system jaskiń Wielka Śnieżna - Wielka Litworowa (długość korytarzy 18 000 m, głębokość 814 m). Potoki tatrzańskie mają duże i niewyrównane spadki tworzące wodospady, np.: Wodogrzmoty Mickiewicza, Wielb Siklawa (70 m wysokości).	Roślinność charakteryzuje się typowym układem piętrowym. Wiele roślin rosnących w parku to endemity i relikty, np.: limba, skalnica tatrzańska, ostróżka tatrzańska, dębik ośmiopłatkowy, skalnica gronkowa, goryczki i krokusy oraz szarotka alpejska, która jest jednym z symboli Tatr. Do bardziej znanych należą również sit skucina i boimka dwurzędowa tworzące murawy przebarwiające się jesienią na czerwono i nadające charakterystyczny kolor obszarom Czerwonych Wierchów. Do osobliwości faunistycznych parku należą kozica i świstak oraz niedźwiedź brunatny, ryś, wilk, wydra i kilkanaście gatunków ptaków, w tym: orzeł przedni, sokoły, pomurnik i płochacz halny.
Ujście Warty	Główną rzeką parku jest Warta, dzieląca go na część południową - były rezerwat Słońsk, położoną w Kostrzyńskim Zbiorniku Retencyjnym, oraz północną - tzw. Polder Północny.	Szata roślinna Parku ma w przeważającej części charakter naturalny, choć struktura roślinności rzeczywistej odbiega od potencjalnej. Trwające kilka stuleci oddziaływanie człowieka zaznaczyło się przede wszystkim zanikiem roślinności leśnej o charakterze łęgowym. Obszar Parku to jeden z najważniejszych terenów lęgowych ptaków wodnych i błotnych w Polsce, m.in.: perkozów, kaczek, chruścieli i ptaków siewkowych. Aż 26 gatunków ptaków gniazdujących w Parku należy do zagrożonych wyginięciem, np. wodniczka derkacz, żuraw, bąk, bączek, rybitwa czarna.
Wielkopolski	Rzeźba terenu w parku ukształtowana została przez zlodowacenie bałtyckie. Największą powierzchnię zajmuje wysoczyzna morenowa zamknięta moreną czołową z najwyższym wzniesieniem parku - Osową Górą (132 m n.p.m.). Wysoczyznę rozcinają wyżłobione przez lodowiec rynny, w których znajdują się liczne jeziora: Łódzko-Dymaczewskie, Witobelskie, Góreckie. Do innych form terenowych należą owalne w zarysie pagórki - kemy oraz ozy, w tym część najdłuższego w Polsce Ozu Bukowsko-Mosińskiego (37 km długości). Liczne głazy narzutowe.	Dominują bory sosnowe i sosnowo-dębowe bory mieszane. Na glebach brunatnych rosną dąbrowy i grądy. Wilgotne i żyzne czarne ziemie w pobliżu jezior i cieków wodnych zajmują łęgi wiązowo-jesionowe, a tereny zabagnione - olsy. Wpływ łagodnego, wilgotnego powietrza znad Atlantyku zaznacza się obecnością gatunków o charakterze atlantyckim: wiciokrzew pomorski, wąkrota zwyczajna, pięciornik płonny.
Wigierski	Krajobraz parku został ukształtowany w okresie zlodowacenia Wisły. W północnej części parku lodowiec pozostawił równiny moreny dennej urozmaicone licznymi kemami, ozami oraz wzgórza moren czołowych osiągające wysokość od 130-180 m n.p.m. Obszary moreny dennej poprzecinane są rynnami lodowcowymi, które wypełniają liczne jeziora. Południowa część parku jest fragmentem sandru, pokrytego Puszczą Augustowską - największym zwartym kompleksem leśnym w Polsce.	Wśród zbiorowisk leśnych największą powierzchnię zajmują zbiorowisko grądów, borów mieszanych i olsów. Dużą część powierzchni parku zajmują także torfowiska. Na szczególną uwagę zasługują zbiorowiska torfowiskowe z brzozą niską, rzadkimi gatunkami wątrobowców oraz wełnianeczką alpejską, rosiczką okrągłolistną i długolistną, żurawiną drobnolistną, bażyną czarną i skalnicą torfowiskową. Charakterystycznym gatunkiem występującym w parku jest bóbr europejski, licznie zasiedlający brzegi rzek i jezior. Wśród ptaków na szczególną uwagę zasługują gatunki drapieżne (bielik, myszołów, orlik krzykliwy, kanie czarna i ruda oraz błotniak stawowy) oraz wodne (łabędź niemy, łyska, perkoz, nur).
Woliński	Charakterystycznym elementem rzeźby jest wybrzeże klifowe (95 m wysokości), cofające się rocznie o ok. 80 cm. Najwyższe wzniesienia na terenie parku osiągają 115 m n.p.m. Dominującym elementem rzeźby są wzgórza morenowe zlodowacenia Wisły.	Roślinność: na plażach nadmorskich występują honkenia piaskowa, wydmuchrzyca piaskowa, rukwiel nadmorska i solanka kolczysta. Zbocza stromych klifów porastają zarośla rokitnika zwyczajnego. Wśród zespołów leśnych szczególnie dobrze zachowały się lasy bukowe, których struktura zbliżona jest do losów naturalnych. Najlepiej zachowane zespoły buczyn są chronione w dwóch rezerwatach ścisłych w części południowej parku oraz w dwóch w części północnej, gdzie występuje tzw. buczyna storczykowa (rośnie 9 gatunków storczyków). Przez Wolin przebiega główny szlak przelotu ptaków wzdłuż wybrzeża Bałtyku. Delta Świny została zaliczona do ostoi ptaków o znaczeniu europejskim.

---