CHOROBY GRUCZOŁU TARCZOWEGO
Choroby gruczołu tarczowego są bardzo rozpowszechnione. Dotyczą one przede wszystkim kobiet, które chorują kilkakrotnie częściej od mężczyzn.
Schorzenia tarczycy przejawiają się głównie zmianami w jej budowie, które występują znacznie częściej od zaburzeń w czynności tarczycy. Oba te rodzaje zmian mogą jednak pojawiać się łącznie. Nowe badania przeprowadzone w Polsce pozwalają sądzić, że powiększenie tarczycy występuje na przeważającym obszarze kraju endemicznie, a więc u ponad 10% osób dorosłych.
Nieprawidłowa budowa tarczycy, o ile nie polega na obecności nowotworu złośliwego, rzadko ma groźne następstwa kliniczne. Natomiast zaburzenia czynności tarczycy często upośledzają ogólny stan zdrowia.
Stwierdzenie choroby tarczycy nie powinno jednak wzbudzać od razu niepokoju, ponieważ wczesne rozpoznanie i leczenie przeważnie nie dopuszcza do groźnych następstw dla zdrowia. Właściwą reakcją na fakt zachorowania powinno być raczej zapoznanie się z choćby podstawowymi informacjami o istocie choroby, jej przebiegu i możliwości leczenia.
Wole obojętne
Wolem nazywamy powiększenie tarczycy. Wole nie wykazujące zaburzenia czynności oraz nie wywołane guzem złośliwym lub zapaleniem gruczołu określamy wolem obojętnym. Jest to najczęściej spotykana choroba tarczycy. Rozwija się ona w każdym wieku, ale zwykle powstaje w dzieciństwie, u młodych kobiet oraz niekiedy w trakcie ciąży. Zasadniczą przyczyną choroby jest niedobór jodu w pożywieniu i skłonność osobnicza do powiększania się tarczycy.
Leczenie zachowawcze wola obojętnego polega na stosowaniu preparatu tyroksyny. Rzadziej, zazwyczaj u dzieci, u których nie stwierdza się guzów tarczycy, podaje się jod lub jod i tyroksynę. Leczenie trwa z reguły wiele miesięcy, a kończy się stopniowym odstawianiem leków. Terapię należy podjąć w każdym przypadku, gdy tarczyca jest powiększona. Co więcej - trzeba to zrobić jak najszybciej, wczesne zastosowanie leków bowiem może prowadzić do całkowitego ustąpienia wola. Wole ustabilizowane od wielu lat, nawet jeśli już nie wymaga leczenia, powinno być obserwowane w obawie przed pogorszeniem jego stanu.
Leczenie operacyjne wola obojętnego polega na usunięciu nadmiaru tkanki tarczycy i ewentualnych guzów. Wskazaniem do operacji jest duże wole powodujące uciśnięcie tchawicy lub żył, a także obecność w nim guzów. Decyzję o skierowaniu na zabieg podejmuje lekarz, który ustala również, czy zabieg jest pilny, czy też może być wykonany w dogodnym dla chorego terminie.
Nadczynność tarczycy
Pojęciem nadczynności tarczycy określa się ogólnoustrojowe skutki nadmiernego wydzielania hormonów przez tarczycę.
Zasadnicze przyczyny nadczynności tarczycy to choroba Graves-Basedowa (G-B) oraz wole guzowate nadczynne (WGN).
Choroba G-B rozwija się najczęściej u osób dotkniętych defektem układu immunologicznego (odpornościowego), który zdarza się przeważnie u kobiet. Bezpośredniej przyczyny ujawnienia się choroby G-B nie poznano. Pewną rolę odgrywa tu być może infekcja wirusowa oraz uraz fizyczny lub psychiczny. W chorobie G-B nadmierne wydzielanie hormonów tarczycy (HT) i rozrost gruczołu są spowodowane przez pobudzające działanie chorobotwórczych białek (nieprawidłowych immunoglobulin). Immunoglobuliny te są produkowane przewlekle w układzie immunologicznym osoby chorej.
W przypadku WGN (wola guzowatego nadczynnego) nadczynność tarczycy jest następstwem wydzielania dużych ilości HT przez niektóre guzy tarczycy. Guzy te stopniowo rosną, wydzielając coraz więcej hormonów. Zdarza się, że bezpośrednią przyczyną pobudzenia ich do nadprodukcji hormonów jest nadmierne spożycie jodu. W przebiegu nadczynności tarczycy wzrasta znacznie w ustroju przemiana materii, zużycie tlenu i produkcja energii cieplnej. Wpływa to szkodliwie na liczne narządy. Ponadto duże ilości krążących z krwią HT działają toksycznie m.in. na serce i układ nerwowy.
Chorzy na nadczynność tarczycy mają liczne dolegliwości, a przede wszystkim odczuwają stałe osłabienie, uczucie gorąca, nerwowość, szybkie lub nierówne kołatanie serca, drżenie rąk. Mimo dobrego apetytu chudną. Ponadto w chorobie G-B dochodzi do powiększania się tarczycy i wytrzeszczu oczu. W nielicznych przypadkach wytrzeszcz przybiera tak znaczne rozmiary, że upośledza wzrok.
Leczenie nadczynności tarczycy polega przede wszystkim na hamowaniu wydzielania HT za pomocą leków, np. metizolu lub methyltiouracylu. Prowadzi to do ustąpienia choroby G-B w około 50% przypadków. W pozostałych przypadkach nadczynności tarczycy stosuje się leczenie radykalne, polegające na napromienianiu tarczycy radiojodem lub na wycięciu znacznej części tarczycy. Poprzedza się je często wstępnym podawaniem leków, np. metizolu. Leczenie radykalne jest prawie zawsze skuteczne; może jednak powodować powikłania. Należą do nich: niedoczynność tarczycy oraz, w następstwie operacji, osłabienie głosu lub rozwinięcie się zaburzeń gospodarki wapniowej w ustroju. Powikłania te wymagają dalszego leczenia. Kobiety z nadczynnością tarczycy powinny unikać ciąży, ponieważ zarówno sama choroba, jak i jej leczenie mogą wpływać ujemnie na rozwój płodu.
Niedoczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy jest ogólnoustrojową chorobą wynikającą z niedostatecznego wydzielania hormonów przez tarczycę.
Przyczyną jest przeważnie stan zapalny tarczycy oraz jej uszkodzenie przez leczenie radiojodem lub przez operację. Niedoczynność tarczycy spowodowaną uszkodzeniem tego gruczołu określamy jako niedoczynność pierwotną. Czasami przyczyną niedoboru wydzielania hormonów przez tarczycę jest choroba przysadki, która wydziela za mało TSH, tj. hormonu pobudzającego czynność tarczycy. W tych przypadkach schorzenie nazywamy niedoczynnością tarczycy wtórną.
Nasilenie objawów niedoczynności tarczycy określa się w zależności od stopnia niedoboru hormonów. Chorobę o ciężkim przebiegu nazywamy obrzękiem śluzowatym.
Szkodliwe skutki braku HT zależą również od okresu życia, w którym brak ten wystąpił. HT są bowiem niezbędne dla prawidłowego rozwoju organizmu. U płodu niedobór zdarza się na szczęście bardzo rzadko. Powoduje to ciężkie upośledzenie rozwoju dziecka, określane jako matołectwo. Niedoczynność tarczycy u dzieci starszych nie powoduje już tak poważnych następstw. Chorobę tę nazywamy niedoczynnością tarczycy młodzieńczą lub obrzękiem śluzowatym młodzieńczym. Objawy są wówczas podobne do objawów obserwowanych u osób dorosłych, ponadto występuje jednak opóźnienie wzrostu i rozwoju intelektualnego dziecka.
W przypadku obrzęku śluzowatego dochodzi do znacznego zwolnienia przemiany materii. Zmniejsza się zużycie tlenu i produkcja energii cieplnej w ustroju. Temperatura ciała ulega obniżeniu. Chorzy odczuwają stale chłód, osłabienie, bóle mięśni oraz spowolnienie fizyczne i psychiczne. Stają się senni i zwalnia się u nich czynność serca. Pojawiają się obrzęki, zwłaszcza na twarzy. Skóra staje się sucha i szorstka, przerzedza się owłosienie. Występują dokuczliwe zaparcia. Krwawienia miesięczne stają się zbyt obfite.
W umiarkowanie nasilonej niedoczynności tarczycy objawy choroby nie są tak typowe. Podstawą rozpoznania staje się wówczas oznaczenie stężenia hormonów w surowicy krwi.
Niedoczynność tarczycy leczy się przewlekłym podawaniem preparatu tyroksyny. Na początku stosuje się małe dawki leku. Następnie ustala się dawki w proporcji do ciężaru ciała, uwzględniając jednak indywidualną reakcję na preparat. Dzieci, młodzież i kobiety w ciąży z niedoczynnością tarczycy wymagają podawania stosunkowo większych dawek tyroksyny od pozostałych chorych. Wyniki leczenia są zwykle dobre. Jednak osoby w wieku podeszłym lub dotknięte chorobą serca mogą źle znosić leczenie. W tych przypadkach dawkę tyroksyny trzeba ograniczyć, co powoduje, że uzyskuje się tylko częściową poprawę stanu zdrowia.