203

H i s t o r i a s p o r t u n a z i e m i a c h p o l s k i c h

Początki zrzeszeń sportowych

Za pierwsze towarzystwo gimnastyczo-sportowe można uznać założone w 1815 r. w Pszczynie boisko do ćwiczeń wg wzorów F. Jahna przez miejscowego aptekarza Wilhelma Zwllnera.
W 1824 r. grupa niemieckich majstrów fabryk włókienniczych założyła Łódzkie Towarzystwo Strzeleckie.
Do tradycji bractw kurkowych nawiązywało też założone w 1831 r. Krakowskie Tow. Strzeleckie.
Pływanie miało również wielu zwolenników. Pierwszą placówką organizującą naukę pływania była utworzona w 1820 r. na Stawie w Marymoncie k/ Warszawy Wojskowa Szkoła Pływania.
W jej upowszechnieniu ważną rolę odegrał hr. Henryk Łubieński, który w tym okresie sprowadził do Warszawy Teodora Matthesa. Obok nauki szermierki i zakładu gimnastycznego prowadzonego wg zasad Jahna - prowadził naukę pływania na Wiśle.
W Krakowie, prof. Ludwik Bierkowski obok swojej szkoły gimnastycznej otwartej w 1838 r. zorganizował naukę pływania na Wiśle.
W Poznaniu pierwszą publiczną pływalnię zorganizowano w 1843 r.
Żywe zainteresowanie w dawnej Polsce budziło jeździectwo.
Jeździectwo sportowe wiązało się ściśle z hodowlą koni.
Najstarszy klub jeździecki w latach 1838-1862 prowadziło Towarzystwo ku Ulepszeniu Hodowli Bydła i Koni Wielkop. Księstwa Poznańskiego.
W Królestwie orędownikiem jeździectwa było założone w 1841 r. Towarzystwo Wyścigów Konnych i Wystawy Zwierząt Gospodarskich w Warszawie.
W Galicji w 1856 r. powołano do życia Towarzystwo

Zachęty Koni i Zwierząt Gospodarskich we Lwowie.

Żywe zainteresowanie publiczności (w Krakowie i Warszawie) budziły zakłady szermiercze, gimnastyczne, popisy atletów, a także szachy.

W II połowie XIX w. wielki wpływ na rozwój zrzeszeń sportowych wywarło upowszechnienie wychowania fizycznego w szkołach - zwłaszcza średnich oraz utworzenie w Galicji „Sokoła”.

Pierwsze gniazda TG „Sokół” powstały w 1867 r. we Lwowie i w Krakowie; w zaborze pruskim w 1884 r. w Inowrocławiu; w Królestwie - dopiero w 1906 r.

W Galicji - poza „Sokołem” - głównie z inicjatywy mieszczaństwa - powstają inne kluby i związki sportowe. Poszukiwały one jednak zwykle protektorów wśród arystokracji, np. Krakowskie Towarzystwo Gimnastyczne „Orzeł Biały” utworzone w 1868 r. przez Józefa Dietla, które propagowało także jeździectwo, strzelectwo, szermierkę i pływanie.

W 1869 r. w Krakowie i we Lwowie powstają Towarzystwa Łyżwiarskie. W Krakowie patronował mu hr. August Potocki. Tu 20 II 1881 r. odbyły się pierwsze zawody łyżwiarskie; historycznymi ich zwycięzcami byli: hr. Tomasz Zamoyski i Stefan Ostaszewski.

Od 1884 r. rozpoczęło swoją działalność w Krakowie Towarzystwo Wioślarskie.
W 1886 r. (mimo złego stanu dróg i słabego technicznie sprzętu) powstają w Krakowie i we Lwowie kluby cyklistów.
W 1891 r. w obu tych miastach powstają sportowe kluby szermiercze.
Wreszcie w 1906 r. powstają kluby piłkarskie: „Czarni” i „Pogoń” we Lwowie oraz „Cracovia” i „Wisła” w Krakowie.
W zaborze pruskim - poza „Sokołem” - dopiero w początkach XX w. powstają pierwsze polskie zrzeszenia sportowe; wioślarskie - w 1900 r. w Koninie (1900 r.), w Poznaniu (1904 r.), w Kruszwicy (1911 r.) oraz kluby piłki nożnej: w Ostrowie - „Venetia” (1908 r.) i „Ostrovia” (1909 r.), w Poznaniu - „Warta”(1912 r.), w Lesznie - „Unia” i „Polonia” (1913 r.), w Gnieźnie - „Stella” (1913 r.)

Początek wioślarstwu dali niemieccy kupcy, którzy w 1872 r. założyli w Warszawie Yacht Klub Rzeczny. W rok później Konrad Prószyński utworzył Kółko Wioślarskie Młodzieży Uniwersyteckiej, z którego w 1878 r. powstało WTW.

Za przykładem Warszawy poszły inne miasta. Tow. Wioślarskie powstają: w Płocku (1884), Kaliszu (1894), Łomży (1901), Wilnie (1908), Pułtusku (1913).

Do wybuchu I wojny światowej zdołano zawiązać w trzech zaborach 17 takich stowarzyszeń, a utworzona w 1901 r. Międzyklubowa Komisja Regatowa tworzyła regulaminy wioślarskie i czuwała nad ich przestrzeganiem.