Znak i oznaka. Czy zakresy tych nazw mają wspólne pole?
Semiotyka logiczna tak, więc jest nauką o znakach, ale w takim razie co to jest znak? Znakiem wg Zygmunta Ziembińskiego „w ścisłym tego słowa znaczeniu nazywamy dostrzegalny układ rzeczy czy zjawisko spowodowane przez kogoś ze względu na to, iż jakieś wyraźnie ustanowione czy zwyczajowo ukształtowane reguły nakazują wiązać z tym układem rzeczy czy zjawiskiem myśli określonego typu”. Każdy znak jest znakiem czegoś dla kogoś, zachodzi relacja między dwoma przedmiotami, pierwszy to znak, drugi to przedmiot oznaczany nazywany desygnatem znaku, tak więc widzenie lub myśl o znaku jest nierozerwalnie połączone z myślą o przedmiocie oznaczanym dla osoby znającej dane oznakowanie. Tak, więc dla istnienia znaku potrzebne są trzy czynniki, znak, przedmiot oznaczany oraz odbiorca znaku, ta trójczłonowa relacja, zachodząca pomiędzy nimi, została nazwana przez Karola Morrisa relacją pośredniego poznawania np. znakiem jest krótki dźwięk sygnału z telefonu komórkowego, oznaczana w ten sposób jest przychodząca wiadomość sms, natomiast odbiorcą jest właściciel telefonu, który za pomocą tego znaku został poinformowany, że otrzymał wiadomość.
Znaki w otaczającym nas świecie są przeważnie zrozumiałe dla ogółu społeczeństwa jak np. czerwone światło sygnalizacji, alarm karetki, znaki drogowe, czy dźwięk dzwoniącego telefonu, czasem zdarza się tak, że znaczenie znaku zna tylko jego twórca, np. prywatny szyfr, dla twórcy jest czytelny i oczywisty, natomiast dla innej osoby jest nie do odczytania.
Znaki możemy podzielić ze względu na naturę: ruchowe, świetlne, graficzne, akustyczne; ze względu na rodzaj zmysłu odbierającego znak: wzrokowe, węchowe, dotykowe, smakowe, słuchowe; ze względu na charakter znaku: ikoniczne, symboliczne - rozróżnienie to pochodzi od Karola Peirce'a. Znaki ikoniczne inaczej obrazowe, to znaki prezentujące pewien fragment rzeczywistości na zasadzie jakiegoś podobieństwa np. szkice, wykresy, piktogramy. Natomiast znaki symboliczne to znaki prezentujące coś na zasadzie konwencji np. herby, cyfry, litery, symbole matematyczne itp.
Na szczególną uwagę zasługuje podział znaków na instrumentalne oraz znaki formalne. W przypadku znaków instrumentalnych należy najpierw rozpoznać znak, dopiero potem następuje przejście od znaku (łac. ex signo) do myśli. Do znaków instrumentalnych zalicza się m. in. symptom - znak naturalny stanowiący część właściwą prezentowanego zjawiska np. charakterystyczna wysypka jest symptomem ospy u dziecka. Często niekonwencjonalne znaki instrumentalne - czyli takie, przy których zachodzi pewna naturalna więź pomiędzy znakiem a tym, na co on wskazuje jak np. symptom, objaw, ślad, wskaźnik nazywa się oznakami. Oznaką jakiegoś stanu rzeczy czy zdarzenia nazywamy wszystko to, co współwystępując z owym stanem rzeczy czy zdarzeniem powoduje skierowanie nań czyjejś myśli, choć nie istnieją reguły znaczeniowe, które by takie skierowanie myśli nakazywały.
Istnieją dwa typy oznak: oznaka w przypadku której brakuje bądź to nadawcy (oznaka naturalna), bądź to intencji komunikacyjnej (oznaka humanistyczna.) Tak więc oznaką jest np. potłuczone szkło na miejscu wypadku, wysypka na skórze chorego dziecka, dym wydobywający się z ogniska jest np. oznaką płonącego ognia. Znakami formalnymi nazywamy znaki, które nie zatrzymują naszej uwagi na sobie, nie musimy poświęcać czasu na rozpoznanie znaku, kierują nasza myśl bezpośrednio do tego, do czego się odnoszą. Tradycyjnie mówiono o poznawaniu czegoś w znaku (łac. in signo), obecnie tą własność nazywa się mianem przezroczystości, ponieważ odczytując tego rodzaju znak myśl biegnie bezpośrednio poprzez znaki, tak jak światło przez szybę. Znaki formalne są wielopostaciowe, są one znakami czegoś dla kogoś, kto rozumie ich znaczenie. Istnieją dwie teorie dotyczące psychologicznej natury stosunku między znakiem i tym, co on oznacza: teoria asocjacyjna i teoria intencji znaczeniowej.
Teoria asocjacyjna mówi, że stosunek oznaczenia między znakiem a przedmiotem oznaczanym polega na tym, że miedzy myślą o znaku i myślą o przedmiocie oznaczanym istnieje skojarzenie, dzięki któremu myśl o znaku wywołuje myśl o przedmiocie oznaczanym. Według teorii asocjacyjnej proces myślowy zachodzi w dwóch etapach: etapie myśli o znaku, potem myśli o przedmiocie oznaczonym, dopiero po uzyskaniu wprawy posługujemy się myśleniem symbolicznym, tzn. że automatycznie rozpoznajemy znak, a nie jak wcześniej kojarzymy znak z przedmiotem oznaczanym w celu właściwego posługiwania się nim.
Według Tadeusza Czyżowskiego teoria intencji znaczeniowej to, myśl o przedmiocie za pośrednictwem znaku nie rozkłada się na dwa etapy, lecz jest jednolitą całością, w której skład wchodzi pewna treść zmysłowa lub psychiczna oraz intencja , czyli odniesienie tej treści do jakiegoś przedmiotu. Znakiem w języku (znakiem językowym) nazywamy wszystko w języku, co posiada swoje znaczenie - wszystkie jednostki języka mające nierozerwalny związek pomiędzy swoją formą oznaczającą a treścią oznaczaną. Związek ten jest związkiem umownym wynikającym z konwencji społecznej. Nie jest to związek naturalny - jedynie w przypadku nielicznych wyrazów możemy mówić o pewnej motywacji formy. Należy pamiętać, że nie każdy znak jest znakiem językowym.