Definicja niepełnosprawności
Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja niepełnosprawności. Światowy Program Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych (The World Programme of Action for Disabled Persons) oraz Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (The Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities) podkreślają, iż niepełnosprawność jest problemem społecznym i nie ogranicza się do konkretnej osoby. Mówiąc o niepełnosprawności mamy na względzie relację między zdrowiem człowieka (uwzględniając jego wiek, płeć i wykształcenie), a społeczeństwem i środowiskiem, które go otacza.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadza następujące pojęcia niepełnosprawności, uwzględniając stan zdrowia człowieka:
Niesprawność (impariment) - każda utrata sprawności lub nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym;
Niepełnosprawność (disability) - każde ograniczenie bądź niemożność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposób lub zakresie uznawanym za typowe dla człowieka;
Ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (handicap) - ułomność określonej osoby wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca lub uniemożliwiająca pełną realizację roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz zgodnej ze społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami.
Społeczny kontekst tematyki niepełnosprawności został omówiony w Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (International Classification of Functioning, Disability and Health - ICF), przyjętej podczas Światowego Zgromadzenia na rzecz Zdrowia (World Health Assembly) w 2001 roku. Dokument ten podkreśla, że niepełnosprawność dotyczy całej ludzkości, nie można obarczać problemami związanymi z niepełnosprawnością mniejszości społecznych - każdy człowiek może doświadczyć pogorszenia stanu zdrowia i stać się osoba niepełnosprawną.
Możliwości i ograniczenia osób niepełnosprawnych o różnych rodzajach i stopniach niepełnosprawności warunkują, jakimi mogą być pracownikami. Uwarunkowania te zależą od niepełnosprawności, które możemy podzielić na cztery rodzaje:
1) Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną:
a) osoby niewidome i słabowidzące
b) osoby niesłyszące i słabosłyszące
c) osoby głuchoniewidome
Polska definicja ślepoty opracowana przez Polski Związek Niewidomych rozróżnia osoby ze względu na stopień uszkodzenia narządów wzroku. Osoby niewidome - zalicza się do nich dzieci i dorosłych, którzy nic nie widzą od urodzenia lub od tak wczesnego dzieciństwa, że nie pamiętają, aby kiedykolwiek cokolwiek widzieli.Osoby ociemniałe - zalicza się do nich wszystkich bez względu na wiek, którzy posługiwali się wzrokiem lecz go utracili nagle lub stopniowo. Osoby szczątkowo widzące - zalicza się do nich ludzi, bez względu na wiek, którzy mają bardzo dużą lecz nie całkowitą utratę wzroku.
2) Osoby z niepełnosprawnością fizyczną:
a) osoby z uszkodzonym narządem ruchu
b) osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych
Osoby z niepełnosprawnością narządu ruchu stanowią w Polsce niemal połowę populacji osób niepełnosprawnych, można zatem powiedzieć, że dysfunkcje narządu ruchu stanowią, obok innych rodzajów schorzeń, najczęstszą przyczynę niepełnosprawności w naszym kraju. Pojęciem osoby niepełnosprawnej ze względu na dysfunkcje narządu ruchu określamy osoby o ograniczonej sprawności kończyn górnych, dolnych lub kręgosłupa. Osoby z uszkodzeniem anatomicznej budowy narządu ruchu - osoby te mają uszkodzenia kości i mięśni kończyn, spowodowane urazami lub amputacjami.
Osoby z zaburzeniami czynności motorycznych - a zaburzenia tego rodzaju obejmują:
- porażenie - całkowite zniesienie czynności ruchowych (paraliż, bezwład )
- niedowład - częściowe zniesienie czynności ruchowych - obniżenie sprawności i poprawności wykonywania ruchów, osłabienie ich siły, spowolnienie ruchów, itp.
Główne postacie porażenia lub niedowładu to:
- hemiplegia - połowiczne porażenia jednej strony ciała
- paraplegia - porażenie kończyn dolnych
- teraplegia ( kwadroplegia ) - porażenie wszystkich czterech kończyn
Osoby z deformacjami narządów ruchu - deformacje te objawiają się nieprawidłowościami lub uszkodzeniami anatomicznej budowy narządu ruchu lub poszczególnych jego elementów. Mogą one być spowodowane wadami wrodzonymi lub chorobami kości i mięśni narządu ruchu, zwłaszcza chorobami reumatycznymi.
3) Osoby z niepełnosprawnością psychiczną - stan ten jest definiowany jako stan obniżonej sprawności umysłowej w stosunku do stanu normalnego, charakteryzujący się niedorozwojem lub zaburzeniami procesów percepcyjnych, uwagi, pamięci i myślenia, a także zaburzenia w przystosowaniu społecznym. W 1968r. Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła klasyfikację, obowiązującą także w Polsce, która za kryterium podziału upośledzenia umysłowego uznaje iloraz inteligencji. Klasyfikacja ta wprowadziła podział na cztery stopnie upośledzenia:
- lekki - iloraz inteligencji 50 - 75
- umiarkowany - iloraz inteligencji 35 - 50
- znaczny - iloraz inteligencji 20 - 35
- głęboki - iloraz inteligencji 0 - 20
Osoby z niepełnosprawnością psychiczną to:
a) osoby umysłowo upośledzone z niesprawnością intelektualną
b) osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania
4) Osoby z niepełnosprawnością złożoną, dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością:
- wystąpić tu mogą połączenia różnych, wymienionych powyżej niepełnosprawności, np. osoba niewidoma z umysłowym upośledzeniem, osoba z uszkodzonym narządem ruchu z zaburzeniami psychicznymi itp.
Możliwości i ograniczenia zawodowe osób niepełnosprawnych są zróżnicowane w zależności od rodzaju i stopnia poszczególnych narządów oraz ograniczenia sprawności organizmu. Są więc one różne u osób z uszkodzeniem narządu ruchu, narządów wewnętrznych, narządu wzroku, słuchu, z upośledzeniem umysłowym, z zaburzeniami psychicznymi i z równoczesnym upośledzeniem kilku narządów.