Psychologia rodziny
Problematyka interakcji
W podejściu systemowym odrzuca się myślenie przyczynowo- skutkowe- w ramach modelu linearnego. To myślenie łączy się z szukaniem ofiary i sprawcy.
W modelu cyrkularnym- wszystkie zachowania jako pętle sprzężenia zwrotnego. Trudno stwierdzić co jest przyczyną, a co skutkiem. W związku z tym w takim podejściu do interakcji odrzuca się pojęcia winnego i ofiary. W tym podejściu przyjmujemy, że każda osoba biorąca udział w interakcji odpowiada za to co się dzieje, ponieważ każda osoba ma tu swój wkład.
Analizowane jest współdziałanie osób analizowanej sytuacji. Analizowane jest współwystępowanie zachowań osób.
Możliwe są dwa typy współdziałania:
- symetria- sprzężenie symetryczne- sprzężenie pozytywne- uczestnicy interakcji eskalują u siebie zachowania tego samego typu. Partner interakcji odpowiada na zachowania pierwszej osoby, takim zachowaniem, które wzmaga zachowanie osoby pierwszej, np. zachowania rywalizacyjne. Ten typ sprzężenia szybko prowadzi do zmiany systemu
- komplementarność- sprzężenie komplementarne- sprzężenie negatywne- uczestnicy eskalują u siebie zachowania komplementarne- uzupełniające się. Tego typu sprzężenia utrzymują stałość- homeostazę systemu. Typowym przykładem jest relacja między osobą dominującą, a osobą submisyjną.
Czy któreś ze sprzężeń jest złe?
Uważa się, że żadne ze sprzężeń nie jest ani dobre, ani złe, natomiast problem w interakcji pojawia się wtedy, jeśli pewien typ sprzężenia się usztywnia i ludzie nie są w stanie zmienić sposobu wchodzenia w interakcje. Oznacza to, że mąż mówi po pracy jestem zmęczony, a żona reaguje komplementarnie. Problem pojawia się wtedy, gdy na to zachowanie męża, żona nie jest w stanie zareagować inaczej. Problem gdy ludzie nie są w stanie dostosowywać interakcji do sytuacji.
Na czym polega prawidłowa interakcja?
Prawidłowa interakcja jest dostosowywana do tego co się dzieje.
[scena popchnięcia w autobusie- zachowanie jednej osoby jest na tyle dominacyjne- agresywne , na ile drugiej jest submisyjne. W sytuacji rodzinnej- agresywność męża może być eskalowana prze submisyjność żony]
Zmiana relacji między osobami- zmieniać może każdy członek rodziny. Swoim zachowaniem osoba modyfikuje zachowanie pozostałych osób.
Taniec rodzinny
Taniec rodzinny jest to powtarzająca się sekwencja zachowań członków rodziny, i jeśli dobrze poznamy rodzinę to jesteśmy w stanie przewidzieć kolejne zachowania. Taniec rodzinny może obejmować wiele osób, albo tylko małżonków. Z różnych względów małżonkowie realizują pewien taniec, i każda z tych osób ma w tym swój udział. Członkowie nie są w stanie zmienić charakteru łączącej ich relacji.
[Przykład: żona, która chce spełniania jej zachcianek, mąż realizuje je, mąż wyprowadza się, żona idzie na terapię, mąż wraca, żona porzuca terapie, żona, chce spełniania zachcianek, mąż realizuje je, mąż wyprowadza się…]
Zachowania osób są od siebie zależne. Uzależnienie jednej osoby jest wplecione w zachowania całej rodziny- trzeba się skupiać na całej rodzinie, nie jednej osoby.
Zachowanie objawowe- problem w rodzinie, może prowadzić do poprawy sytuacji
Na rodzinie wywierane są różne naciski i są one dwojakiego rodzaju:
Naciski pochodzące z zewnątrz- związane ze wpływem, oddziaływaniem, różnych struktur społecznych.
Naciski pochodzące z wnętrza rodziny- związane są ze zmianami jakie dokonują się w rodzinie. Kiedy dziecko dorasta, rodzina musi się do tego dostosować- rodzice muszą zmienić postawę, jako rodziców dorastającego dziecka. Dorastanie dziecka wymaga zmiany w rodzinie. Np. decyzja, że żona, która nie pracowała zawodowo, idzie do pracy- wymaga to zmiany stosunków, obowiązków w rodzinie
Na te różne wydarzenia, naciski zaburzające równowagę systemu, rodzina może zareagować dwojako:
Może się zmienić
Uruchamia takie mechanizmy, że wraca do poprzedniego stanu
Mechanizmy:
Morfogeneza- umiejętność zmiany- jest to mechanizm, który zapewnia rozwój i zmianę. Wynikiem morfogenezy jest wzrost zróżnicowania części składowych systemu, w wyniku czego, każdy element systemu, może rozwijać się w swojej złożoności, jednocześnie pozostając w funkcjonalnym związku z całością. W rodzinie, pomimo iż dokonują się w niej zmiany, rodzina jako całość zachowuje tożsamość, pozostaje tą samą rodziną. Zdolność do morfogenezy daje rodzinie możliwość adaptacji. Adaptacja jest rozumiana jako zmiana dokonująca się wewnątrz systemu w odpowiedzi na zmiany zachodzące w środowisku zewnętrznym, lub wewnętrznym rodziny. W czasie takiej adaptacji system podlega perturbacjom, a dotychczas ustalone wzorce postępowania, stają się nieadekwatne, co zmusza rodzinę jako całość, i każdego członka rodziny z osobna do zreorganizowania dotychczasowych wzorców zachowania. Wielu terapeutów uznaje adaptacyjność systemu rodzinnego za najważniejszy przejaw zdrowia rodziny- im większe zdolności do adaptacji, tym lepiej. To oznacza, że rodzina ma takie mechanizmy, że potrafi zmieniać swoje funkcjonowanie, niezależnie od wyzwań.
Morfostaza- umiejętność ochrony istniejącego stanu rzeczy- jest to dążenie systemu do stałości i stabilizacji własnej struktury. System poprzez sprzężenia zwrotne koryguje swoje zachowania w kierunku utrzymania stałości. Dzięki temu dochodzi do uporządkowania struktury systemu, co zwiększa spójność i integrację systemu.
Rodzina powinna posiadać obydwie te umiejętności - morfogenetyczne i morfostatyczne, ponieważ rodzina powinna zmieniać się, aby adekwatnie adaptować się do zachodzących zmian. Jednakże procesy morfostatyczne są potrzebne aby rodzina była rozpoznawana jako ta sama rodzina- aby rodzina zachowała swoją tożsamość.
Czasami przewidywanie zmiany morfogenetycznej (np. pójście matki do pracy), może wywołać w rodzinie niepokój, jeśli rodzina nie jest gotowa na zmianę. Wtedy przewidywanie zmiany morfogenetycznej uruchamia to w rodzinie mechanizmy morfostatyczne, które blokują zmiany (Takim mechanizmem mogą być trudności szkolne ujawniające się u dzieci).
[Praszkier- „Zmieniać, nie zmieniając]
Niebezpieczna/ niepożądana jest sytuacja, gdy rodzina jest niezdolna do zmiany, a my w ramach terapii próbujemy wprowadzić zbyt dużo zmian, lub zbyt szybko. Może to wywołać/ uruchomić mechanizmy morfostatyczne. W takiej rodzinie usztywniają się dotychczasowe wzorce relacji. W takiej rodzinie zamiera gotowość do zmiany i nie ma przyzwolenia, na poszukiwanie alternatywnych zachowań, a granice zewnątrz- rodzinne, stają się jeszcze bardziej nieprzepuszczalne.
Morfostaza jest wyjaśniana poprzez odniesienie do pojęcia homeostazy.
Jak przejawiają się granice systemowe i wewnątrzsystemowe/ międzysystemowe?
- informacje jak różne osoby zagospodarowują mieszkanie.
- drzwi- czy są zawsze otwarte- i jest nieograniczony przepływ informacji między członkami rodziny.
- kto kogo się radzi przy podejmowaniu ważnych decyzji życiowych.
- kto komu się zwierza- kto komu opowiada o swoich przeżyciach i problemach.
W kontakcie bezpośrednim też możemy wyciągać pewne wnioski jak te systemy przebiegają.
- w poradni swobodne krzesełka- obserwacja, kto, gdzie siada.
- kiedy osoby wypowiadają się -kontakt wzrokowy- kto u kogo szuka poparcią
2