Historyzm i Nowy Historyzm

1. Nazwa, klasyfikacja i główne założenia

Historyzm bywa nazywany historycyzmem (bo chodzi o studia nad historią). Na popularność historyzmu wpłynęły: reakcje na strukturalistyczne zapominanie o historii, myślenie o rzeczywistości jako o tekście (Derrida); stąd i historia ma taką strukturę oraz badania kulturowe. A poprawnie powinniśmy mówić o historyzmach w liczbie mnogiej, ponieważ odnosi się to do dwóch zjawisk (nowy historyzm; H. White i stary historyzm; L. von Ranke - chciał, żeby osoba historyka była w dziele niewidoczna, aby „rzeczy mogły mówić”. Subiektywizm nie przystoi historykowi.); rozróżnia się dwa rodzaje:

1. związany z działalnością Haydena White'a - uznawany za strukturalistę, choć do jego mistrzów zalicza się np. F. Nietzsche. White'a interesuje głównie tekst historiozoficzny jako retoryczna maszyna do produkowania efektu realności. Bada on głównie struktury językowe, dzięki którym historyk stara się nas przekonać o obiektywności swojej pracy;

2. związany z ruchem akademickim New Historicism - Nowy Historyzm, czasem zwany materializmem kulturowym, odwołuje się do marksizmu lub XX-wiecznych badań kulturowych. Reprezentowany przez Williama Hogarta. Zajmuje się ideologiczną relacją między tekstem a rzeczywistością historyczną. Bada mówienie o świecie i wpływ materialnych praktyk kulturowych na pisanie literatury.

Oba stanowiska łączy przekonanie o iluzoryczności obiektywizmu w badaniach historyzmu i neutralności dyskursu ja opisującego.

2) Przedstawiciele i ich poglądy

To przekonanie o braku obiektywizmu, o jego złudzeniu było podstawą teorii wielu badaczy tego nurtu.

Przesłanki klasycznej historiografii, która zakłada m.in., że:

- historyk powinien bezpośrednio docierać do dziejów i przedstawiać je takimi, jakie były i prezentować je w swoim dziele w sposób neutralny

- praca historyka to podwójna obiektywność: przedmiotu badania i samego dyskursu

- rola historyka polega na rozumieniu oraz nauczaniu rozumienia, sensu każdej epoki samej w sobie i dla siebie; wydawały się niemożliwe do zrealizowania. Mówienie o historii jest pokrewne literaturze, jakbyśmy mówili o fikcji literackiej.

1. Johann Gustav Droysen - historia jest interesująca, ponieważ trwa nadal i oddziaływa. Mówił, że obiektywne jest tylko to, co bezmyślne, stąd ataki na obiektywizm historii. Historyk ma poszerzać wzmacniać nasz świat myśli, dzięki pogłębionemu poznaniu ciągłości ludzkiego rozwoju moralnego, czyli jedynym narzędziem poznania ma być rozumienie.

2. Herman Northrop Frye - rozróżnia literaturę i mit; historia zbytnio uogólnia i ma charakter mityczny.

3. Friedrich Nietzsche - podjął spór z historiograficznym obiektywizmem, a dewizą stało się zdanie „Co nie przydaje się w życiu nie jest prawdziwą historią”.

Zarzucał obiektyzmowi:

- maskowanie przyjmowanych niejawnie założeń filozoficznych

- zastąpienie przeżycia intelektualnym pojmowaniem

- wiara w absolutną wiarygodność faktów

- wpisaną w dyskurs określoną ideologię

- pozorne uwolnienie od wartościowania

Cechy XX-wiecznego myślenia historycznego: intelektualizm, obiektywizm, faktografizm, prowidencjalizm, antyaksjologizm. Według Nietzschego zadanie historyka polega na aktywnych staraniach i próbach przywracania do życia tego, co było. Historyk nie rekonstruuje, lecz konstruuje dzieje zdarzeń historycznych. To tzw. artystyczna koncepcja historii, a wynika z tego, że język nie jest przezroczystym narzędziem, lecz skomplikowaną strukturą retoryczną, maskowaną przez nasze dążenia do obiektywnej prawdy. Nietzsche uważał, że te pięć tropów (metonimia, synekdocha, metafora, personifikacja i hypallag) określają całość ludzkiego poznania. Sednem krytyki dyskursu historiozoficznego było przeświadczenie o niemożności dotarcia do istniejącej niezależnie od poznającego „istoty rzeczy”.

4. Hayden White - w 1973 r. opublikował „Metahistory” - wielką interpretację XX-wiecznej historiografii, w której dowodził, że style wyjaśnienia historycznego różnią się między sobą poprzez zastosowanie określonej strategii, w obrębie, której występują określone wzorce:

- fabularyzacji (wz. romantyczny, tragiczny, komiczny, satyryczny - opowiadanie historii jako fabuły wg któregoś z tych wzorców)

- ideologizacji (wyjaśnienie historii z punktu widzenia historii; wz. konserwatywny, liberalny)

- argumentacji (można mówić o historii szukając argumentów wyjaśniających, że np. „stało się tak, a nie inaczej, bo…”; wz. mechanicystyczny, organicystyczny).

Według White'a styl historiozoficzny uzależniony jest od wyboru określonej strategii i określonego wzorca strukturalnego; jest on zmuszony postępować wg przyjętych założeń strukturalnych. Praca historyka nie jest neutralnym odtwarzanie przeszłości, lecz przypomina „akt poetycki”, w którym dochodzi do przewartościowania za pomocą tropów: metafory, metonimii, synekdochy i ironii.

Wg White'a nie istnieje czysta historiografia, która nie byłaby jednocześnie filozofią historii oraz, że badanie historii jest efektem przyjętej strategii retorycznej. Historyk ma do wyboru różne tropy i style - wybiera określoną interpretację dziejów. Dlatego nie mamy dostępu do samej historii, lecz do jej interpretacji. Dowodzi, że narracja nie jest wtórna wobec świata, ale pierwotna, bo to ona wyznacza jego sens. Natomiast tekst historiozoficzny jest artefaktem, który kształtuje badaną rzeczywistość za pomocą narracji i tropów.

White jest strukturalistą, bo przyjmuje pierwszeństwo strukturalnych inwariantów przed poznaniem tego, co jednostkowe i poststrukturalistą, bo układa typologizację poznania i dyskursu.

5. Frank Ankersmit - rozwijał myśl metahistoryczną White'a, jego teoria interpretacji historycznej czerpie także z „Genealogii moralności” Nietzschego. Wydał w 1983 roku pracę „Narrative Logic”, w której zawarte były m.in. te narratywistyczne tezy:

- narracje historyczne są interpretacjami przeszłości, a nie rejestracja faktów minionych

- język narracji nie jest językiem przedmiotu, nie można opowiadać przeszłości, nie wiedząc, że się ją interpretuje.

3) Nowy Historyzm

Na ten kierunek wpłynął głównie projekt genalogiczny (Nietzschego), który określa się jako badanie historycznych warunków pojawienia się sądów wartościujących: historyczno-kulturowych warunków produkcji sensu.

Język jest tu faktem społecznym i nie odbija empirycznej rzeczywistości, lecz nadaje jej sens. Fakty nie istnieją, istnieje tylko ich interpretacja; fakty bez językowej obróbki są pozbawione sensu, to ich językowa postać wprowadza je w obszar naszej kultury. A celem nowego historyzmu jest skonstruowanie całej kultury jako dziedziny badań literackich, jako tekstu, który wciąż na nowo musi podlegać interpretacji (wpływają na to konteksty). Tekst musi być ciągle reinterpretowany, w ten sposób układa historię, odrzucenie utrwalonych granic między tekstami literackimi i nieliterackimi.

Zachodzi podwójna relacja między historią a tekstem:

1. historyczność tekstów - kształt kulturowy, społecznie utrwalone wszelkie sposoby pisania

2. tekstualność historii - nie ma żadnego dostępu do pełnej i autentycznej przeszłości, żywego istnienia materialnego, niezapośredniczonego przez ślady pozostawione przez dane społeczeństwo.

Centralnym ośrodkiem był Uniwersytet Kalifornijski, a organem pismo „Representations” (z 1983 r.) głosiło przekonanie, że tak naprawdę nie da się oddzielić literatury od kultury, arcydzieł od tekstów marginalnych.

Głównym przedstawicielem kierunku był Stephen Greenblatt:

- dzieło sztuki jest wytworem negocjacji między twórcą lub klasą twórców wyposażonych w złożony repertuar konwencji, instytucji i praktyk społecznych;

- cyrkulacja - zastępuje tradycyjne pojęcia opisujące relację między tekstem a rzeczywistością: aluzją, symbolizacją, alegoryzacją, reprezentacją, mimesis;

- dostrzega związek między cyrkulacją dyskursów i władzą, która musi je kontrolować.

Do najważniejszych tez poetyki kultury nowego historyzmu należą m.in.:

- literatura jest niestabilnym polem praktyk społecznych i słownych; najciekawsze są teksty niekanoniczne, które rzucają nowe światło na tradycyjny kanon; zamazanie granicy między tekstami literackmi a nieliterackimi

- tekst literacki jest wypowiedzią wyprodukowana i przyswojoną wewnątrz historii i wewnątrz innych produktów i przyswojeń; oznacza to, że nie jest on odizolowany od rzeczywistości historycznej i nie jest w tej rzeczywistości czymś wyjątkowym; oznacza to także, że przedmiotem badania są „wszelkie ślady tekstualne przeszłości” (Greenblatt)

- pisanie i czytanie zawsze są historycznie i społecznie zdeterminowanymi zdarzeniami, które rozgrywają się w świecie; stąd literatura nie jest tylko wytworem danej epoki, ale też wytwarza kulturowe efekty i zajmuje stronę w konflikcie między instytucjami

- badanie literatury wiąże się z zajmowaniem i określaniem - pod względem politycznym, seksualnym, ideologicznym - własnego miejsca w danej kulturze

- badanie literatury jest zajęciem eklektycznym, dlatego nowy historyzm czerpie z innych metodologii, np. z psychoanalizy, marksizmu, feminizmu.

różnica między White'm a nowym historyzmem

White'a interesują bardziej teksty produkowane przez historyków, pozbawione kulturowego kontekstu, z kolei nowi historyści interesują się wszelkimi tekstami osadzonymi w zmiennych praktykach danej kultury.

Terminologia:

Tropologia - (H. White); system tropów retorycznych rządzących narracją historyczną (metafora, metonimia, synekdocha i ironia) - inaczej ustalają relację między częścią a całością i dla tego odpowiadają za inny rodzaj historiograficznej opowieści i inny rodzaj ideologii

Mhytoi - wzorzec fabularyzacji; archetyp Frye'a

Narracja - jeden z podstawowych trybów dyskursu historycznego; organizuje percepcję rzeczywistości i pozwala na scalenie doświadczeń; w historii nadaje sens faktom, interpretuje je

Gęsty opis - (Clifford Geertz); metoda interpretacyjna wychodząca od pozornie nieznaczącego faktu kulturowego i stopniowo odsłaniająca jego „gęstość” poprzez ujawnienie kryjących się w nim śladów praktyk symbolicznych, kodów i konwencji

Materializm kulturowy - (R. Willis); relacja między wytworami kultury

1

---