EWALUACJA W EDUKACJI
W polskim systemie kształcenia coraz bardziej upowszechniają się różnorodne działania
określane jako ewaluacja. Ewaluacja przestała być „nowinką”, a wręcz staje się, domeną
edukacyjnego działania. Nieustannie intrygujące jest pytanie o to, czym jest ewaluacja. W Słowniku
Języka Polskiego PWN znajdziemy następujące hasło: „ewaluacja - ustalenie wartości i ceny czegoś,
ocenianie, oszacowanie”. Potocznie przyjęło się rozumieć ewaluację jako synonim oceniania i
kontroli, czasem także jako wartościowanie i szacowanie wartości. Upowszechnia się przekonanie, że
„ewaluować może , a nawet powinien, każdy wszystko. W literaturze znanej nauczycielom można
znaleźć np. takie sformułowania
1
: „Każdy dokonuje ewaluacji w celu podniesienia jakości tego, co
robi. Co można ewaluować? A więc wszystko: rozwój ucznia, programy autorskie, prace nauczyciela,
atmosferę, organizację zajęć, formy doskonalenia itp. Kto może ewaluować? Wszyscy. Nauczyciele
pracę uczniów, uczniowie pracę nauczycieli, rodzice pracę szkoły itp.” Rodzi się zatem pytanie o sens
używania terminu ewaluacja w kontekstach, w których doskonale radzi sobie ocenianie. Poddawać
ewaluacji można rzeczywiście wszystko. Najpierw jednak należy zadać sobie pytanie: po co i jakim
kosztem? Jeśli przyjmiemy, że podstawową funkcją ewaluacji jest dostarczanie tzw. interesariuszom
danych pozwalających podejmować decyzje, należy bardzo dokładnie sprecyzować przedmiot
ewaluacji (co będzie poddane ewaluacji?). Mogą nim być procesy i działania, co do których wiadomo,
że można cokolwiek zmienić w ich przebiegu.
Trochę historii ...
Ewaluacja to słowo pochodzące z języka francuskiego oznaczające oszacowanie lub określenie
wartości, czasem również ocenę. Takie znaczenie ma też w literaturze anglojęzycznej. Pojęcie to
również w Polsce nie jest niczym nowym, gdyż w 1929 roku słownik M. Arcta mówi o niej: „ocenianie,
oszacowanie, określenie wartości”.
Tradycja badań ewaluacyjnych sięga zatem początków XX wieku, kolebką badań ewaluacyjnych są
Stany Zjednoczone.
Pierwsze próby udokumentowanej oceny wyników nauczania prowadził w USA Joseph M. Rice (1857-
1934), lekarz z wykształcenia wykonujący zawód inspektora oświaty. W jego pionierskich
poczynaniach interesowało go głównie podniesienie skuteczności nauczania. Jego praca i
doświadczenia pozwalały po raz pierwszy porównywać poziom pracy szkół.
Pierwsze badania ewaluacyjne przeprowadzono w USA w latach 20-tych a teoria ewaluacji została po
raz pierwszy zaproponowana w 1949 roku przez R. Tylera. Obecnie funkcjonujące pojęcia ewaluacji
kształtującej (ang. formative evaluation) i sumującej (ang. summative evaluation) zostały
wprowadzone przez Michaela Scrivena w 1967 roku w książce Metodologia ewaluacji (The
Metodology of Evaluation). Właśnie w latach 60-tych nastąpił dynamiczny rozwój tej dyscypliny -
głównie w USA i państwach zachodnioeuropejskich.
Ewaluacja stała się niezależną dyscypliną badań społecznych.
Trzy modele ewaluacji
*
Ewaluacja biurokratyczna
jest nakazem prawnym formułowanym w edukacji przez instytucje nadzoru pedagogicznego.
Ewaluator, będący niejako „na usługach” tych agencji rządowych, które sprawują kontrole i
nadzór nad edukacją, sporządza dokumenty (raporty), które warto mieć na wypadek zewnętrznej
kontroli.
*
Ewaluacja autokratyczna
sprowadza ewaluatora do roli eksperta. Jest on badaczem społeczności; musi być znawcą
przedmiotu ewaluacji.
*
Ewaluacja demokratyczna
szkoła jako organizacja ucząca innych i ucząca się,
ewaluator animuje proces wymiany informacji wielu grup osób zainteresowanych jakością
edukacji. Dzięki ewaluacji szkoła dowiaduje się czegoś nowego o sobie i stąd czerpie motywację
do podejmowania działań projakościowych.
1
Jadwiga Krzyżewska - Poradnik... W-wa 1982r.
Page 2 |
Definicje ewaluacji
*
Badanie własności obiektu
*
Systematyczne badanie wartości lub zalet jakiegoś obiektu. (Joint Committee on Standards for
Educational Programs, Projects and Materials)
*
Systematyczny proces obejmujący zbieranie informacji oraz zdawanie relacji (w postaci raportu)
z tego, jak się rzeczy mają z intencją dostarczenia danych ułatwiających podejmowanie decyzji.
(H. Simon)
*
Systematyczne zbieranie informacji z pewnego zakresu, którego celem jest dostarczenie
przydatnej informacji zwrotnej.
*
Proces zbierania informacji i ich interpretacja w celu podejmowania decyzji; (zdyscyplinowana
ocena). (H. Komorowska)
*
Proces diagnostyczno - oceniający, zawierający w sobie elementy pomiaru, osądu i decyzji. (J.J.
Guilbert)
*
Ewaluacja jest procesem systematycznego gromadzenia informacji na temat działania,
właściwości i rezultatów programów, personelu oraz produktów. (M.Q.Patton)
*
Zaplanowane i systematyczne działanie uwidaczniające, w jakim stopniu zostały osiągnięte cele.
*
Najprościej ewaluację można określić jako ustalanie wartości czegoś. Ewaluacja jest częścią
procesu podejmowania decyzji. Obejmuje wydawanie opinii o wartości działania poprzez
systematyczne, jawne zbieranie i analizowanie o nim informacji w odniesieniu do znanych
celów, kryteriów i wartości. (Kath Aspiwall i in. „Co to jest ewaluacja? w red. H. Mizerek)
*
Proces zmierzający do stwierdzenia, w jakim stopniu zamierzone cele [edukacji] są rzeczywiście
realizowane.
*
Ewaluacja to sztuka zadawanie pytań.
*
Systematyczne badanie zdarzeń, które mają miejsce w ramach realizowanego programu bądź
stanowią jego konsekwencję.
*
Systematyczny i jawny proces zbierania informacji na temat istoty, charakteru i wartości
interesujących (praktyka) zjawisk.
*
Ewaluacja ma służyć nie uzasadnieniu [programu], lecz poprawie istniejącego stanu rzeczy. (C.
Robin)
Tezy o istocie ewaluacji
*
Ewaluacja nie jest z natury obojętna dla otoczenia. Jej prowadzeniu towarzyszą liczne konteksty
i dylematy etyczne i polityczne.
*
Ewaluacja to działanie usystematyzowane.
*
Ewaluacja to proces i powstały w jego wyniku produkt.
*
Ewaluacja dotyczy strategii i działań praktycznych.
*
Ewaluacja w oświacie to proces usystematyzowanego opisu obiektów edukacyjnych.
*
Proces ewaluacji obejmuje:
I.
rozeznanie problemu,
II.
zebranie i analizę odpowiednich danych,
III.
udostępnienie wyników.
*
Ewaluacja może być autokratyczna, demokratyczna lub biurokratyczna.
*
Ewaluacja może być formatywna (bieżąca, kształtująca) lub konkluzywna (sumująca, końcowa).
*
Ewaluacja może być zewnętrzna lub wewnętrzna.
*
Autoewaluacja (nie samoewaluacja) to coś innego niż ewaluacja wewnętrzna.
*
Ewaluacji nie należy utożsamiać z monitorowaniem.
*
Ewaluacja ma mało wspólnego z ocenianiem, kontrolą, inspekcją, nadzorowaniem.
*
Pomiar dydaktyczny, mierzenie jakości oraz ewaluacja to zbliżone, ale nie tożsame strategie
działania w edukacji.
Standardy ewaluacji
*
Użyteczność
ewaluacja nie ma sensu, gdy brak jest widoków, że jej wyniki zostaną wykorzystane.
Page 3 |
*
Wykonalność
ewaluację należy prowadzić tylko wtedy, gdy jest to możliwe ze względów politycznych i
praktycznych, a efekty równoważą poniesione koszty.
*
Poprawność
ewaluacja będzie przeprowadzona legalnie, etycznie i z uwzględnieniem dobra jej uczestników
oraz tych, których ona dotyczy.
*
Dokładność
ewaluacja zostanie przeprowadzona profesjonalnie, fachowo i precyzyjnie.
Opracowała Halina Król