EWALUACJA W EDUKACJI

W polskim systemie kształcenia coraz bardziej upowszechniają się różnorodne działania

określane jako ewaluacja. Ewaluacja przestała być „nowinką”, a wręcz staje się, domeną

edukacyjnego działania. Nieustannie intrygujące jest pytanie o to, czym jest ewaluacja. W Słowniku

Języka Polskiego PWN znajdziemy następujące hasło: „ewaluacja - ustalenie wartości i ceny czegoś,

ocenianie, oszacowanie”. Potocznie przyjęło się rozumieć ewaluację jako synonim oceniania i

kontroli, czasem także jako wartościowanie i szacowanie wartości. Upowszechnia się przekonanie, że

„ewaluować może , a nawet powinien, każdy wszystko. W literaturze znanej nauczycielom można

znaleźć np. takie sformułowania

1

: „Każdy dokonuje ewaluacji w celu podniesienia jakości tego, co

robi. Co można ewaluować? A więc wszystko: rozwój ucznia, programy autorskie, prace nauczyciela,

atmosferę, organizację zajęć, formy doskonalenia itp. Kto może ewaluować? Wszyscy. Nauczyciele

pracę uczniów, uczniowie pracę nauczycieli, rodzice pracę szkoły itp.” Rodzi się zatem pytanie o sens

używania terminu ewaluacja w kontekstach, w których doskonale radzi sobie ocenianie. Poddawać

ewaluacji można rzeczywiście wszystko. Najpierw jednak należy zadać sobie pytanie: po co i jakim

kosztem? Jeśli przyjmiemy, że podstawową funkcją ewaluacji jest dostarczanie tzw. interesariuszom

danych pozwalających podejmować decyzje, należy bardzo dokładnie sprecyzować przedmiot

ewaluacji (co będzie poddane ewaluacji?). Mogą nim być procesy i działania, co do których wiadomo,

że można cokolwiek zmienić w ich przebiegu.

Trochę historii ...

Ewaluacja to słowo pochodzące z języka francuskiego oznaczające oszacowanie lub określenie

wartości, czasem również ocenę. Takie znaczenie ma też w literaturze anglojęzycznej. Pojęcie to

również w Polsce nie jest niczym nowym, gdyż w 1929 roku słownik M. Arcta mówi o niej: „ocenianie,

oszacowanie, określenie wartości”.

Tradycja badań ewaluacyjnych sięga zatem początków XX wieku, kolebką badań ewaluacyjnych są

Stany Zjednoczone.

Pierwsze próby udokumentowanej oceny wyników nauczania prowadził w USA Joseph M. Rice (1857-

1934), lekarz z wykształcenia wykonujący zawód inspektora oświaty. W jego pionierskich

poczynaniach interesowało go głównie podniesienie skuteczności nauczania. Jego praca i

doświadczenia pozwalały po raz pierwszy porównywać poziom pracy szkół.

Pierwsze badania ewaluacyjne przeprowadzono w USA w latach 20-tych a teoria ewaluacji została po

raz pierwszy zaproponowana w 1949 roku przez R. Tylera. Obecnie funkcjonujące pojęcia ewaluacji

kształtującej (ang. formative evaluation) i sumującej (ang. summative evaluation) zostały

wprowadzone przez Michaela Scrivena w 1967 roku w książce Metodologia ewaluacji (The

Metodology of Evaluation). Właśnie w latach 60-tych nastąpił dynamiczny rozwój tej dyscypliny -

głównie w USA i państwach zachodnioeuropejskich.

Ewaluacja stała się niezależną dyscypliną badań społecznych.

Trzy modele ewaluacji

*

Ewaluacja biurokratyczna

jest nakazem prawnym formułowanym w edukacji przez instytucje nadzoru pedagogicznego.

Ewaluator, będący niejako „na usługach” tych agencji rządowych, które sprawują kontrole i

nadzór nad edukacją, sporządza dokumenty (raporty), które warto mieć na wypadek zewnętrznej

kontroli.

*

Ewaluacja autokratyczna

sprowadza ewaluatora do roli eksperta. Jest on badaczem społeczności; musi być znawcą

przedmiotu ewaluacji.

*

Ewaluacja demokratyczna

szkoła jako organizacja ucząca innych i ucząca się,

ewaluator animuje proces wymiany informacji wielu grup osób zainteresowanych jakością

edukacji. Dzięki ewaluacji szkoła dowiaduje się czegoś nowego o sobie i stąd czerpie motywację

do podejmowania działań projakościowych.

1

Jadwiga Krzyżewska - Poradnik... W-wa 1982r.

Page 2

Definicje ewaluacji

*

Badanie własności obiektu

*

Systematyczne badanie wartości lub zalet jakiegoś obiektu. (Joint Committee on Standards for

Educational Programs, Projects and Materials)

*

Systematyczny proces obejmujący zbieranie informacji oraz zdawanie relacji (w postaci raportu)

z tego, jak się rzeczy mają z intencją dostarczenia danych ułatwiających podejmowanie decyzji.

(H. Simon)

*

Systematyczne zbieranie informacji z pewnego zakresu, którego celem jest dostarczenie

przydatnej informacji zwrotnej.

*

Proces zbierania informacji i ich interpretacja w celu podejmowania decyzji; (zdyscyplinowana

ocena). (H. Komorowska)

*

Proces diagnostyczno - oceniający, zawierający w sobie elementy pomiaru, osądu i decyzji. (J.J.

Guilbert)

*

Ewaluacja jest procesem systematycznego gromadzenia informacji na temat działania,

właściwości i rezultatów programów, personelu oraz produktów. (M.Q.Patton)

*

Zaplanowane i systematyczne działanie uwidaczniające, w jakim stopniu zostały osiągnięte cele.

*

Najprościej ewaluację można określić jako ustalanie wartości czegoś. Ewaluacja jest częścią

procesu podejmowania decyzji. Obejmuje wydawanie opinii o wartości działania poprzez

systematyczne, jawne zbieranie i analizowanie o nim informacji w odniesieniu do znanych

celów, kryteriów i wartości. (Kath Aspiwall i in. „Co to jest ewaluacja? w red. H. Mizerek)

*

Proces zmierzający do stwierdzenia, w jakim stopniu zamierzone cele [edukacji] są rzeczywiście

realizowane.

*

Ewaluacja to sztuka zadawanie pytań.

*

Systematyczne badanie zdarzeń, które mają miejsce w ramach realizowanego programu bądź

stanowią jego konsekwencję.

*

Systematyczny i jawny proces zbierania informacji na temat istoty, charakteru i wartości

interesujących (praktyka) zjawisk.

*

Ewaluacja ma służyć nie uzasadnieniu [programu], lecz poprawie istniejącego stanu rzeczy. (C.

Robin)

Tezy o istocie ewaluacji

*

Ewaluacja nie jest z natury obojętna dla otoczenia. Jej prowadzeniu towarzyszą liczne konteksty

i dylematy etyczne i polityczne.

*

Ewaluacja to działanie usystematyzowane.

*

Ewaluacja to proces i powstały w jego wyniku produkt.

*

Ewaluacja dotyczy strategii i działań praktycznych.

*

Ewaluacja w oświacie to proces usystematyzowanego opisu obiektów edukacyjnych.

*

Proces ewaluacji obejmuje:

I.

rozeznanie problemu,

II.

zebranie i analizę odpowiednich danych,

III.

udostępnienie wyników.

*

Ewaluacja może być autokratyczna, demokratyczna lub biurokratyczna.

*

Ewaluacja może być formatywna (bieżąca, kształtująca) lub konkluzywna (sumująca, końcowa).

*

Ewaluacja może być zewnętrzna lub wewnętrzna.

*

Autoewaluacja (nie samoewaluacja) to coś innego niż ewaluacja wewnętrzna.

*

Ewaluacji nie należy utożsamiać z monitorowaniem.

*

Ewaluacja ma mało wspólnego z ocenianiem, kontrolą, inspekcją, nadzorowaniem.

*

Pomiar dydaktyczny, mierzenie jakości oraz ewaluacja to zbliżone, ale nie tożsame strategie

działania w edukacji.

Standardy ewaluacji

*

Użyteczność

ewaluacja nie ma sensu, gdy brak jest widoków, że jej wyniki zostaną wykorzystane.

Page 3

*

Wykonalność

ewaluację należy prowadzić tylko wtedy, gdy jest to możliwe ze względów politycznych i

praktycznych, a efekty równoważą poniesione koszty.

*

Poprawność

ewaluacja będzie przeprowadzona legalnie, etycznie i z uwzględnieniem dobra jej uczestników

oraz tych, których ona dotyczy.

*

Dokładność

ewaluacja zostanie przeprowadzona profesjonalnie, fachowo i precyzyjnie.

Opracowała Halina Król

---