Referat nr 21:
Temat: „Czynniki wewnętrzne decydujące o procesie ukorzeniania się zrzezów (wiek drzewa matecznego, miejsce pozyskiwania zrzezów, zawartość auksyn, faza rozwojowo spoczynkowa rośliny matecznej).”
Na efektywność ukorzeniania zrzezów bardzo istotnie wpływa dobór roślin matecznych, których właściwości fizjologiczne sprzyjają wytwarzaniu korzeni. Podstawowe znaczenie ma wiek rośliny matecznej i jej fizjologiczna dojrzałość pędów, z których pozyskuje się zrzezy. Wiąże się to z terminem pozyskania zrzezów i miejscem ich pobrania z rośliny matecznej. Znaczną rolę odgrywa także genetyczne zróżnicowanie poszczególnych gatunków roślin pod względem zdolności wytwarzania korzeni. Wynika ono z ewolucyjnego i osobniczego rozwoju rośliny matecznej.
WIEK DRZEWA MATECZNEGO - Zrzezy ze starszych drzew prawie zawsze mają mniejszą zdolność do ukorzeniania się, niż z młodych roślin. Sadzonki wyhodowane ze zrzezów pochodzących ze starszych drzew przyrastają na ogół wolniej i są skłonne do wzrostu poziomego (plagiotropowego) lub krzewiastego. Takie ich ukształtowanie zanika dopiero po kilku albo po kilkunastu latach.
Prócz wieku rośliny matecznej na tworzenie korzeni wpływa również wiek i rodzaj fragmentu rośliny wziętego do ukorzeniania. Zrzezy z odrośli ukorzeniają się lepiej niż zrzezy z korony tego samego drzewa. U rozwojowo młodszych zrzezów z odrośli intensywniejsza jest przemiana materii i wzrost.
Mimo trudności w ukorzenianiu zrzezów starych drzew rozmnażanie ich za pomocą zrzezów nabiera obecnie znaczenia, ponieważ przy wyborze np. drzew doborowych znaczny wiek umożliwia pełniejszą ocenę ich jakości hodowlanej i rodzimości pochodzenia.
Różnica w zdolności ukorzeniania się pomiędzy zrzezami z roślin młodych i dojrzałych zależy bardziej od ich biochemicznych właściwości niż od anatomicznej budowy. Z wiekiem roślin maleje w pędach zawartość wody, aktywność enzymów i auksyn oraz zapas substancji odżywczych.
FIZJOLOGICZNA DOJRZAŁOŚĆ ZRZEZÓW I TERMINY ICH POZYSKANIA - OGÓLNIE: Zrzezy zielne drzew i krzewów liściastych pozyskuje się późną wiosną i latem, a iglastych - także na początku jesieni, zrzezy zdrewniałe - w okresie spoczynku zimą i na przedwiośniu, korzeniowe zaś - wczesną wiosną lub bardzo późną jesienią po opadnięciu liści z drzew. Na zrzezy zielne nadają się pędy, które w dolnej części mają już wykształcone pączki. Przydatnym wskaźnikiem informującym o fizjologicznej dojrzałości zrzezów do ukorzeniania się, jest gdy znaczną część przekroju poprzecznego zajmuje ksylem. Wczesną wiosną, tuż po odtajeniu gleby, lub późną jesienią pozyskuje się korzenie na zrzezy korzeniowe. Wiosną zarówno zrzezy zdrewniałe jak i korzeniowe należy pozyskiwać przed rozpoczęciem wegetacji przez rośliny mateczne, aby zapobiec przemieszczaniu się pokarmów zgromadzonych na okres spoczynku.
MIEJSCE POZYSKANIA ZRZEZÓW Z ROŚLINY MATECZNEJ - Ukorzenianie zrzezów oraz rozwój sadzonek zależy w dużym stopniu od miejsca pozyskania z rośliny. Mamy tutaj do czynienia ze zjawiskiem topofizy (Topofiza - utrzymywanie się przy rozmnażaniu wegetatywnym cech nie warunkowanych genetycznie.), które wyraża się różną zdolnością zrzezów do ukorzeniania oraz różną formą ich wzrostu. Cała roślina, jak i poszczególne jej pędy charakteryzują się zmiennością fizjologiczną, szczególnie stopniem zdrewnienia. Zmienność ta zależy od intensywności wzrostu rośliny. Dotyczy to również zawartości regulatorów wzrostu i substancji zapasowych w poszczególnych fragmentach rośliny (pędu). W wyniku występujących w pędzie różnic fizjologicznych różna jest jakość zrzezów z dolnej, środkowej czy wierzchołkowej części pędu.
Podsumowując można stwierdzić, że różna efektywność ukorzeniania się zrzezów pozyskanej z tej lub innej części rośliny wynika z różnej intensywności jej wzrostu i rozwoju w zależności od warunków genetycznych i środowiskowych. Zrzezy zielne pozyskuje się najpierw z niższych okółków i z bazalnych części pędów, później ze środkowych, a najpóźniej z wierzchołkowych. Podczas gdy zrzezy z dolnych części pędów ukorzeniają się dobrze, to zrzezy z pędów wierzchołkowych jeszcze intensywnie rosnących, a więc całkowicie nie zdrewniałych, ukorzeniają się słabo. W późniejszym okresie wegetacji zwiększa się zdolność ukorzeniania się zrzezów z wierzchołkowych części pędów, a maleje z bazalnych (np. u modrzewia, kaliny koralowej lub tawuły bawoliny). Bardzo istotną cechą jest w tym przypadku stopień zdrewnienia pędów.
REGULATORY WZROSTU - Regulatory wzrostu wytwarzane przez rośliny nazywane są fitohormonami. Należą do nich przede wszystkim auksyny, gibereliny, cytokininy, kwas abscysynowy, etylen i związki fenolowe. IAA - kwas ten reguluje wydłużanie się komórek roślinnych, a w określonych stężeniach stymuluje także powstawanie korzeni. Największe ilości auksyn zawierają wierzchołki pędów i korzeni, a także młode liście i rozwijające się pączki. Auksyny pobudzają tworzenie się korzeni u wielu gatunków roślin. W zależności od stężenia mogą działać pobudzająco na wzrost pędów, ale hamująco na wzrost korzeni.
GIBERELINA - stymuluje wzrost pędu na długość. Wykorzystuje się ją do likwidowania karłowatości roślin i pobudzania wzrostu karłowatych mutantów. Gibereliny hamują procesy ukorzeniania się zrzezów.
CYTOKININY - stymulują podział komórek w liściach, hamują wydłużanie się pędów oraz wzrost korzeni. Opóźniają także proces starzenia się tkanek (rozpad białek).
Bardzo istotne znaczenie ma wzajemny stosunek ilościowy pomiędzy cytokininą i auksyną w roślinie. Wysoki udział kinetyny w stosunku do IIA sprzyja tworzeniu się pączków, natomiast przy mniejszej ilości kinetyny tworzą się głównie korzenie. Cytokinin nie stosuje się przy ukorzenianiu zrzezów zielnych i zdrewniałych.
ETYLEN - wydzielany przez owoce, hamuje wzrost komórek na grubość, a pobudza ich przyrost na grubość. Stymuluje tworzenie się włośników, kiełkowanie i zakwitanie.
ZWIĄZKI FENOLOWE - w pewnych warunkach mogą stymulować proces ukorzeniania się zrzezów (np. kwas ferulowy) lub współdziałć z auksynami w tym procesie.
Zdolność zrzezów pędowych do ukorzeniania się zależy od zawartości i wzajemnego stosunku ilościowego auksyn i inhibitorów wzrostu. Największą zawartość auksyn mają zrzezy w okresie wiosennego nabrzmiewania pączków, a następnie w lecie, gdy pędy kończą wzrost. Pozyskane w tym okresie zrzezy ukorzeniają się lepiej niż pozyskane w okresie intensywnego wzrostu pędów. Zawartość substancji stymulujących ukorzenianie zrzezów zwiększa się w pędach zimą po mrozach.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA JAKOŚĆ ROŚLIN MATECZNYCH
Jakość roślin matecznych zależy od właściwości genetycznych, ale również od warunków środowiska, w którym wyrosły. Rozmnaża się przeważnie rośliny najcenniejsze, selekcjonowane według określonych cech lub właściwości. Wydajność zrzezów zależy od takich czynników, jak wiek rośliny matecznej, więźba sadzenia, gleba i jej uprawa. Może ona wynosić od 2 zrzezów z 2 letniej sadzonki do kilkuset zrzezów z jednego krzewu matecznego.
Bardzo dobrze ukorzeniają się zrzezy zielne z sadzonek zawożonych o rok wcześniej zwiększonymi dawkami potasu. Słabo ukorzeniają się zrzezy zielne z sadzonek, które w mateczniku rosną w dużym zwarciu.
HUBERT NORMAN
Gr. VI, rok akademicki 1999/2000
Nr alb. 82109
3