Budżet państwa
jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administracji rządowej, uchwalanym w formie ustawy na okres roku kalendarzowego, zwanego rokiem budżetowym.
Zasady budżetowe - zasady, reguły postępowania, które powinny być przestrzegane w ustalaniu przez Sejm zadań i form gospodarki finansowej państwa, a także w kontrolowaniu działania rządu. Powinno to zapewnić sprawne i racjonalne wykorzystywanie budżetu.
Wyróżniamy:
Zasada równowagi zwana jako Złota Zasada Budżetu - to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie jest jednak nigdy osiągalne a w każdym wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym, poprzestaje się więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji;
Zasada zupełności budżetu - polega na zestawieniu w budżecie wszystkich, a nie tylko wybranych dochodów i wydatków państwa;
Zasada jedności - głosi iż wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być objęte jednym planem - budżetem. W ramach tej zasady rozróżnia się jedność formalną (osiągana dzięki budowaniu skonsolidowanego bilansu systemu finansów publicznych, obejmującego budżet władz centralnych i budżety władz terytorialnych - budżety samorządowe) oraz materialną (dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne tzn. nie są z góry związane z określonymi cechami - zadaniami finansowymi z budżetu);
Zasada jawności - głosi konieczność prezentowania dochodów i wydatków społeczeństwa a praktycznie organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym;
Zasada realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych;
Zasada jasności (przejrzystości) - polega na takiej konstrukcji budżetu i na takim ujęciu i dochodów i wydatków, który umożliwia prawidłowe planowanie i łatwość oceny przez parlament i opinię publiczną, służy temu klasyfikacja dochodów i wydatków (działy, paragrafy);
Dochody budżetu państwa - Środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych.
Rodzaje dochodów budżetu państwa:
1. Dochody bezzwrotne i dochody zwrotne.
Do dochodów bezzwrotnych, za które nie uzyskujemy żadnego bezpośredniego świadczenia zwrotnego ze strony państwa, zaliczamy przede wszystkim wpływy z podatków, ceł i opłat.
Z kolei do dochodów zwrotnych zaliczymy pożyczki krajowe i zagraniczne, gdzie skarb państwa jest zobowiązany do spłaty długu wobec kredytobiorcy.
2. Dochody podatkowe i dochody niepodatkowe.
Dochody podatkowe można podzielić na dochody z podatków pośrednich i bezpośrednich takie jak np. podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier, podatek dochodowy od osób fizycznych czy podatek dochodowy od osób prawnych. Z kolei dochody niepodatkowe, do których zalicza się opłaty, wpływy z ceł, dywidendę, wpłaty z zysku NBP, grzywny, mandaty i inne kary pieniężne.
3. Dochody krajowe, (czyli podatki, cła) oraz dochody zagraniczne (takie jak zagraniczne pożyczki, czy też odsetki od udzielonych pożyczek.)
Do dochodów budżetu państwa zalicza się:
Podatki,
Opłaty niebędące dochodem jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów sektora finansów publicznych,
Cła,
Dywidendy,
Wpłaty z przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,
Wpłaty z zysku z NBP,
Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe,
Wpłaty z nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych,
Dochody z najmu i dzierżawy,
Odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych,
Odsetki z lokat terminowych ,
Odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych,
Grzywny, mandaty i inne kary pieniężne,
Spadki, darowizny i zapisy pieniężne na rzecz Skarbu Państwa.
Wydatki budżetu państwa -są to środki pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych. Stanowią kluczową pozycję budżetu, gdyż są podstawą określania środków niezbędnych do sfinansowania
Wydatki budżetu państwa dzielą się na:
1. Wydatki bieżące to m.in. subwencje dla partii politycznych i subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje, zakupy towarów i usług, inne świadczenia na rzecz osób fizycznych, realizacja Wspólnej Polityki Rolnej.
2. Wydatki majątkowe to wydatki na zakup i objęcie akcji, wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego czy też wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe do pokrycia lub dofinansowania kosztów realizacji inwestycji
3. Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa to wszelkie wydatki związane ze spłatą oprocentowania zaciągniętych zobowiązań, oprocentowania i dyskonta skarbowych papierów wartościowych oraz wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.
Wydatki państwa są przeznaczane na:
Realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały;
Realizację Wspólnej Polityki Rolnej;
Subwencje dla partii politycznych i ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
Dotacje na zadania określone ustawami;
Dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego;
Współfinansowanie projektów i programów ze środków z Unii Europejskiej.
Deficyt budżetowy jest to niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Deficyt budżetu państwa może być finansowany przychodami pochodzącymi:
Ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,
Z kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,
Z pożyczek,
Z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
Z kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek,
Z nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych,
Z nadwyżki budżetu środków europejskich,
Z innych operacji finansowych.