Zagrożenia ekologiczne Mielca i okolic
ZAGRORZENIA EKOLOOGICZNE
Działalność gospodarcza człowieka zmierzająca do zaspokojenia wszelkich potrzeb oraz zabezpieczania swoich interesów jest głównym czynnikiem zniekształcającym środowisko. Zmiany te są w większości przypadków nie korzystne i nieodwracalne dla środowiska przyrodniczego. Dotyczy to głównie ubocznych efektów działalności przemysłowej. Oczywiście, nie można jednak degradacji środowiska przypisać tylko przemysłowi, ponieważ udział w puli zanieczyszczeń ma także rolnictwo i przemysł żywnościowy (ok. 30-40 proc.) oraz komunikacja i bytowa działalność człowieka.
Mielec nie należy do rejonów o największym uprzemysłowieniu, jednakże działalność przemysłu zarówno miejscowego jak i z terenów ościennych (Elek6trownia „Połaniec”, Siarkopol” w Tarnobrzegu i Zakłady azotowe w Tarnowie) spowodowało zaliczenie mielca do obszarów ekologicznego zagrożenia.
EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ CZŁOWIEKA NA ŚRODOWISKO
Zanieczyszczenie powietrza
Powietrze atmosferyczne jest jednym z najważniejszych elementów środowiska przyrodniczego. Problem zachowania jego czystości, obok ochrony wód powierzchniowych, jest obecnie najważniejszym w grupie związanych z ochroną środowiska.
Najogólniej można powiedzieć, ze negatywne zmiany zachodzące w atmosferze dotyczą zmiany składu chemicznego. Polegają one na wprowadzeniu do atmosfery nowych ilościowo i jakościowo składników stałych.
Głównymi składnikami zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego są pyły, dwutlenek siarki, tlenek węgla(czad),węglowodory i związki ołowiu. O stanie czystości powietrza decydują tutaj zarówno źródła lokalne jak i emisje z zewnątrz. Według ustaleń pracowni sozologicznej w Przemyślu pochodzących z połowy lat 90. emitorami na terenie Mielca były zakłady przemysłowe, elektrociepłownia, cegielnia, wytwórnia prefabrykatów, wytwórnia bitumu, piekarnie, szereg małych kotłowni i paleniska domowe.
Istotnym źródłem zanieczyszczeń atmosfery są pojazdy mechaniczne. Emitują one ok. 25% ogólnego poziomu tlenków azotu i tlenku węgla oraz ok. 60% węglowodorów. Motoryzacja jest obok przemysłu głównym źródłem emisji ołowiu i azbestu. Emisja pochodząca z tego źródła ma charakter pasmowy i jest szczególnie uciążliwa w miastach o zwartej zabudowie wzdłuż ulic o dużej częstotliwości ruchu pojazdów mechanicznych.
Badania nad stopniem zanieczyszczania powietrza prowadzą ośrodki badań i kontroli środowiska. Obserwowane są podstawowe zanieczyszczenia powietrza takie jak stężenie SO2 i opady pyłu.
Najgroźniejszym zjawiskiem jest skażenie atmosfery związkami siarki, a szczególnie dwutlenkiem siarki z uwagi na powszechność jego występowania i właściwości toksyczne. Wyemitowany dwutlenek siarki może utrzymywać się w atmosferze przez wiele dni i przemieszczać na znaczne odległości, utleniając do bezwodnika kwasy siarkowego, który w połączeniu z parą wodna tworzy kwas siarkowy. Opadając w postaci gazu lub kwasu powodują zakwaszenie gleby i wody oraz uszkadza aparat asymilacyjny roślin, co pociąga za sobą spadek asymilacji substancji organicznej zakwaszenie gleby sprzyja uwalnianiu się z kompleksu sorpcyjnego związków szkodliwych dla roślin i ludzi. W wyniku przeprowadzonej kontroli przez wojewódzki inspektorat ochrony Środowiska w Rzeszowie stan atmosfery nie był alarmujący niemniej jednak miasto mielec zakwalifikowano do miejscowości o dużej skali zagrożenia emisji zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych tj. WSK „PZL - Mielec” i Elektrociepłownia „PZL - Mielec”.
O wysokim stopniu zanieczyszczenia powietrza świadczyło zaliczenia terenu miasta do Obszaru 21 Tarnobrzeskiego ekologicznego zagrożenia.
Zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych
Źródłem zanieczyszczenia wód zarówno powierzchniowych jak i wgłębnych są odprowadzanie do wód substancje pochodzenia naturalnego i powstałe w wyniku działalności gospodarczej człowieka. Zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego wpływają głównie na skład chemiczny wody. Dostają się do wód w wyniku wymywania podłoża i spływów powierzchniowych. Zanieczyszczenia będące efektem działalności człowieka przenikają do wód ze źródeł o charakterze punktowym bądź obszarowym. Najstarszym i najbardziej obfitym źródłem zanieczyszczeń są ścieki bytowo-komunalne, które - najczęściej nie oczyszczone - są odprowadzane bezpośrednio do cieków wodnych bądź przedostają się do wód podziemnych z nieszczelnych sieci kanalizacyjnych.
Po za ściekami komunalnymi i przemysłowymi zrzuconymi do cieków wodnych o zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych przyczynia się gospodarka rolna intensyfikacja produkcji roślinnej i upraw ogrodniczych wymaga stosowania nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, które jednak stanowią największe zagrożenie, ponieważ zawierają znaczne ilości metali ciężkich. Groźne jest również wykorzystanie ścieków komunalnych bądź odpływów przemysłowych do nawożenia gleby. Nadmierne stosowanie nawozów sztucznych powoduje gromadzenie się w glebie metali ciężkich i substancji toksycznych - azotanów i fosforanów, które są następnie wymywane do cieków wodnych.
Znaczącym czynnikiem zanieczyszczającym wody są ścieki organiczne pochodzące z wielkotowarowej hodowli zwierząt. Szkodliwe jest również nawożenie gleb surową nie przefermentowaną gnojowicą.
W miastach istotnym źródłem zanieczyszczeń środowiska a bazy samochodowe i stacje paliw, a także komunikacja drogowa i kolejowa. Durze zagrożenie stanowią też „dzikie wysypiska śmieci, lokalizowane często w bezpośrednim sąsiedztwie rzek, stawów, kanałów czy miejsc po eksploatacja piasku, gliny, żwiru i tym podobne.
Teren miasta mielca należy w głównej mierze do zlewni rzeki Wisłoki, która na tym terenie wd. Badań prowadziła wody nie odpowiadające normą dla wód powierzchniowych. Było to spowodowane głównie dużym zanieczyszczeniem bakteriologicznym (coli typu kałowego). Również ze względu na przekroczenie dopuszczalnych norm przez niektóre wskaźniki fizyko-chemiczne (azotyny, fosforany, fosfor ogólny, formaldehyd i miedź) wody rzeki Wisłoki nie odpowiadały normą.
W Mielcu funkcjonuje miejska oczyszczalnia ścieków, ale jest przestarzała i posiada za niską wydajność (ok.8.000 m³/dobę), toteż możliwe jest oczyszczanie tylko kilkunastu procent ścieków. Od 1999r samorząd miejski posiada zatwierdzony projekt techniczny oczyszczalni o wydajności 18.000 m³/dobę dysponuje w pełni wykupionym terenem pod inwestycje a w roku 2000 otrzymał pozwolenie na budowę obiektu. Zarząd miasta stara się o dotacje na oczyszczalnie ścieków, którą szacuje się na wartość 60.mln złotych. Ponieważ miasto nie jest w stanie samodzielnie sfinansować budowy tego obiektu, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska poparł projekt inwestycyjny do europejskiego programu dotacji ISPA i wiadomo już, że Mielec znajduje się na krajowej liście 8 kandydatów ubiegających się o dotacje.
Skażenie i degradacja gleby
Głównym źródłem skażenia i degradacji gleb są zanieczyszczenia emitowane do atmosfery (pyły, gazy) składowanie odpadów oraz komunikacja. Istotny wpływ na zanieczyszczenia gleb odgrywa duże natężenia ruchu kołowego.
Rozlokowana na obrzeżach miasta gospodarka rolna w znaczny sposób przyczynia się do skażenia gleby zwłaszcza przez nadmierne stosowanie nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, które powoduj gromadzenie się w glebie substancji szkodliwych dla zdrowia.
Źródłami zanieczyszczeń gleby w mielcu są stacje paliw, bazy transportu samochodowego i „dzikie wysypiska śmieci, a także przemysł materiałów budowlanych. Na terenie miasta czynne są wyrobiska, które w przyszłości powinny zostać zrekultywowane. Degradacja gleby na terenach miejskich stanowi jeden z poważniejszych problemów w ochronie środowiska, ponieważ na znacznej powierzchni miasta, silnie zurbanizowanej nastąpiło w zasadzie zupełne przekształcenie powierzchni ziemi.
Prognoza zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym zagrożenia
Największe zagrożenia stanowiły zanieczyszczenia atmosfery, gdyż szkodliwe substancje emitowane przez przemysł są przenoszone na znaczne odległości i miejscowy opad niekoniecznie musi pochodzić ze źródeł lokalnych.
Najbardziej widoczne efekty szkodliwego wpływu zanieczyszczeń można było zaobserwować zwłaszcza w lasach na obszarze administracyjnym Mielca, które zaliczano do I i II strefy uszkodzeń przemysłowych jak wiadomo, duże znaczeni mają tutaj zachodnie i południowo-zachodnie wiatry przenoszące zanieczyszczenia z rejonów uprzemysłowionych (aglomeracja śląsko-krakowska, Tarnów, Elektrociepłownia „Połaniec”, Siarkopol. Bezpośredni wpływ na zanieczyszczenia atmosfery na terenie Mielca miała tzw. emisja niska pochodząca z reguły z niewielkich zakładów przemysłowych małych kotłowni i palenisk domowych.
Natomiast tzw. emisja wysoka z zakładów przemysłu kluczowego miała stosunkowo niewielki wpływ na czystość atmosfery w samym mieście, była jednak uciążliwa dla trenów sąsiednich znajdujących się na kierunku dominujących wiatrów.
Istotnym czynnikiem niekorzystnie wpływającym na środowisko przyrodnicze jest niekontrolowany wzrost natężenia ruchu kołowego, opartego z reguły o tabor samochodowy produkowany według przestarzałych technologii, które powodują nadmierną emisję szkodliwych substancji, jak związki ołowiu i azbestu. Na szczególnie niebezpieczne zagrożenie narażone są obszary zwartej zabudowy miejskiej.
Budowa odpowiedniej ilości oczyszczalni wpłynęłaby znacząco na poprawę jakości wód.
Uważano, że na zahamowanie niekorzystnych zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym Mielca wpłynie realizacja programu ochrony środowiska zawartego w planie przestrzennego zagospodarowania miasta. Uznając za możliwą powolną poprawę w tej kwestii uważano, że podobne programy powinny być realizowane także w sąsiednich gminach.
Określenie możliwości rekultywacji terenów zniszczonych przez przemysł i urbanizacje
Rekultywacja gruntów polega na przywróceniu lub nadaniu im wartości użytkowych, a w szczególności na takim odtworzeniu warunków biologicznych, w których wymiana między gleba a szatą roślinna zapewnia pozytywny przebieg sukcesji roślinnej i zapewnia intensywny rozwój procesów bioekologicznych.
W zależności od stopnia przekształcenia terenu stosowane są różne kombinacje metod rekultywacji.
Pierwszy obejmuje tzw. rekultywacje rolną lub leśną, zamierzającą do przysposobienia terenów pod zagospodarowanie rolne lub leśno-zadrzewieniowe.
Drugi kierunek dotyczy przygotowania nieprzydatnych do użytkowania rolnego lub leśnego terenów poeksploatacyjnych, które nadają się do zagospodarowania specjalnego np. przez zalanie wodą urządzenia terenów rekreacyjnych itp.
Specjaliści w tej dziedzinie uważali, że praktyczne znaczenie na terenie mielca ma rekultywacja leśno-zadrzewieniowa. Rekultywacji wymagają te fragmenty obszaru miasta, w których eksploatowany był piasek i żwir. Sugerowano, aby teren wyrównać i zadrzewić lub zakrzewić.