Zestaw I
Podstawy życia społecznego.
Podstawy przyrodnicze - społeczeństwo jest częścią przyrody, obejmuje ono czynniki, które dotyczą samego człowieka jako istoty ideologicznej jego środowiska geograficznego i struktury ludzkości.
Podstawy biologiczne - do jej podstawy zaliczamy cechy takie jak: budowa organizmu, zachodzące w nim procesy fizjologiczne, odruchy, skłonności, popędy, mechanizmy dziedziczenia cech oraz potrzeby wynikające z cech organizmu i procesów fizjologicznych. Istnieje konieczność zaspokajania potrzeb, które wynikają z dziedzicznej konstrukcji organizmu. Człowiek musi zaspakajać popęd głodu, pragnienia, chronić się przed szkodliwym wpływem środowiska.
Podstawy geograficzne - człowiek jest zależny od swojego środowiska tzn. od układu przedmiotów i innych organizmów żywych otaczających go i wywierających wpływ na procesy zachodzące pod naskórkiem organizmu. Ukształtowanie geograficzne, klimat, rodzaj roślinności, rodzaj gleby, bogactwa naturalne, rzeki, zwierzęta wywierają duży wpływ na życie człowieka. Warunki geograficzne mogą również wpływać na organizacje militarne, ustroje polityczne, na rodzaj władzy politycznej. Warunki geograficzne pomimo postępu technicznego i naukowego odgrywają dużą rolę w przebiegu życia społecznego.
Podstawy demograficzne - ludność stanowi zasadniczy składnik społeczności. Stąd też nagromadzenie cech biologicznych w tej ludności takich jak: odsetek osobników różnej płci, wieku, zdrowotności, rozrodczości. Jest to bardzo ważne dla charakterystyki społeczeństwa i zachodzących w nim zjawisk.
Podstawy ekonomiczne - przez zespół warunków ekonomicznych rozumiemy sposób użytkowania zasobów środowiska, narzędzi i maszyn, którymi się ludzie posługują w toku wykonywania pracy produkcyjnej, środki zaspokajania potrzeb umiejętności i sprawności jakie się rozwijają wśród planujących organizację pracy. Proces celowej działalności człowieka, w toku której przekształca elementy środowiska naturalnego na środki zaspokajania swoich potrzeb nazywa się „ procesem produkcji ”. Produkcja dóbr materialnych przyczynia się do utrzymania życia biologicznego, stwarza wzajemne oddziaływanie ludzi między sobą i różne typy stosunków społecznych. Produkcja dokonuje się w procesie wykonywania pracy, która pozwala na rozwój potencjalnych zdolności człowieka. Zbiorowości ludzkie zaspokajają swoje potrzeby przez pracę, powstają wówczas narzędzia produkcji, przekazywane innym zbiorowością i następnym pokoleniom.
Podstawy kulturalne - idee, zasady moralne, wyobrażenia religijne, poglądy filozoficzne, doktryny społeczne, estetyczne, polityczne są wytwarzane przez ludzi. W różnych społeczeństwach obowiązują różne kultury. Kultura jest dla człowieka światem zastanym, do którego musi wejść ucząc się wielu rzeczy i przez wiele lat. Kultury w różnych krajach znacznie różnią się od siebie. Kultura wpływa na społeczeństwo po przez to, że ustanawia ona systemy wartości oraz normy zachowania.
2. Geneza i rozwój socjologii.
Socjologia jest nauką o społeczeństwie, prezentuje przejawy życia społecznego, grup społecznych oraz stosunków społecznych, ukazuje relacje między ludźmi i instytucjami. Jest nauką opisującą rzeczywistość. Bada społeczne zachowania się człowieka, organizacje społeczeństw oraz zachodzące w nich interakcje.
Termin socjologia został zaczerpnięty z języka łacińskiego z elementem zaczerpniętym z języka greckiego i oznacza socjo - nauka, logia - społeczeństwo.
Ma związek z życiem każdego z nas ponieważ dostarcza narzędzi służących zrozumieniu gdzie leżą źródła ograniczę w naszym myśleniu, postrzeganiu i działaniu.
Socjologia uznana za dyscyplinę naukową była przedmiotem odrębnych wykładów. Utworzenie pierwszych katedr socjologii na wyższych uczelniach przypada na koniec XIX wieku.
Socjologia powstała w czasach przemian wywołanych:
upadkiem feudalizmu i rozwojem handlu, przemysłu oraz urbanizacji,
ruchem intelektualnym znanym pod nazwą oświecenie, który umożliwił rozkwit nauki oraz świeckiej myśli w odniesieniu do świata materialnego, biologicznego i społecznego,
szokiem spowodowanym niszczycielska siła rewolucji francuskiej w 1798 roku oraz gwałtownymi przemianami jakie wywołała.
Socjologia jest dyscypliną bardzo młodą(pojawiła się w 1836 roku), wyodrębnioną niedawno z filozofii, dynamicznie się rozwijająca, różniąca się od innych przedmiotem zainteresowania, pojęciami, językiem.
Celem socjologii jest usystematyzowanie i ściślejsze określenie codziennych, społecznych doświadczeń poprzez poszerzenie i pogłębienie naszego indywidualnego świata wyjścia poza doświadczenia jednostkowe.
Nazwę socjologia zaproponował myśliciel francuski August Comte, który uważał, że nauka o społeczeństwie może iść w parze z naukami przyrodniczymi. Był również przekonany, że odkrycie praw rządzących organizacją społeczeństw ludzkich pomoże stworzyć bardziej humanistyczne społeczeństwo.
Taktyka jaka przyjął dla uprawomocnienia socjologii polegała na sformułowaniu prawa trzech faz, przez którą przechodzi ewoluując myślą ludzką:
teologiczna (myślenie o świecie zdominowane jest przez rozważania o tym co nadprzyrodzone, religijne i boskie),
metafizyczna (filozoficzne przemyślenia nad istotą zjawisk oraz rozwój matematyki, logiki i innych naturalnych systemów myślenia),
pozytywistyczna (obserwacja faktów empirycznych i usystematyzowania weryfikacja teorii).
Obecnie w socjologii wyróżnić można cztery najważniejsze podejścia:
funkcjonalne, które polega na rozumieniu w jaki sposób zjawiska społeczne zaspakajają potrzeby większych struktur społecznych, w których funkcjonują,
teorię konfliktu, która kładzie nacisk na konfliktorodne skutki nierówności,
teorię instrukcji, która zwraca uwagę na posługiwanie się gestami w bezpośredniej komunikacji oraz w dostosowaniu się ludzi nawzajem do siebie,
teorię utylitarną, w której podkreśla się rachunek kosztów i zysków w dążeniu do osiągnięcia celu.
Socjologia charakteryzuje się specyficzną strukturą, ma określone działy:
1. Socjologia teoretyczna.
2. Socjologia empiryczna.
3. Socjologia stosowana; socjotechnika.
4. Metodologia badań socjologicznych.
3. Co to jest kategoria społeczna?
Kategoria społeczna - ugrupowanie jednostek według cech ważnych dla funkcjonowania życia społecznego takich jak podział na pełnosprawnych i niepełnosprawnych fizycznie, na ludzi białych i czarnych w USA, na ludzi w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, na ludzi w różnych kategoriach wieku itp. Kategorie społeczne występują z powodu wielorakiego zróżnicowania ludzi. Wykształciły się z powodu różnic biologiczno-fizycznych, demograficznych, psychicznych. Często stanowią pośrednio podstawę powstania określonych związków i zrzeszeń, jeśli zostaną wyartykułowane wspólne interesy członków tych zbiorów ludności.
4. Klasy społeczne.
Klasa społeczna to wielka grupa ludzi. Jest elementem struktury społecznej państwa. Jednostki należące do poszczególnych klas różnią się stosunkiem własnościowym, poziomem życia, sposobem osiągnięcia dochodów, konsumpcji oraz możliwością wpływania na władzę państwową.
Wyodrębniamy dwie ogólne orientacje:
orientacja ekonomiczna obejmująca stanowiska teoretyczne upatrujące źródło powstania i istnienia klas wyłącznie w warunkach ekonomicznych, w rozwoju gospodarczym,
orientacja funkcjonalna upatrująca źródło uwarunkowania klas w strukturze organizacyjnej i w konieczności funkcjonowania każdego historycznego społeczeństwa.
Orientacje te różnią się między sobą:
- poglądami na genezę klas społecznych,
- poglądami na charakter klas społecznych,
- ocena roli klas dla struktury całego społeczeństwa,
- ocena moralności nierówności społecznych.
5. Co to jest wartość?
Wartość to możliwość intelektualnego rozumienia wycinku rzeczywistości. Można ją traktować jako akt świadomościowy. Nie jest materialna ani moralna. Nie ma wartości pozytywnych ani negatywnych. Autoteliczna wartość(człowiek) to wartość sama w sobie, pozostałe są wartościami instrumentalnymi służącymi wartości autotelicznej.
Wartość jest symbolem i nie ma realnego bytu rzeczywistego, nie jest częścią świata rzeczywistego. Jest bytem w znaczeniu metafizycznym, nie istnieje w postaci faktu, jej stan leży w sferze świadomościowej człowieka. Jest sprawnością intelektualną człowieka, która charakteryzuje się specyficznym poglądem tych wyników rzeczywistości, którą podmiot odzwierciedla.
Metodologiczne wartości:
człowiek jest przedmiotem wartości,
wartość redukuje się do człowieka,
wartości nie są przedmiotami,
wartości nie są celami ani wyborami,
wartości nie są normami społecznymi i moralnymi,
wartości nie są wzorcami, ideologią,
są zjawiskami świadomościowymi,
są aksjologicznym sposobem przejawiania,
są sposobem ujmowania tego co człowiek doświadcza,
są zdolnością i umiejętnością człowieka do podmiotowego ujmowania świata, w którym przypadło człowiekowi przeżywać swój czas,
wartości są mechanizmami zachowania lub poszerzenia zakresu równowagi człowieka z otoczeniem przyrodniczym, społecznym, psychicznym oraz intelektualnym.
6. Więzi społeczne.
Więzi społeczne to zorganizowany system stosunków różnego rodzaju zbiorowości oraz systemu różnorodnych form kontroli jednostek, grup oraz instytucji, które stanowią pewną całość funkcjonalną zdolną do utrzymania się i rozwoju. Więzi społeczne zwykle występują w wielorakiej postaci. Są zależne od rodzaju zbiorowości i grup społecznych. Natężenie więzi jest także zależne od celów i funkcji danej grupy społecznej i łączą ludzi w trwałe zbiorowości.
Więzi społeczne to ogół stosunków połączeń i zależności skupiające jednostki w zbiorowości ludzkiej. Składnikami więzi są czynniki obiektywno-formalne i społeczno subiektywne.
Więź społeczna zawsze musi posiadać co najmniej jeden z komponentów, do których należą: styczność przestrzenna, styczność i łączność psychiczna, styczność społeczna, wzajemne oddziaływanie, wzory działań społecznych, stosunki społeczne, zależności społeczne, instytucje społeczne, kontrola społeczna, organizacja społeczna.
Rodzaje więzi społecznych: rodzinne, narodowe, religijne, psychiczne(uczuciowe), intelektualne, kulturowe, polityczne, moralne, administracyjne, koleżeńskie, sąsiedzkie, małżeńskie, zawodowe, pokoleniowe, więzi z zagrożonymi, pokrzywdzonymi, z mniejszością narodową, z instytucjami itp.