Zgodnie z art. 2 ustawy o pracownikach samorządowych z dnia 21 listopada 2008 przepisy ustawy stosuje się do pracowników samorządowych zatrudnionych w:
1) urzędach marszałkowskich oraz wojewódzkich samorządowych jednostkach
organizacyjnych;
2) starostwach powiatowych oraz powiatowych jednostkach organizacyjnych;
3) urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin, gminnych jednostkach
budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych;
4) biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego
oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki;
5) biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu
Terytorialnego.
Według art. 6 powyższej ustawy Pracownikiem samorządowym może być osoba, która:
1) jest obywatelem polskim, z zastrzeżeniem art. 11 ust. 2 i 3;
Kierownik jednostki zatrudniającej pracowników samorządowych, upowszechniając informacje o wolnych stanowiskach urzędniczych (w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych), ma obowiązek wskazać te, o które poza obywatelami polskimi mogą ubiegać się obywatele Unii Europejskiej oraz obywatele innych państw, którym na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
2) ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych;
3) posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym
stanowisku.
2. Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie wyboru lub powołania
może być osoba, która spełnia wymagania określone w ust. 1 oraz nie była
skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z
oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe.
3. Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na
stanowisku urzędniczym może być osoba, która spełnia wymagania określone w
ust. 1 oraz dodatkowo:
1) posiada co najmniej wykształcenie średnie
2) nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo
ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;
Ustawa z 22 marca 1990 r. przewidywała wymóg potwierdzający brak prawomocnego wyroku za przestępstwo umyślne w odniesieniu do pracowników zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych (na podstawie mianowania oraz umowy o pracę) oraz na kierowniczych stanowiskach urzędniczych (na podstawie mianowania, umowy o pracę oraz powołania). Czyli wymóg braku prawomocnego skazania za przestępstwo umyślne nie dotyczył pracowników, dla których podstawą zatrudnienia jest wybór.
Nowa ustawa o pracownikach samorządowych rozszerza katalog przestępstw nie tylko o umyślne, ale także o umyślne przestępstwa skarbowe. Skazani prawomocnym wyrokiem sądu za te przestępstwa nie mogą być pracownikami samorządowymi na stanowiskach urzędniczych i kierowniczych zatrudnionymi na podstawie umowy o pracę, oraz pracownicy, dla których podstawą zatrudnienia jest powołanie oraz wybór.
3) cieszy się nieposzlakowaną opinią.
4. Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na
kierowniczym stanowisku urzędniczym może być osoba, która spełnia wymagania
określone w ust. 1 i ust. 3 pkt 2 i 3 oraz dodatkowo:
1) posiada co najmniej trzyletni staż pracy lub wykonywała przez co najmniej
3 lata działalność gospodarczą o charakterze zgodnym z wymaganiami na
danym stanowisku;
2) posiada wykształcenie wyższe pierwszego lub drugiego stopnia w rozumieniu
przepisów o szkolnictwie wyższym.
Art. 8.
1. Pracodawcą wójta jest urząd gminy.
2. Czynności z zakresu prawa pracy wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta),
związane z nawiązaniem i rozwiązaniem stosunku pracy, wykonuje przewodniczący
rady gminy, a pozostałe czynności - wyznaczona przez wójta (burmistrza,
prezydenta miasta) osoba zastępująca lub sekretarz gminy, z tym że wynagrodzenie
wójta ustala rada gminy, w drodze uchwały.
Art. 9.
1. Pracodawcą starosty, wicestarosty i członków zarządu powiatu jest starostwo
powiatowe.
2. Czynności z zakresu prawa pracy wobec starosty, związane z nawiązaniem i
rozwiązaniem stosunku pracy, wykonuje przewodniczący rady powiatu, a pozostałe
czynności - wyznaczona przez starostę osoba zastępująca lub sekretarz
powiatu, z tym że wynagrodzenie starosty ustala rada powiatu, w drodze uchwały.
3. Czynności w sprawach z zakresu prawa pracy wobec pozostałych członków zarządu
powiatu wykonuje starosta powiatu.
Art. 10.
1. Pracodawcą marszałka, wicemarszałka i członków zarządu województwa jest
urząd marszałkowski.
2. Czynności z zakresu prawa pracy wobec marszałka województwa, związane z
nawiązaniem i rozwiązaniem stosunku pracy, wykonuje przewodniczący sejmiku
województwa, a pozostałe czynności - wyznaczona przez marszałka osoba
zastępująca lub sekretarz województwa, z tym że wynagrodzenie marszałka województwa
ustala sejmik województwa, w drodze uchwały.
3. Czynności w sprawach z zakresu prawa pracy wobec pozostałych członków zarządu
województwa wykonuje marszałek województwa
Artykuł 4 ustawy prezentuje Rodzaje stosunków pracy:
Pracownicy samorządowi są zatrudniani na podstawie:
1) wyboru:
a) w urzędzie marszałkowskim: marszałek województwa, wicemarszałek
oraz pozostali członkowie zarządu województwa - jeżeli statut województwa
tak stanowi,
b) w starostwie powiatowym: starosta, wicestarosta oraz pozostali członkowie
zarządu powiatu - jeżeli statut powiatu tak stanowi,
c) w urzędzie gminy: wójt (burmistrz, prezydent miasta),
d) w związkach jednostek samorządu terytorialnego: przewodniczący zarządu
związku i pozostali członkowie zarządu - jeżeli statut związku
tak stanowi;
2) powołania - zastępca wójta (burmistrza, prezydenta miasta), skarbnik gminy,
skarbnik powiatu, skarbnik województwa;
3) umowy o pracę - pozostali pracownicy samorządowi.
2. Pracownicy samorządowi są zatrudniani na stanowiskach:
1) urzędniczych, w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych;
2) doradców i asystentów;
3) pomocniczych i obsługi.
Sejm 21 listopada 2008 r. uchwalił nową ustawę o pracownikach samorządowych (dalej: ustawa o pracownikach samorządowych), która ma zastąpić dotychczasową z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (dalej: ustawa z 22 marca 1990 r.).
Nowa ustawa o pracownikach samorządowych zawiera kilka istotnych zmian, m.in. znosi mianowanie jako podstawę zatrudniania, wprowadza nowe grupy stanowisk (doradców i asystentów), nie wymaga od pracownika samorządowego obywatelstwa polskiego, precyzuje kwestie organizacji naboru na wolne stanowiska, wprowadza służbę przygotowawczą dla nowo zatrudnianych.
Ustawa o pracownikach samorządowych wprowadza 3 podstawy zatrudniania pracowników samorządowych, czyli na podstawie:
1) wyboru w:
• urzędzie marszałkowskim: marszałek województwa, wicemarszałek oraz pozostali członkowie zarządu województwa - jeżeli statut województwa tak stanowi,
• starostwie powiatowym: starosta, wicestarosta oraz pozostali członkowie zarządu powiatu - jeżeli statut powiatu tak stanowi,
• urzędzie gminy: wójt (burmistrz, prezydent miasta),
• związkach jednostek samorządu terytorialnego: przewodniczący zarządu związku i pozostali członkowie zarządu - jeżeli statut związku tak stanowi,
Po wprowadzeniu nowej ustawy o pracownikach samorządowych na podstawie wyboru powstaje stosunek pracy wicemarszałka województwa, czego wcześniejsze przepisy nie przewidywały. Natomiast po zmianie przepisów stosunek pracy na podstawie wyboru nie jest zawierany z wiceprzewodniczącym zarządu województwa. Wybór jest podstawą zatrudnienia dla osób pełniących funkcję organów wykonawczych w samorządzie. Nawiązanie stosunku pracy na podstawie wyboru następuje wówczas, gdy z wyboru wynika obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika (art. 73 Kodeksu pracy). Procedurę nawiązywania stosunku pracy z wyboru w przypadku pracowników samorządowych przewidują ustawy ustrojowe, takie jak ustawy: o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym, o samorządzie województwa oraz ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta.
2) powołania - zastępca wójta (burmistrza, prezydenta miasta), skarbnik gminy, skarbnik powiatu, skarbnik województwa,
Po zmianie przepisów na podstawie powołania nie są już zatrudniani sekretarze gminy i powiatu. Od 1 stycznia 2009 r., czyli z dniem wejścia w życie nowej ustawy o pracownikach samorządowych, stosunki pracy osób dotychczas zatrudnionych w samorządzie na podstawie powołania przekształcają się w umowy o pracę na czas nieokreślony (art. 53 ust. 1 nowej ustawy o pracownikach samorządowych). Nie dotyczy to jednak przypadków, gdy inne przepisy niż ustawa o pracownikach samorządowych określają wymóg zatrudnienia pracownika samorządowego na podstawie powołania.
Powołanie powinno być dokonane na piśmie (art. 682 § 2 Kodeksu pracy). Zgodnie z poglądami prezentowanymi w literaturze prawa pracy powołanie bez zachowania formy pisemnej jest ważne, a organ uprawniony do powołania danej osoby na stanowisko jest zobowiązany do jego potwierdzenia na piśmie (art. 29 § 3 Kodeksu pracy). Powołanie może zostać poprzedzone konkursem, choćby przepisy szczególne nie przewidywały wymogu wyłonienia danego kandydata na stanowisko wyłącznie w wyniku konkursu (art. 681 Kodeksu pracy);
3) umowy o pracę - pozostali pracownicy samorządowi.
Po zmianie przepisów pracownicy samorządowi mogą być zatrudniani na podstawie umowy o pracę na stanowiskach urzędniczych, w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych, doradców i asystentów oraz na stanowiskach pomocniczych i obsługi. Nowa ustawa o pracownikach samorządowych określiła więc, że na podstawie umowy o pracę zatrudnia się nowe kategorie pracowników samorządowych, tj. doradców i asystentów
W obecnie obowiązującej ustawie z 22 marca 1990 r., oprócz podstaw zatrudnienia pracowników samorządowych, znajdowało się też mianowanie jako nawiązanie stosunku pracy na stanowiskach określonych w statucie gminy bądź związku międzygminnym.
W nowej ustawie o pracownikach samorządowych znalazł się też przepis przejściowy, zgodnie z którym stosunek pracy na podstawie mianowania przekształca się od 1 stycznia 2012 r. w stosunek pracy zawarty w formie umowy o pracę na czas nieokreślony.