Metoda opisowa

Zajmuje się wyłącznie opisem zjawisk zdrowotnych pod kątem wybranych cech, w taki sposób, by na jego podstawie można było wnioskować o istniejących związkach przyczynowych. W tej metodzie posługujemy się 3 rodzajami cech różnicujących: kto, gdzie, kiedy.

Kto?

charakterystyka osób badanych pod kątem wszystkich cech, które w jakikolwiek sposób charakteryzują daną osobę:

- wiek występowanie choroby związane z wiekiem, np. osteoporoza

- płeć zróżnicowanie widoczne we wszystkich grupach społecznych, w miastach i wsiach - czynniki genetyczne; różnice konstytucjonalne, morfologiczne, fizjologiczne; rodzaj aktywności zawodowej i ekspozycji na czynniki toksyczne w środowisku pracy; stopień, czas trwania i częstość ekspozycji na inne czynniki środowiskowe

- grupa etniczna członkowie każdej z nich mają odrębny styl zycia (nawyki, spędzanie czasu wolnego, tradycje, dziedzictwo, religię), co pośrednio wpływa na zapadalność na określone choroby (np. mormoni nie chorują na raka; HIV Afryka - kult płodności, różnice kulturowe)

- stan cywilny osoby samotne częściej chorują (depresja, nałogi), np. owdowiałe, rozwiedzione; ludzie w związkach mają niższy współczynnik zgonów

- osoby o słabszym zdrowiu mają tendencję do pozostawania w stanie wolnym, co wtórnie wpływa na pogorszenie ich stanu zdrowia

- osoby prowadzące niehigieniczny tryb życia (nałogi) są często samotne

- zawód status społeczno-ekonomiczny; tryb życia (dobowy, tygodniowy, roczny); pozycja w pracy (stomatolodzy pracują w wymuszonej pozycji); stres (np. anestezjolog); warunki społeczno-bytowe

Gdzie?

- zmienność występowania między krajami (kontynentami) dotyczy głównie epidemii chorób zakaźnych, choć obserwuje się zatarcie zmienności dzięki rozwiniętej komunikacji. Pozostaje zmienność występowania spowodowana: klimatem, nawykami żywieniowymi, styl życia (dieta śródziemnomorska, wino działa dobrze na układ krążenia)

- zmienność występowania ze względu na region (miasto/wioska) nawyki żywieniowe (zachorowalność na raka jelita grubego), zaopatrzenie w wodę różnej jakości, wole endemiczne (Podkarpacie; efekt niedoboru jodu; problem ustąpił po wprowadzeniu soli jodowanej)

Kiedy?

- zmienność cykliczna (sekularna) - trudno rozpoznać, czy są wyrazem różnic zapadalności, czy skuteczności wykrywania, zgłaszania i rejestracji zgonów (np. nowotwory)

- zmienność cykliczna - katar sienny, choroba wrzodowa, astma oskrzelowa, grypa w zależności od pór roku

- konkretny moment życia (praca, urlop podatność ekspozycji na czynniki szkodliwe), nieracjonalne odżywianie w okresie ciąży (niewiedza), przegrzanie płodu (I trymestr przypada na gorące miesiące)

- zmienność sezonową przedstawia się w przedziałach miesięcznych i kwartalnych. Metoda Edwarda polega na obserwowaniu występowaniu zjawiska na wykresie kołowym (diagramie)

Metoda analityczna (obserwacyjna, porównawcza, badania kliniczno-kontrolne, retrospektywne)

- badanie kliniczno-kontrolne typu etiologicznego (case-control study) polega na wybraniu grupy badanej i uzyskanie wyniku, jaka jej część była narażona na dany czynnik etiologiczny i porównuje się z grupą kontrolną (np. grupa badana - chorzy na raka/marskość wątroby/chłoniaki/AIDS, grupa kontrolna - zdrowi ludzie; pytania o palenie tytoniu/alkohol/narkotyki) analiza na przebytą w przeszłości ekspozycję na domniemany czynnik chorobowy. Jeśli w grupie badanej znajduje się duży odsetek osób narażonych, można wnioskować, że czynnik działa chorobotwórczo

Wady i zalety:

- trudność w poprawnym zebraniu grupy przypadków i grupy kontrolnej kryteria włączenia i wyłączenia (inne schorzenia wykluczające itp.); istotna jest jednolitość grupy;

- eufemizm - respondenci ankiety świadomie/nieświadomie wybierają niewłaściwe odpowiedzi, tzw. błąd statystyczny

Badanie prospektywne:

- grupy objęte badaniem określa się na podstawie określonych cech przed wystąpieniem choroby/zjawiska

- grupy obserwuje się przed z góry określony czas celem ustalenia częstości wystąpienia danego zjawiska mającego logiczne powiązanie przyczynowo-skutkowe z określoną wcześniej cechą (np. ekspozycja na domniemany czynnik etiologiczny)

wady:

- przemieszanie grup (palący rzucają, niepalący zaczynają palić)

- wysokie koszta

- niestałość grup

Metoda eksperymentalna - jedyna metod epidemiologicznych ingerujących w istniejącą rzeczywistość celowe i świadome zastosowanie przez egzaminatora tzw. czynnika eksperymentalnego w co najmniej jednej grupie, zwanej grupą badaną.

Punktem odniesienia jest grupa kontrolna, która jest pozbawiona działania tego czynnika. Struktura czynnika może być różnorodna:

- chemiczna (specyfiki farmakologiczne)

- biologiczna (jakiś rodzaj grzybka)

Populacja eksperymentalna - strukturą musi odpowiadać populacji generalnej, czyli tej, na którą chce się przenieść uzyskane wyniki. Musi obejmować podstawowe cechy demograficzne (płeć, wiek, zawód, miejsce zamieszkania), jak również odpowiednią liczebność. Osoby biorące udział w badaniu muszą być dokładnie poinformowane o badaniu.

---