Dysonans poznawczy „Co innego myślę, a co innego robię”.
Przykład (badania nad rozgrzewką w sporcie → napinanie mięśni)
Ludzie chcą myśleć o sobie jak najlepiej, chcą podtrzymywać jak największy poziom samooceny
Staramy się wierzyć, że nie postępujemy niedorzecznie i okrutnie.
(np. → norweski film o ideologii gender)
Uczucie przykrego napięcia (psychologicznego) spowodowane informacją, która jest sprzeczna z naszym wyobrażeniem siebie jako osoby rozsądnej i sensownej (mądrej) oraz moralnej, nazywa się dysonansem poznawczym.
Dysonans poznawczy - stan nieprzyjemnego napięcia psychicznego, pojawiający u danej osoby wtedy, gdy jednocześnie występują dwa elementy poznawcze (np. myśli, sądy, twierdzenia, przemyślenia, postawy, informacje, oceny, zachowania itp.), które są niezgodne ze sobą. Dysonans może pojawić się także wtedy, gdy zachowania nie są zgodne z postawami. Stan dysonansu wywołuje napięcie motywacyjne i związane z nim zabiegi, mające na celu zredukowanie lub złagodzenie napięcia.
Leon Festinger (1957): niezgodność między dwoma elementami poznawczymi (Elementy poznawcze: myśli, uczucia, przekonania, wiedza o czymś).
→ palenie papierosów (palę, to może mnie zabić, to uzależnienie)
Odkryto np., że prawie wszyscy niepalący zgadzają się z tym, że palenie jest szkodliwe, a wśród osób palących zgadza się z tym tylko połowa badanych.
DP wywołuje uczucie dyskomfortu → próba zredukowania go, 3 sposoby:
1. Zmiana naszego zachowania (rzucić palenie, odrzucić inf. o szkodliwości palenia)
2. Uzasadnienie naszego zachowania, przeformułowanie jednego elementu poznawczego
(ten facet pali jak smok a ma 90 lat, filtry zatrzymują większość szkodliwych substancji, badania są niejednoznaczne, to relaksuje, uspokaja, chwila przyjemności, itp.)
3. Dodając nowy element poznawczy (palę, ale uprawiam sport)
Przykłady: picie alkoholu, walka z nadwagą, uprawianie sportu, oglądanie telewizji, złe odżywianie, niezdanie egzaminu, stosowanie kar cielesnych wobec dzieci, łamanie norm moralnych/religijnych, nie przestrzeganie KNS, diagnoza zdrowych osób w szpitalu psychiatrycznym,
W czasie wojny celem przemocy stają się cywile (kobiety, dzieci, starcy), wówczas żołnierze ją stosujący będą mieli skłonność do poniżania i dehumanizowania swoich ofiar aby zredukować DP
Mamy najsilniejszą skłonność potępiać ofiary naszych okrutnych czynów wtedy, gdy są one bezbronne i nie zasłużyły na okrucieństwo, którego doznały.
Przykłady: holokaust, represje komunistyczne, wojna w Wietnamie, przesłuchania przez MBP na żołnierzach AK, WIN itd.
Techniki: zaprzeczanie, zniekształcanie, usprawiedliwianie (→ mechanizmy obronne).
Dysonans po decyzyjny: występuje po podjęciu ważnej decyzji (jest kosztowna, trudna do zmiany, wymaga sporego wysiłku, każda opcja ma swoje plusy i minusy), polega na podwyższeniu atrakcyjności wybranej alternatywy i zdewaluowaniu alternatywy odrzuconej.
→ zakup nowego i drogiego samochodu
→ kiedy przepowiednia się nie spełnia (sekta, koniec świata)
→ technika niskiej piłki (sprzedaż samochodów)
→ związek małżeński
→ oszukiwanie na egzaminie
Literatura do wykładu:
Psychologia Społeczna. Serce i Umysł. Elliot Aronson. Wyd. Zysk i S-ka. (kilka wydań)