Badania czytelnictwa w Polsce
pierwsze badania to lata 80 XIX wieku - badano zainteresowanie książką polską po upadku powstania styczniowego - rubryka oceny książek dla młodzieży w Bluszczu
badania pedagogów z Przeglądu Pedagogicznego np. A. Szycówna przeprowadziła w latach 1891-95 próbę przeglądu zainteresowań czytelniczych dzieci
inne prace takich autorów jak Mosczeńska-Rzepecka, Dickstein, Nowicki, Urbanowska - gł. czytelnictwo dziecięce
pierwsza ankieta czytelnicza - rok 1880 - rozpowszechniano ją wśród osób korzystających z czytelń Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, której to Wydział Czytelń był wówczas inicjatorem badań czytelnictwa dorosłych; kierował nim S. Michalski - od 1899 on prowadził badania ankietowe i kwestionariuszowe z dużą ilością pytań otwartych
1890 rok - dwie ankiety dla pism Głos i Wisła: A. Potocki i Z. Wasilewski W sprawie czytelnictwa ludowego i M. Brzeziński Co i jak nasz lud czyta - były one skierowane do prowincjonalnej inteligencji (gł. nauczycieli) z prośbą o zbadanie stanu piśmienności w środowisku wiejskim - otrzymali zaledwie 18 odpowiedzi
badania Z. Prażmowskiego w 1890 roku - przebadał 6 tys. kart czytelników warszawskiej wypożyczalni płatnej aby zorientować się co najchętniej czytają dane grupy społeczne
Dwudziestolecie międzywojenne
badania J. Ziomka - nie znajdują uznania w środowisku badaczy -
przebadał ok. 1000 kart bibliotecznych czytelników prywatnych wypożyczalni krakowskich, lwowskich i w Samborze - byli to głównie ludzie wykształceni, czytający nawet po 7 książek miesięcznie stąd badania nie mogły być reprezentatywne dla całej krakowskiej społeczności, były jednostronne a poza tym wyciągnął z nich Ziomek mylne wnioski
- badania J. Kuchty, oparte na ankietach ze środowiska Krakowa i Lwowa, dotyczące czytelnictwa książek zakazanych - zarówno o treści pornograficznej jak i ideologicznie skażonych komunizmem
praca S. Baleya (psycholog) dot. czytelnictwa młodzieży oparta o wyniki ankiety
przeprowadzonej w 1931 przez Ministerstwo WriOP na temat lektur szkolnych
- prace Heleny Radlińskiej, na Wolnej Wszechnicy Polskiej (prywatny uniwersytet, pracowali tam min. Jan Muszkowski, Adam Łysakowski, Aniela Mikucka) - stworzyła ona tzw. „szkołę warszawską”, przewaga metod psychologicznych, badań nad jednostką nad socjologicznymi(badaniem grup)
badania Radlińskiej dotyczyły psychofizycznego procesu czytania, wpływu lektury na kształtowanie zainteresowań czytelniczych, badań reakcji czytelnika na tekst, tradycje kulturowe, środowisko i warunki domowe a zainteresowania czytelnicze, popularyzacji książki i roli bibliotek, kryteriów wartości książki, wpływu szaty graficznej książki na jej poczytność i szybkość czytania,
Radlińska wzorowała się na pracach Hoffmanna (społeczno-wychowawcze aspekty czytelnictwa, techniki statystyczne), Rubakina (istnienie więzi między odbiorcą przekazu) i szkoły amerykańskiej (badania psychofizyczne czytania - stworzyła jednak własny test)
Do jej największych zasług należy wprowadzenie rozmaitych wzajemnie się uzupełniających metod badawczych i wiązanie zagadnień czytelniczych z całokształtem uwarunkowań społeczno-kulturalnych badanego społeczeństwa
uczniowie Radlińskiej czyli „szkoła warszawska” to min. Dobrowolska, Hryniewicz, Zaręba, Gutry, Bursowa, Mikucka - prowadzili badania nad szata zewnętrzna książki, czytelnictwem młodzieży, zainteresowaniem powieścią brukową
po wojnie
w 1945 powstaje Biuro Badań Czytelnictwa przy Instytucie Kulturalno-Oświatowym „Czytelnik” pod nadzorem A.Mikuckiej; od 1947 rozsyłano masowo Powszechne Ankiety Czytelnicze z pytaniami o gusta czytelnicze - uzyskano 70 tys. odpowiedzi, jednak wzmagająca się podejrzliwość wobec wszelkiej socjologii, systemu totalitarnego wyciszyła wyniki tych badań - Biuro wraz ze śmiercią Mikuckiej zamknięto w 1950
Biuro pracowało także nad rozwojem metodologii badań (kierowało się w stronę metody socjolog.), dużą wagę przywiązywano do statystyki (ankiety i dokumentacja biblioteczna) odrywając się od rzeczywistości społecznej
teorie A. Mikuckiej - czytelnik jako konstrukt psychiczny ukształtowany jednak przez
otoczenie, które posiadało wpływ na powstanie i obieg książki
Państwowy Instytut Książki utworzony w 1946 roku w Łodzi, istniał do 1949 - badania ankietowe w bibliotekach: pierwsze dotyczyło potrzeb bibliotek wobec planowanej polityki wydawniczej, drugie - konsumpcji książki, prowadzono też badania nad wpływem ekranizacji literatury na jej poczytność
Badania nad czytelnictwem prasy prowadził w latach 1946-49 Polski Instytut Prasoznawczy, później zjawisko to badał Ośrodek Badań Prasoznawczych „Prasa” w Krakowie
1951-55 - stagnacja w badaniach czytelnictwa związana z panującym w Polsce stalinizmem
w 1955 powołano Instytut Książki i Czytelnictwa - działalność Instytutu opisała Ola Szymańska,
po 1955 postulowano w badaniach czytelnictwa jego związki z całokształtem życia kulturalno-społeczno-gospodarczego, organizowanie badań zespołowych w porozumieniu ze specjalistami dyscyplin pokrewnych, ujednolicenia terminologii i doprecyzowania celu i metod badawczych, przejście od badań czytelnictwa indywidualnego do badań tegoż u zbiorowości
lata 60 i 70 przynoszą badania nad historią czytelnictwa (Głombiowski, Migoń), analizę czytelnictwa na tle kultury masowej, czytelnictwo traktowane jest jako nauka złożona (nie tylko konsumpcja ksiązki ale też jej wytwarzanie i obieg)
czytelnictwo badano też w ośrodkach akademickich kształcenia bibliotekarzy: Uniwersytety we Wrocławiu, Warszawie (Instytut Pedagogiczny), w Instytucie Badań Literackich PAN
badania Ireneusza Białeckiego z 1994 roku nad analfabetyzmem funkcjonalnym - Polacy najsłabiej wypadli w gronie 7 państw tzw. rozwiniętych m.in. USA, Kanada, Szwecja, Holandia
Badacze skupieni w IkiCZ
J. Kołodziejska - profesor, bibliotekoznawca, polonista, w BN od 1955, kierowała IkiCZ w latach 1967-2009, wykładowca IBIN UW, członek IFLA, prezes Polskiego Towarzystwa Czytelnictwa
bada: książka w środowisku lokalnym, biblioteki wobec transformacji ustrojowej, wpływ czytelnictwa na kulturę i edukację,
J. Ankudowicz - w BN od 1955, polonista, były kierownik Zakładu Badań Czytelnictwa, wykładowca UMCS w Lublinie
bada: książka w społeczeństwie, jej odbiór literacki i nieliteracki, metodologia badań
S. Siekierski - w 1965-75 kierownik w Zakładzie Organizacji i Propagandy Czytelnictwa, (potem Zakład Badań Czytelnictwa), nieżyje
badał: księgozbiory bibliotek publicznych, czytelnictwo młodzieży wiejskiej, księgarstwo
Janusz Kostecki - polonista ,w BN od 1971, od 1987 kierownik Zakładu Badań Historii Czytelnictwa, wykładowca w Centrum Ustawicznego Kształcenia Bibliotekarzy
bada: historię kultury czytelniczej pod zaborem rosyjskim, metodologię badań historii czytelnictwa,
Grażyna Straus - doktor socjologii, pracuje w Zakładzie Badań Czytelnictwa, w BN od 1970
bada: zasięg czytelnictwa w Polsce, recepcję współczesnej książki polskiej
Katarzyna Wolff - polonista, od 1997 kierownik Zakładu Badań Czytelnictwa, w IKiCZ od 1976
Bada: czytelnictwo młodzieży na wsi, społeczny odbiór treści książek współcześnie czytanych przez Polaków
Inni:
Jacek Wojciechowski: polonista i absolwent bibliotekarstwa podyplomowego, związany z UJ. Specjalista w zakresie bibliotekarstwa (zarządzania, marketing) oraz czytelnictwa. Bibliotekarz dyplomowany.
Badania w zakresie: komunikacji społecznej, czytelnictwa i kultury literackiej oraz bibliotekarstwa. Jego opracowania z zakresu organizacji bibliotek i marketingu należą w Polsce do unikatowych publikacji przedmiotowych, pracuje w Przeglądzie Bibliotecznym, w radzie programowej SBP zasiada. Z wyglądu przypomina oskubanego indyka (serio!)
Janusz Dunin - polski bibliotekoznawca, bibliofil, emerytowany profesor Uniwersytetu Łódzkiego, prekursor badań nad literaturą i kulturą popularną. Absolwent polonistyki na KUL. Były dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, profesor Katedry Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŁ oraz Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. Znawca literatury popularnej.., nie żyje
W największym skrócie można powiedzieć, że drogi zainteresowań naukowych Dunina zmierzały w kierunku zagadnień komunikacji poprzez słowo pisane i drukowane oraz ich wpływu na rozwój cywilizacyjny człowieka.