„Psychologia stresu” W. Łosiak
rozdział 5 - Następstwa stresu
Drogi oddziaływania stresu
bezpośrednia (stres-następstwa),
pośrednia (stres-radzenie sobie-nastepstwa)
Obserwowane następstwa stresu są efektem oddziaływania obu dróg i niemożliwe rozgraniczenie i odpowiedzenie co i w jakim stopniu jest spowodowane jednym i drugim.
Następstwa stresu
Setptoe: fizjologiczne (zmiany w ukł. Immunologicznym), behawioralne (agresja), doświadczeniowe (uczucie lęku), poznawcze (zaburzenia pamięci)
najbardziej rozpowszechniony podział: Lazarus: wczesne/krótkofalowe i późne/długofalowe
Zdrowotne następstwa stresu
początki badań - psychoanaliza medycyna psychosomatyczna - stres=konflikt wewnętrzny, nierozwiązany, prowadzący do objawów somatycznych, które rozwijają się w chorobę (wrzodową żołądka, naczyń wieńcowych, serca, astmę).
Selye - „choroby z przystosowania”=spowodowane nadmiernymi przystosowawczymi odczynami obronnymi ustroju
nadciśnienie, schorzenia serca, naczyń krwionośnych, nerek, przewodu pokarmowego, nowotwory, zaburzenia odporności, przemiany materii, zapalenia stawów, skóry i oczu, alergie, zaburzenia seksualne, zaburzenia psychiczne.
Przyczyny - zwiększone wydzielanie kortykoidów w czasie stresu
Przyczyny Seley'ego potwierdzone i dokładniej opisane, jako zmiany:
energetyczne - przygotowanie organizmu do zwiększonego wysiłku (uwolnienie zasobów glukozy i tłuszczów; ale nadmiar powoduje zmiany miażdżycowe)
obronne - za sprawą kortyzolu zakłóca działanie odporności - osłabia odp. Komórkową (ryzyko nowotworów), wzmacnia humoralną (ryzyko zaburzeń atopowych - astma); spadek liczby komórek NK
Steptoe - afekt-poznanie-zachowanie (stres w pracy-negatywne emocje-papierosy-relaksacja+zakłócenia zdrowia)
współczesne badania - stres w pracy (nadmierne wymagania, bezradność pracownika=poczucie kontroli) a choroba sercowo-naczyniowa. Efekt dla obu wskaźników, ale silniejszy dla poczucia braku kontroli.
Istnieje umiarkowane prawdopodobieństwo, że stres doświadczany w pracy przyczyni się do wystąpienia choroby sercowo-naczyniowej. Mniej jednoznaczne są wyniki dotyczące choroby nowotworowej.
Stres a ryzyko infekcji i przeziębienia -
Cohen, Tyrell, Smith: już samo wystąpienie negatywnego wydarzenia życiowego wystarczy, aby zwiększyć ryzyko przeziębienia, niezależnie od subiektywnej oceny stresu i przeżytego doświadczenia (negatywne konsekwencje nawet bez świadomego odczucia).
Cohen: ryzyko stresu związane z chronicznymi, przewlekłymi stresorami, mającymi charakter konfliktów interpersonalnych lub związanymi z pracą.
Stres a zaburzenia zachowania (zab. Adaptacyjne, ostrego stresu, stresu pourazowego) - rozstrzygnięcie jednoznaczne - stres jako warunek diagnozy
ogólne wnioski:
stres jako czynnik ryzyka wystąpienia choroby - może przyczynić się do wystąpienia choroby w zależności od wystąpienia dodatkowych czynników (wł. indywidualnych, stylu działania, czynników biologicznych. Ale nie: powoduje chorobę).
Bardziej jednoznaczne wyniki odnośnie zmian somatycznych pod wpływem stresu (podwyższone ciśnienie krwi, zmniejszona liczba komórek odpornościowych).
Wpływ stresu na zdrowie dopiero w przypadku przewlekłego stresu - kumulowanie się efektów nadmiernego wydzielania kortyzolu, zmian składu chemicznego krwi. To jaka choroba się ujawni - zasada słabości narządu. Krótkotrwały epizod zazwyczaj nie ma takiego znaczenia.
Wpływ czasu trwania stresora, ale także jego intensywności.
Wczesna następstwa stresu - ograniczają się do kilku godzin lub dni, choć trudno dokładnie sprecyzować ramy czasowe
obniżenie nastroju
zakłócenia somatyczne: skurcze żołądka, zaburzenia trawienia, przyspieszone bicie serca, napięcie niektórych mięśni, drobne dysfunkcje pracy niektórych narządów (zakłócenia somatyczne). W efekcie kumulacji mogą prowadzić w dłuższym czasie do następstw późnych.
modyfikacje procesów poznawczych - tendencyjność uwagi (bodźce zagrażające u osób lękowych, odwracanie uwagi od bodźców pozytywnych i utrzymywanie na negatywnych u osób depresyjnych); pamięć związana z emocjami (przypominanie sobie więcej zdarzeń negatywnych u osób depresyjnych)
pogorszenie sprawności działania - stres pracy na działanie, stres egzaminacyjny na wykonywanie zadań
Późne następstwa stresu - przewlekle działający stresor / kumulowanie się efektu sekwencji stresorów / nieskuteczne lub szkodliwe formy radzenia sobie ze stresem / zjawisko sekwencji stresowych wydarzeń - wystąpienie jednego stresora powoduje nieuchronnie pojawienie się następnych będących konsekwencją pierwszego
zmiany postaw wobec świata
pogorszenie funkcjonowania społecznego - mniejsza otwartość, skłonność do współpracy, pogorszenie możliwości kontrolowania negatywnych emocji, impulsywność, drażliwość (zwłaszcza w PTSD i związanego z nim lęku społecznego)
zmiany postawy wobec siebie - pogorszona samoocena, przekonanie o własnej skuteczności, dezorganizacja obrazu własnej osoby, pesymistyczny styl atrybucyjny
wypalenie zawodowe - zwłaszcza u osób, których praca polega na kontaktach z ludźmi, poradnictwie czy opiece (lekarze, pielęgniarki, pracownicy socjalni, nauczyciele). Charakterystyczne zmiany w wypaleniu - depersonalizacja, wyczerpanie emocjonalne, brak satysfakcji z pracy
Eriksson, Wallin - neurobiologiczne wyjaśnienie wypalenia - pojawiający się jako efekt stresu deficyt neurogenezy w obszarze hipokampa
negatywny wpływ na możliwość realizacji celów życiowych - wpływ na wypełnianie roli społecznych, ograniczenie niektórych ważnych form aktywności, dominacja form pasywnych i pozbawionych celu