Budowa anatomiczna narządów płciowych żeńskich:
Składa się z gomad (gruczołów płciowych oraz z dwóch dróg kanałów wyprowadzających jajniki, pochwa).
Jajniki- zbudowane z warstwy miąższowej „kora” oraz warstwy naczyniowej „rdzeń jajnika”.
Pęcherzyk jajnikowy- zbudowany z komórek warstwy ziarnistej, płynu pęcherzykowego oraz komórki jajowej.
Pęcherzyk dojrzewa a później pęka (owulacja, wydostanie się pęcherzyka jajowego) i powstaje ciałko krwotoczne zabliźnienie które po 2-3 dniach przemienia się w ciałko żółte (przejściowe KORPUSLUTEUN). Może dojść do zapłodnienia komórki jajowej wtedy ciałko żółte jest ciałkiem ciążowym i pełni funkcje gruczołu dokrewnego (hormon progesteron). Jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia ciałko żółte zanika.
Ciałko żółte przetrwałe -nie ma zapłodnienia a ciałko żółte utrzymuje się ponad fizjologiczny czas. Jest to patologia. Doprowadza do bezpłodności.
Drogi wyprowadzające układu rozrodczego żeńskiego- Jajowód (struktury są parzyste) strzępek jajnikowy łączy się z jajnikiem, na brodawce jama otrzewnej łączy się z macicą.
Przewody Millera- przypranercze i przewód pranercza
Pochwa jest wynikiem zlania się przewodów Millera w jedność.
Duże zwężenia kanału rodnego -połączenie między światłem macicy a światłem pochwy.
Pierścień dziewiczy (błona)- to zwężenia światła.
Za przedsionkiem pochwy jest srom (spojenie dolnych i górnych warstw sromowych)
U klaczy wielkość łechtaczki jest duża i ją widać u innych zwierząt niezauważalna.
Macica- vterus metra
Błona śluzowa- endometrium
Każdy narząd rurowy ma trzy warstwy w budowie ściany:
Błona śluzowa- endometrium zawiera skupiska gruczołów śluzowych
Błona mięśniowa- myometrum największe skupisko mięśni gładkich w organizmie
Błona surowicza- perymetrium najbardziej peryferycznie ułożona
Fizjologia układu rozrodczego:
Jajnik- produkuje gomady (komórki jajowe)
proces ovogenezy
Okres wzrostu gomad
Okres dojrzewania gomad
Okres wzrostu seprmogenezy
W ovogenezie powstawanie gamet jest tylko w okresie płodowym
Oogonia- komórki macierzyste dzielą się w związkach jajników na zasadzie podziałów mitotycznych. Powstają oocyty pierwszego rzędu o takim samym materiale genetycznym. Dzielą się mejotycznie tylko do fazy diplotenu. Oocyty mogą pozostawać w diplotenie bardzo długo. Po pierwszym podziale mejozy powstają oocyty drugiego rzędu i jedna mała komórka „ciałko kierunkowe”, następuje drugi podział mejotyczny. Oocyt drugiego rzędu jest zatrzymany.
Tak się dzieje u wszystkich zwierząt z wyjątkiem suki gdzie owuluje komórka niezdolna do zapłodnienia.
Hormony
PGF2α- prostaglandyna działająca na funkcjonowanie układu rozrodczego działa luteolitycznie ( niszczy ciałko żółte) Stosowany w celu synchronizacji indukcji akcji poporodowej
Oksytocyna- hormon produkowany przez tylni płat przysadki, pobudza do skurczu mięśnie gładkie ściany macicy i przewodów produkujących mleko.
Progesteron (P4)- tworzy blok progesteronowi ( na błonach komórkowych mięśni gładkich macicy zablokowane są receptory dla oksytocyny). Oksytocyna nie działa PGF2α znosi blok progesteronowi czyli wypiera płód.
PRL (Prolaktyna)- wytwarzany w przednim płacie przysadki wpływa ba wytwarzanie mleka.
Estrogen- objawy rujowe (gotowość do kopulacji) zwiększone wydzielanie śluzu (świnie, klacze błyskanie sromem) (krowa sople rozmazane na całym zadzie) rozpulchnienie błony śluzowej, obrzęk warg sromowych, łechtaczki, owulacja).
Zwierzęta monoestralne- w ciągu roku 1 ruja
Zwierzęta diestralne- w ciągu roku 2 ruje
Zwierzęta poliestralne- w ciągu roku kilka ruji
Zwierzęta sezonowo poliestralne- sezonowo
Krowa
Zwierzę poliestralne, długość cyklu trwa ok. 21 dni.
Cykl rujowy:
1. Faza przedrujowa (proestrus)- przygotowująca do ruji, na jajniku falowy wzrost pęcherzyków, jeden z jajników jest wyselekcjonowany tzw. Dominujący. Każdy z pęcherzyków ma fazy: wzrostu, stabilizacji, zaniku.
Faza wzrostu- jajnik owuluje nie zanika. Trwa ok. 2 dni
2. Faza rujowa (estrus)- gdy dochodzi do wykazania objawów rujowych, zwiększona ruchliwość. Krowy doskakują inne zwierzęta, pozwalają się obskakiwać „odruch tolerancji” Trwa 1 dzień. Do owulacji dochodzi po ok. 12h objawów rujowych.
Inseminacja:
Jeżeli objawy rujowe są rano- inseminacja popołudniu
Jeżeli objawy rujowe są w południe- inseminacja wieczorem
Jeżeli objawy rujowe są wieczorem- inseminacja następnego dnia rano
Metody wykrywanie ruji:
obserwacja- minimum 3 razy w ciągu doby przez ok. 20 minut
Podometry- czujnik mierzący ilość kroków
Znaczenie markerem- bykowi umieszcza się na przedpiersiu balonik z farbą lub krowie na grzbiecie, jeśli krowa ma ruje to byk wskakuje i pęka balonik.
3. Faza porujowa (metestrus) trwa ok. 4 dni po owulacji, tworzy się ciałko krwotoczne.
4. faza międzyrujowa (diestrus)- tworzy się ciałko żółte, ale zanika bo nie ma sygnałów ciążowych, poziom progesteronu się zmniejsza, trwa ok. 14dni.
Klacze
Cykl rujowy jest w trakcie sezonu wiosennego od lutego do czerwca. Maja jeden po drugim. Sezonowo poliestralne. Czasami się zdarza, że klacz ma poza sezonem. Trwa 21 dni. Fazy rujowe takie same jak u krowy.
proestrus- 2-3dni, jajnik średnich rozmiarów, wyczuwalny, pęcherzyk przedowulacyjny może mieć 4-5 cm średnicy. Pęcherzyk wzrasta do 3-4 cm to pęcherzyk dominujący (F1). F1 rośnie dalej powstaje twór o średnicy 4 cm i powstaje F2. Pęcherzyk F3 (4,5-5cm) ma cały czas mocno napiętą torebkę pęcherzyka. Tuż przed owulacją pęcherzyk traci swoją elastyczność, więdnie jak rodzynek. Jest to pęcherzyk F4, który sugeruje że będzie owulacja.
Estrus- trwa od 2 do 10 dni , zwiększona aktywność ruchowa, tolerancja, wypływ śluzu, obrzęk warg sromowych, bardziej wyrazista łechtaczka. Owulacja 12 godizn przed zakończeniem objawów rujowych.
Metestrus- trwa od 2-4 dni. Produkowany jest progesteron.
Diestrus- trwa do 14 dni.
Aby odróżnić F3 od F4 za pomocą wziernika lub ręką pokrytą środkiem poślizgowym wprowadzamy do dróg rodnych.
Locha
Cykl trwa 21 dni. Poliestralna.
proestrus- 2-3dni , zmiany: obrzęk sromu, niewielka ilość wydzielanego śluzu, mała tolerancja. Dochodzi do owulacji.
estrus- trwa 2-3 dni, owulacja od 1-2 dób, wyciek śluzu z dróg rodnych, odruch tolerancji, błysk sromem.
metestrus- trwa 2-3 dni
diestrus- trwa 12-14 dni
Ciche ruje- ruje bez wyraźnych objawów rujowych.
Małe przeżuwacze owce i kozy
Sezonowo poliestralne na jesieni wraz ze skracającym się dniem świetlnym. Nie ma falowego wzrostu pęcherzyków.
Koza- cykl trwa 21 dni, dojrzałość płciowa ok. 5 miesięcy. Ruja trwa ok. 36 godzin, owulacja ok. 24 godzin po wystąpieniu objawów rujowych. Obrzęknięty przekrwiony srom.
Owca- dojrzałość płciowa ok. 7 miesiąca życia. Cykl trwa 16-17 dni. Ruja około 36 godzin, owulacja ok. 24 godzin. Owuluje 4-5 pęcherzyków. Objawy ruji brak. Do wykrywania ruji korzysta się z tryka szukarka. Możemy go: podwiązać nasieniowody lub chirurgicznie przesunąć prącie. Dopuszczamy tego tryka i patrzymy czy ją obskakuje.