Pytanie nr 91: Omów przyczyny zmian w technologiach produkcji przemysłowej w drugiej połowie XX wieku oraz poszukiwania nowych źródeł energii.
Zmiany w technologiach produkcji przemysłowej w drugiej połowie XX wieku oraz poszukiwanie nowych źródeł energii związane są z tzw. trzecią rewolucją przemysłową, która zaczęła się w latach 70-tych ubiegłego wieku. Zmiany te zaszły w oparciu o automatyzację produkcji i powszechne użycie komputerów. Wiązały się z nią także liczne wynalazki, takie jak: tranzystory, półprzewodniki, energia atomowa, światłowody, biotechnologie i mikroprocesory. Rozwój technologiczny spowodował duży popyt na wykwalifikowanych specjalistów przy jednoczesnym zwalnianiu zbyt licznej rzeszy robotników (z powodu automatyzacji produkcji). Rozwijały się przemysły wysokich technologii powiązane ściśle z bazą naukową, która obok wykwalifikowanej siły roboczej stała się podstawowym czynnikiem lokalizacji nowych zakładów przemysłowych. Powstały one więc w dużych aglomeracji w sąsiedztwie uniwersytetów lub w technopoliach - ośrodkach innowacji technologicznych. Ostatnia rewolucja przemysłowa związana jest z krajami o dużym PKB, dobrze rozwiniętej nauce itp., czyli z KWR (USA, Japonia, kraje Europy Zachodniej), ale również z tzw. Tygrysami azjatyckimi - są to kraje o bardzo atrakcyjnych przepisach podatkowych dla zagranicznych inwestorów i bardzo taniej sile roboczej (Korea Południowa, Tajlandia, Indonezja, Malezja).
Tab 1. Charakterystyka trzeciej rewolucji przemysłowej
|
Trzecia rewolucja przemysłowa |
Okres |
Od lat 70. XX wieku |
Wynalazki naukowo-techniczne |
Tranzystor, półprzewodniki, układy scalone, światłowody, biotechnologie, mikroprocesory |
Główne źródła energii |
Ropa, gaz ziemny, energia jądrowa, źródła alternatywne |
Wiodące gałęzie przemysłu |
Przemysł zaawansowanych technologii |
Główny czynnik lokalizacji obszarów koncentracji przemysłu |
Korzyści aglomeracji, baza naukowa, wykwalifikowana siła robocza |
Uprzemysławiane obszary |
KWR, Tygrysy azjatyckie |
Poszukiwanie nowych źródeł energii
W drugiej połowie XX stulecia węgiel kamienny przestał być głównym źródłem energii, szczególnie w państwach wysoko rozwiniętych. Zastąpiony został przez takie surowce jak ropa naftowa i gaz ziemny. Ropa naftowa jest zdecydowanie łatwiejsza w wydobyciu oraz transporcie. Jest również wydajniejsza niż węgiel. Po II Wojnie Światowej wzrosło również znaczenie gazu ziemnego, który również jest wysokokaloryczny, a także tani w wydobyciu oraz transporcie. Również substancje powstające przy spalaniu gazu są zdecydowanie mniej szkodliwe dla środowiska, niż produkty spalania węgla.
Z czasem ludzie zaczęli zdawać sobie sprawę z tego, że kiedyś musi nastąpić całkowite wyczerpanie złóż surowców energetycznych. Było to wystarczającym bodźcem do poszukiwania tzw. alternatywnych źródeł energii. W pierwszej kolejności zwrócono uwagę ku wykorzystaniu energii wiatru i Słońca. Elektrownie wiatrowe mają zwykle moc około 200 kW, a ich najważniejszą zaletą jest niewielka szkodliwość dla środowiska naturalnego. Mogą być jednak wykorzystywane jedynie w miejscach wietrznych. Coraz częściej, w rozmaitych urządzeniach wykorzystuje się energię słoneczną. Docierające do Ziemi promieniowanie słoneczne jest przekształcane na energię elektryczną w tzw. ogniwach słonecznych. Ogniwa takie stosowane są powszechnie do zasilania niewielkich urządzeń domowego użytku (kalkulatory, lampki, itp.) a także do zasilania pojedynczych budynków. Duże znaczenie zyskały w technologii kosmicznej, między innymi jako źródło energii elektrycznej dla sztucznych satelitów, czy stacji kosmicznych. Coraz bardziej popularne stają się w ostatnich latach elektrownie wodne. Podstawową ich zaletą jest fakt, że nie zanieczyszczają one środowiska naturalnego. Wymagają jednak odpowiedniego ukształtowania terenu i znacznego potencjału wód. Również koszty budowy elektrowni wodnych (głównie zapór) są dosyć duże, jednak późniejsza ich eksploatacja jest bez wątpienia finansowo korzystniejsza niż w przypadku „klasycznej” elektrowni cieplnej.
W ponad trzydziestu krajach świata (głownie tych bardziej rozwiniętych) działają elektrownie jądrowe, wytwarzające ogółem około 17% energii elektrycznej na świecie. Zasadniczą zaletą elektrowni jądrowych jest ogromna wydajność stosowanych w nich paliw jądrowych (głownie promieniotwórczych izotopów uranu i toru. Elektrownie jądrowe nie emitują do atmosfery żadnych szkodliwych substancji, jak pyły, czy gazy. Podstawową trudnością jest bezpieczne składowanie odpadów radioaktywnych.
W niektórych gospodarstwach domowych i w rolnictwie od wielu lat wykorzystuje się niekiedy tzw. energie geotermiczne, występujące w postaci gorących źródeł oraz gejzerów.
Literatura:
Encyklopedia multimedialna PWN - Geografia, Warszawa, 1999.
Tytko R., 2009: Odnawialne źródła energii, OWG, Warszawa.