Prof. R. Bielicki

16.10.2005r -

Egzamin - treści z wykładów i książka „Zproblematyki resocjalizacji” 2005r R. Bielicki

POJECIE PRZESTĘPSTWA

Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę karną obowiązującą w czasie popełnienia czynu społecznie niebezpieczny, zagrożony karą kryminalną i zawiniony. - definicja kodeksowa

Podmiot w tej definicji - wina - czyn zawiniony. Jeżeli w czynie człowieka nie można stwierdzić winy to tym samym nie ma przestępstwa albowiem brak elementu podmiotowego. Gdy nie ma winy nie może być kary. Czyn jest karalny jeżeli jest zawiniony.

Wina jest subiektywnym stosunkiem sprawcy do tego co robi.

Przestępstwo może zaistnieć przez działanie lub zaniechanie w takich przypadkach gdy sprawca ma obowiązek działać, a działań nie podejmuje.

WINA

W doktrynie prawa karnego rozróżniamy dwa rodzaje winy:

1. winę umyślną

2. winę nieumyślna

Każda z tych rodzajów winy dzieli się jeszcze na dwie postacie.

W przypadku winy umyślnej mamy:

1. zamiar bezpośredni (dolus dyrektus) - wtedy gdy sprawca chce popełnić czyn przestępczy

2. zamiar ewentualny (dolus ewentualis) - sprawca działa, nie chce swym działaniem wywołać skutku przestępczego, ale jeżeli do takiego skutku dochodzi to się z nim zgadzam.

W przypadku winy nieumyślnej mamy:

1. lekkomyślność (lubsuria) - kiedy sprawca działa lub zaniechał działania a miał obowiązek, bo myśli bezpodstawnie, że z jego działań wynikną skutki przestępcze.

2. niedbalstwo (negligencja) - sprawca mógł lub powinien przewidzieć, że przyniesie to skutki przestępcze. Może to zrobić każda osoba w pełni sprawna intelektualnie.

Nadto znamy jeszcze postać winy, którą określamy jako zamiar nagły (dolus repentynus) - musi wystąpić silny bodziec egzogenny czyli zewnętrzny.

Przepisy prawa karnego materialnego regulują zachowania ludzi przez wprowadzenie zakazów i nakazów, które w części szczegółowej KK przewidują określone sankcje karne. Przepisy te zamieszczone są w Kodeksie Karnym. Kodeks Karny jest ustawą.

Natomiast przepisy prawa karnego formalnego zamieszczone są w Kodeksie Postępowania Karnego, przy czym przepisy te regulują sposób postępowania organów ścigania i orzekających we wszystkich instancjach. Przepisy te zamieszczone są w Kodeksie Postępowania Karnego. Przewidują też prawa i obowiązki świadków i prawa podejrzanego. Regulują więc tryb przygotowania porządkowego i sądowego.

Wykłady nasze mają przyczynić się do podnoszenia świadomości prawnej obywateli w ogóle, a resocjalizatora w szczególności.

TEORIE KARY

Wśród teorii kary wyróżniamy następujące teorie kary:

1. Teorie sprawiedliwościowe czyli bezwzględne - teorie sprawiedliwościowe mają charakter kar bezwzględnych, absolutnych. Teoria ta na pierwszy plan wysuwa rozumienie kary jako odpłaty, jako kary odwetu w stosunku do przestępcy za popełniony czyn. Ten cel kary bezwzględnej nie przewiduje poza odwetem żadnych innych celów społecznych, a w szczególności prewencyjnych i resocjalizacyjnych. Kara sprawiedliwościowa nawiązuje do zasady: taliomu - oko za oko, ząb za ząb. Tak rozumiana kara ma przyczyniać się do znoszenia bezprawia i poszanowania sprawiedliwości.

2. Teorie relatywne czyli względne - nazywana też teorią względną. Przewiduje użyteczność kary, która ma polegać na działaniu prewencyjnym szczególnym i prewencyjnym ogólnym.

3. Teorie mieszane - traktują na równi zarówno cel odwetowy jak i cele prewencyjne i resocjalizacyjny. Należy uznać, że teorie kary mieszanej są najbardziej wskazane w polskiej polityce kryminalnej.

CELE RESOCJALIZACYJNE W TEORIACH KAR

CEL RESOCJALIZACYJNY W RELATYWNEJ TEORII KARY

Na gruncie tej teorii zwrócenia uwagi wymaga prewencja indywidualna, której istotą jest skierowanie oddziaływań prewencyjnych na określoną jednostkę. W skutku tego oddziaływania ma być zapobieżenie kolejnym przestępstwom. Zapobieganie oznacza podejmowanie działań wobec osoby potencjalnego lub aktualnego przestępcy by zapobiec kolejnym przestępstwom, jest tzw. Cel resocjalizacyjny minimum. Wynika z tego, że w relatywnej teorii kary można wyróżnić aspekt resocjalizacyjny i nie tylko aspekt prewencji. Cel resocjalizacyjny minimum polega na osiąganiu wyników oddziaływań resocjalizacyjnych takich zmian osobowościowych by jednostka była w przyszłości zdolna do przestrzegania przepisów prawa. Oprócz celu resocjalizacyjnego minimum wyróżniamy cel resocjalizacyjny maximum, który polega na osiąganiu w resocjalizacji takich zmian osobowościowych by jednostka w przyszłości była zdolna do przestrzegania nie tylko przepisów prawa ale rónież zasad współżycia społecznego.

CELE RESOCJALIZACYJNE I PREWENCYJNE W MIESZANYCH TEORIACH KARY

Mieszana teoria kary na równi traktuje karę kryminalną jak i cele prewencji indywidualnej i generalnej oraz cele resocjalizacyjne. Przedstawiciele mieszanej teorii kary postulują łączenie kary i aspektów prewencyjnych i resocjalizacyjnych.

KARY PRZEWIDZIANE W KODEKSIE KARNYM Z 1997r

1. Grzywna - wymierza się w stawkach dniówkowych

2. Kara ograniczenia wolności - dużą wartość resocjalizacyjną należy przypisać karze ograniczenia wolności. Ten rodzaj kary wprowadzono w Polsce już w 1969r i jest utrzymana w K.K. z 1997r ze zmianami dotyczącymi granic jej wymierzenia. Z karą ograniczenia wolności związane są określone w kodeksie pewne zakazy i nakazy, które sąd nakłada na skazanego. Są one następujące:

1. zakaz zmiany miejsca pobytu bez zgody sądu

2. obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd

3. obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary

Wprowadzona została zasada potrącania skazanemu na karę ograniczenia wolności 10 - 25% zarobków na rzecz skarbu państwa, albo na inny cel społeczny, inaczej jest to praca kontrolowana i wynosi 20 - 40 godzin miesięcznie. Kara ograniczenia wolności ma charakter środka probacyjnego w granicach tej kary sąd może oddać skazanego pod dozór kuratora sądowego lub innej osoby godnej zaufania czy też jakiegoś stowarzyszenia albo placówki, która troszczy się o wychowanie i zapobieganie demoralizacji. Ponadto w granicach tej kary sąd może zobowiązać skazanego do przeproszenia poszkodowanego, łożenia rat alimentacyjnych, powstrzymania się od alkoholu, narkotyków czy naprawienia szkody. Jak widać te obowiązki mogą mieć uciążliwy charakter dla skazanego, a przy okazji mogą pełnić funkcję resocjalizacyjną. Wykonując te obowiązki skazany ma refleksję dotyczącą wizji przyszłościowego życia. Jeżeli jest głęboko zdemoralizowany to wysiłki resocjalizacyjne mogą być mało skuteczne. Karę ograniczenia wolności stosuje się jednak do sprawców lżejszych przestępstw którzy nie są tak głęboko zdemoralizowani. Można przyjąć, że kara ograniczenia wolności może pełnić istotną funkcję resocjalizacyjną.

3. Kara pozbawienia wolności -

4. Kara 25 lat pozbawienia wolności -

5. Kara dożywotniego pozbawienia wolności -

27.11.2005r - 4 godz.

ŚRODKI PROBACYJNE

Do środka probacyjnego zaliczamy zgodnie z przepisami prawa karnego:

1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego - warunkowe umorzenie wydaje się na pewien czas i nałożenie na skazanego pewne obowiązki np. że powstrzyma się od narkotyków, podejmie pracę, będzie unikał środowiska demoralizującego. Może podejrzanego oddać pod nadzór kuratora, który będzie składał sprawozdania sądowi. W warunkowym umorzeniu można dopatrywać się celów resocjalizacyjnych. Jeżeli przestępstwo zagrożone jest niską karą to może być podjęta decyzja o warunkowym umorzeniu postępowania karnego. W przypadku podjęcia decyzji o warunkowym umorzeniu organ wydający tą decyzję nakłada na podejrzanego obowiązki, które mają spełnić cel resocjalizacyjny np. powstrzymanie się od nadużywania alkoholu, narkotyków, powstrzymanie się od integrowania się ze środowiskiem zdemoralizowanym, podjęcie nauki, pracy, przestrzeganie prawa i zasad współżycia społecznego. Może też być nałożony na niego dozór kuratora. Kurator będzie miał obowiązek interesować się osobnikiem co do którego zapadła decyzja o warunkowym umorzeniu postępowania karnego. Kurator ma prawo wówczas przyglądać się środowisku, w którym podejrzany przebywa, temu jak się zachowuje, a w szczególności czy realizuje nałożone na niego obowiązki. W tym okresie próby może dochodzić u podejrzanego do korzystnych zmian osobowościowych co jest celem resocjalizacji. W resocjalizacji wyróżniamy dwa cele:

1. Cel minimum - polega na uzyskiwaniu w procedurze resocjalizacyjnej takich zmian osobowości by osobnik w przyszłości przestrzegał prawa.

2. Cel maximum - wyraża się w takich zmianach osobowościowych osiąganych w procesie resocjalizacji by osobnik nie tylko przestrzegał prawa ale również szerzej pojętych zasad współżycia społecznego.

Jeżeli przy warunkowym umorzeniu został wprowadzony dozór kuratora, to tenże kurator ma obowiązek składać informacje organowi, który wydał postanowienie o warunkowym umorzeniu o trybie zachowania się podejrzanego. Jeżeli te informacje są niekorzystne dla podejrzanego wówczas może być postanowienie o warunkowym umorzeniu uchylone.

2. Kara ograniczenia wolności - kara ograniczenia wolności może mieć zastosowanie w przypadkach przestępstw zagrożonych niską karą kryminalną, które stwarzają mniejsze zagrożenie. Kara ograniczenia wolności jako środek probacyjny może spełniać ważne cele resocjalizacyjne, zwłaszcza poprzez wykonywanie obowiązku pracy. Istota kary ograniczenia wolności sprowadza się głównie do przymusowej wyznaczonej i bezpłatnej pracy na cele publiczne. Sytuacja w jakiej znajduje się osobnik skazany na karę ograniczenia wolności jest źródłem refleksji. Stanowi podstawę ocen tego co warto, a czego nie warto w życiu robić. Tego rodzaju autorefleksje determinują zmiany osobowościowe. Ten rodzaj kary jest tym bardziej dolegliwy, że wykonywana przymusowa praca pozostaje pod nadzorem, co rodzi komponent lęku u skazanego, że nie wykonywanie nałożonych obowiązków może spowodować zmianę kary na bardziej dolegliwą. Taki komponent lęku pełni funkcję przede wszystkim prewencji szczególnej. Prewencję rozumiemy jako zapobieganie przed zachowaniami antyprawnymi. Rozróżniamy prewencję ogólną i prewencję szczególną. Szczególna odnosi się do aktualnego potencjalnego przestępcy. Zabiegi prewencyjne odnoszą się tylko do danej osoby w przypadku prewencji szczególnej. Prewencja ogólna odnosi się do ogółu potencjalnych przestępców np. informacje przekazywane przez medialne środki przekazu.

3. Warunkowe zawieszenie wykonania kary - podstawą wydania wyroku pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem jest pozytywna prognoza kryminologiczna. Dla oceny czy mamy do czynienia z pozytywną prognozą kryminologiczną, która jest podstawą kary wymierzenia wolności z zawieszeniem potrzebna jest wiedza kryminogenna. Wiedzę kryminogenną nie można sprowadzić tylko do jednej dyscypliny albowiem kryminologia jest dziedziną interdyscyplinarną i korzysta z dorobku psychologii, szczególnie z nauki o osobowości, pedagogiki, pedagogiki resocjalizacyjnej, psychiatria, socjologia zachowań dewiacyjnych, neurologia a nawet endokrynologia. Ci którzy wydają wyroki mają słabą wiedzę w tych zakresach.

4. Przedterminowe zwolnienie z odbywania kary - Warunkowe przedterminowe zwolnienie jako środek probacyjny może być podjęte po odbyciu odpowiedniej części kary i wówczas gdy komisja penitencjarna ma uzasadnione przekonanie, że prognoza kryminologiczna jest pozytywna. Prognozę kryminologiczną ocenia się na podstawie tego jak więzień zachowywał się w czasie popełnienia czynu, w czasie odbywania kary, jaki jest poziom jego zresocjalizowania i w oparciu o przewidywania jaki tryb życia będzie prowadził po zwolnieniu go z odbywania reszty kary. Jeżeli prognoza kryminologiczna jest negatywna to nie może być wydana decyzja o przedterminowym warunkowym zwolnieniu. W stosunku do warunkowo zwolnionego stosuje się również dozór kuratorski i tym samym do sądu docierają informacje o trybie życia zwolnionego warunkowo. Skazanego warunkowo przedterminowo można zwolnić po odbyciu przynajmniej ½ kary ale nie wcześniej niż po 6 miesiącach. W odniesieniu do recydywistów wymogi w zakresie odbycia minimum kary są surowsze. Skazany na 25 lat pozbawienia wolności może być warunkowo zwolniony po odbyciu 15 lat kary, a skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary. Pozostały okres to okres próby, który nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat. Ten okres próby dla recydywisty wynosi 3 lata, a skazanego na dożywocie 10 lat. Przepis KK 77§1 wyraźnie stanowi w sposób kategoryczny, że warunkowe zwolnienie jest uzależnione od osiągnięcia indywidualno - prewencyjnego celu kary, a to oznacza, że po zwolnieniu skazany będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Musi istnieć pozytywna prognoza kryminologiczna.

Środki probacyjne należy rozumieć w ten sposób, że uczestnik postępowania karnego, którym jest podejrzany o popełnienie przestępstwa i przeciwko któremu toczy się postępowanie karne poddawany jest okresowi próby, stąd nazwa środki probacyjne.

„Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna” - Machel

„Młodociani przestępcy ich..........” prof. Bielicki

„Wpływ wartości na zachowania przestępcze” - Bielicki

4.12.2005r

CZYNNIKI ETIOLOGICZNE

Czynniki etiologiczne to przyczyny

Kryminologia - jest nauką która ma wyjaśnić przyczyny zachowania dewiacyjnego w tym przestępczego.

Na gruncie kryminologii wyodrębniony jest dział zwany etiologia kryminalna. Na gruncie etiologii kryminalnej znajdziemy kilka etiologicznych teorii kryminologicznych. Jedną z nich jest teoria generalnego, dynamicznego i genetycznego czynnika przestepczości.

TEORIA GENERALNEGO, DYNAMICZNEGO I GENETYCZNEGO CZYNNIKA PRZESTĘPCZOŚCI.

Za głównego twórcę tej teorii uchodzi już nieżyjący profesor Leszek Lernell, który zaprezentował ją w pracy pt. „Zarys kryminologii ogólnej” - pierwsze wydanie w 1979 roku. U podstaw tej teorii mamy do czynienia z następującym twierdzeniem: „U podstaw każdego, niemal każdego przestępstwa pozostaje poczucie nieegalitarności.” Egalitarny - równy

Poczucie nieegalitarności jest to taki stan psychiczny człowieka wyróżniający się w tym, że człowiek swoją sytuację życiową, swój los życiowy percypuje jako upośledzoną w porównaniu z sytuacją życiową innych ludzi z tej samej lub pobliskiej grupy społecznej.

Konstalacja swojej sytuacji życiowej jako upośledzonej powoduje u jednostki narastanie tendencji kompensacyjnej bądź nadkompensacyjnej, a psychologiczną treścią tej tendencji jest dążność do wyrównania swojej sytuacji życiowej z sytuacją innych ludzi z tej samej lub pobliskiej grupy społecznej (książka s. 159)

SYNDROM PRZESTĘPCZOŚCI

Z symptomem przestępczości wiąże się wieloczynnikowa etiologiczna koncepcja kryminologiczna. Syndrom jest strukturą, tę strukturę współtworzy: symptom podmiotowy i symptom sytuacyjny.

Na symptom podmiotowy składają się wszystkie właściwości biopsychologiczne człowieka, zaś na symptom sytuacyjny składa się cała struktura bodźcowa oddziaływująca na podmiot czyli cała sytuacja egzogenna (zewnętrzna) w stosunku do podmiotu.

Analizując podmiotowy syndrom przestępstwa zwracamy szczególną uwagę na następujące sytuacje podmiotowe sprawcy przestępstwa:

1. sferę intelektualną - przy sferze intelektualnej zwracamy uwagę na iloraz inteligencji

2. sferę emocjonalną - przy sferze emocjonalnej zwracamy uwagę na emocjonalność sprawcy przestępstwa, szczególnie na zdolność reakcji na bodźce

3. sferę wolicjonalną - rozpatrujemy analogicznie jak dwie poprzednie sfery.

Przy czym ustalamy czy sfery te są w normie, czy też wyrażają cechy dewiantywne.

Jeżeli chodzi o sferę intelektualną to przy braniu pod uwagę ilorazu inteligencji rozpatrujemy takie cechy dewiantywne jak ologofrenia i jego stopnie, cechy psychotyczne, neurotyczność, którą to neurotyczność rozpatrujemy na płaszczyźnie emocjonalności i zdolności reagowania na bodźce. W tym ostatnim przypadku kryminologa interesują cechy charakteropatyczne i psychopatyczne. Zarówno psychopatia jak i charakteropatia, a także upośledzenie umysłowe i psychozy zaliczane są przez kryminologów do czy6nników kryminogennych przy czym siła kazualna (przyczynowa) tych cech dewiantywnych w kryminogezie jest zróżnicowana.

CHARAKTEROPATIA

Charakteropatia jest chorobą i ma podłoże organiczne. Przyczyną jest uszkodzenie, zaburzenie komórek CUN - jest to etiologia charakteropatii. Symptomy tej choroby przejawiają się w nieproporcjonalnych reakcjach na bodźce. U niektórych reakcje są niewspółmiernie silne do bodźca, u innych niewspółmiernie słabe, zaburzona jest też u nich sfera wolicjonalna. Te cechy dewiantywne traktowane są jako czynniki kryminogenne, albowiem zachowanie przestępcze w wielu przypadkach ma związek z tymi cechami dewiantywnymi. Znane są przypadki, że niektórzy charakteropaci są również upośledzeni umysłowo. Nie popełnia przestępstwa tylko ten , kto ma zniesioną zdolność rozpoznawania czynów. Jeżeli charakteropata ma zachowana zdolność rozpoznawania czynów to nawet jeśli działa w afekcie, czyli w silnym pobudzeniu emocjonalnym podlega karze. Charakteropata ze względu na etiologię choroby jest bardzo trudnym do resocjalizowania albowiem ze względu na organiczne tło tej choroby przy zaistnieniu bodźca popełniał te czyny przestępcze za które był już wcześniej karany. Łatwo więc w charakteropatii być recydywistą. Oddziaływania resocjalizacyjne w stosunku do charakteropaty muszą być poprzedzone ustaleniem tzw. diagnozy genetycznej, która powinna zawierać również informacje o charakteropatycznych cechach więźnia. Ta diagnoza stanowi wstęp do opracowania indywidualnego programu resocjalizacji. Resocjalizator musi wiedzieć na jakie cechy charakteropatyczne winien oddziaływać korekcyjnie, ażeby uzyskać efekt resocjalizacji, czyli ażeby uzyskać korzystne zmiany osobowościowe, bo to jest zasadniczy cel resocjalizacji. Wśród celów resocjalizacji wyróżniamy dwa: cel resocjalizacji minimum i cel resocjalizacji maximum.

PSYCHOPATIA

W symptomie podmiotowym syndromu przestępstwa dużą uwagę zwraca się na psychopatię jako czynnik kryminogenny. Psychopatia nie jest chorobą. W psychopatii mamy do czynienia z zaburzeniami osobowości. Cechy dewiantywne będące skutkiem wadliwej socjalizacji. Te cechy dewiantywne wyrażają się w nieprawidłowym stosunku do siebie, w stosunku do innych ludzi i nieprawidłowościach w zaspokajaniu swoich powszechnych i indywidualnych potrzeb. Dewiantywny stosunek do siebie samego wyraża się często w butnej zawyżonej samoocenie, co powoduje, że psychopata uważa iż jego potrzeby muszą być natychmiast bezwzględnie realizowane bez liczenia się z potrzebami innych ludzi. Psychopaci są egoistami którzy uważają, że swoje potrzeby można realizować nawet kosztem innych ludzi bez liczenia się z potrzebami innych. Cechuje go również egotyzm, którego istota sprowadza się do następującego rozumowania: od nikogo niczego nie chcę i nikomu niczego nie dam. Jeżeli psychopata dotknięty jest neurotycznością to taki osobnik łatwo wchodzi w sytuacje konfliktowe i zagraża dobrom prawnym innych ludzi. Psychopatę łatwiej resocjalizować aniżeli charakteropatę. Psychopatę należy karać ostrzej, albowiem jego cechy dewiantywne stanowią wynik nieprawidłowej socjalizacji w szczególności nieprawidłowego postępowania z nim w procesie wychowawczym, który miał doprowadzić do internalizacji., czyli do uwewnętrznienia w jego osobowości wartości prospołecznych. Jeżeli w procesie wychowawczym uwewnętrzniły się wartości aspołeczne to można prognozować, że osobnik taki łatwiej zejdzie na drogę przestępstwa. Z badań nad wpływem wartości na zachowania przestępcze wynika, że recydywiści częściej preferują wartości aspołeczne. Istnieje u nich przewaga wartości aspołecznych.

19.12.2005r - 5 godz.

SYSTEM UREGULOWAŃ PRAWNYCH KONSTYTUCJI

Prostytucja nie jest przestępstwem ale jedną ze zjawiskowych form patologii społecznej. W dziejach prostytucji wypracowano kilka systemów formalno - prawnych regulacji. Wyróżniamy cztery systemy normalizacji prawnej:

1. Eksterminacyjny - czyli prohibicyjny - przewiduje zakaz uprawiania prostytucji pod groźbą kary. Znany był w średniowieczu, przy czym obok tego systemu istniał system koncesjonowania domów publicznych zwykle przez rady miejskie, zaś w czasach nowożytnych obowiązywał także w niektórych kantorach Szwajcarii i niektórych stanach USA.

2. Później wypracowano system reglamentacji inaczej reglamentacji policyjnej. W klasycznej postaci system ten znajdujemy w ustawodawstwie Napoleona z 1802r, jego regulacje przyjęły również Belgia, Włochy, Rosja carska. Założenia tego systemu są następujące: skoro zaspokojenie popędu seksualnego mężczyzny jest jego potrzebą fizjologiczną, a warunki ekonomiczne nie pozwalają mu na zawarcie związku małżeńskiego w młodym wieku, a zarażone prostytutki nie leczą się, przeto państwo winno prostytucję zaakceptować, wprowadzając jednocześnie instytucję obowiązkowej ich rejestracji. Prostytutkom należy dać licencję, zarejestrować i wprowadzić obowiązkowe kontrole lekarskie. Należy rejestrować domy publiczne, aby ułatwić kontrolę lekarską. Policja decyduje o wpisaniu i skreśleniu z rejestru, a czynnik lekarski ma tylko funkcje doradcze.

3. System reglamentacji lekarskiej - wprowadzono tam gdzie nie przyjęły się zasady abolicjonizmu. Wprowadza zakaz prowadzenia domów publicznych i odbiera władzom policyjnym prawo w zakresie rejestracji prostytutek. To prawo przyjęły organa lekarskie. Polska przyjęła ten system po I wojnie światowej. Wprowadzono zakaz utrzymywania domów publicznych. Przy władzach administracyjnych wprowadzono komisje sanitarno - obyczajowe z uprawnieniem do orzekania o poddaniu kontroli lekarskiej osób podejrzanych o uprawianie nierządu.

4. Po II wojnie światowej wszedł w życie dekret z IV. 1946 roku o zwalczaniu chorób wenerycznych. Ten akt prawny zajmuje się chorobami wenerycznymi, a nie strikte prostytucją, a więc i jej rejestracją. I w ten sposób doprowadzono do sytuacji abolicyjnej, który ostatecznie wprowadzono w Polsce w 1952 roku po długim okresie panowania systemu reglamentacji i neoreglamentacji. Polska podpisała konwencję abolicjonistyczną. Ten akt prawny nazywał się Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji. Ten akt przygotowany był jeszcze przez Ligę Narodów, a następnie opracowany został przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Konwencja ta stanowi fundament abolicjonizmu. Została przyjęta w 1949 roku przez zgromadzenie ogólne ONZ. Z systemem abolicjonistycznym wiążą się zagadnienia pracy resocjalizacyjnej.

Abolicjonizmem - nazywamy ruchy społeczno - polityczne na rzecz zniesienia dyskryminacji np. w USA - niewolnictwa, dyskryminacji rasowej i dyskryminacji kobiet.

W latach 70 XIX w powstał w Anglii kierunek działalności społecznej zakładający, że skrajnie zdemoralizowana prostytutka nie może być odzierana z godności ludzkiej i dlatego pojawił się postulat żądający zniesienia rejestracji, która stygmatyzuje kobiety w oczach jej samej i opinii publicznej, obniża jej samoocenę i utrudnia jej resocjalizację, i dlatego żądano zniesienia domów publicznych, które były miejscem wyzysku kobiet, które stanowiło źródło utrzymania różnych łajdaków, dewiantów, sutenerów, kuplerów nakłaniających kobiety do nierządu w celach zysku i handlu żywym towarem. Żądane też rygorystycznego ścigania i surowych kar dla tych przestępców, żądano też kar za czyny nierządne dokonywane publicznie, w obecności nieletnich, a także za zaczepianie ewentualnych klientów przez prostytutki. W miejsce kontroli postulowano bezpłatne leczenie chorych wenerycznie. Postulowano podniesienie poziomu moralnego przez walkę z alkoholizmem i pornografię. Podejmowano akcje w celu poprawy warunków ludzi ekonomicznie słabych. Abolicjonizm był ruchem międzynarodowym, a jego hasła znalazły się w programie Ligi Narodów, a obecnie w programie praw człowieka ONZ. Chociaż system abolicjonistyczny w Polsce istnieje od ponad pół wieku to praca resocjalizacyjna w stosunku do prostytutek opierała się przed transformacją ustrojową w 1989 roku na działaniu MO, żadne inne instytucje państwowe i organizacje nie podjęły obowiązku wcielania w życie abolicjonistycznych postulatów. W 1958 roku w MO powołano sekcję do walki z nierządem. Jednak sekcje te były raczej nastawione na wykrywanie przestępstw w środowiskach powiązanych z prostytucją. Usiłowano prowadzić akcję resocjalizacyjną ale z mizernymi efektami z powodu braku specjalnych środków przeznaczonych na ten cel. Podobna sytuacja istnieje w obecnych organach policyjnych. Brak eksperymentalnych ośrodków w których młode prostytutki chcące zerwać z dotychczasowym trybem życia miałyby oparcie, szczególnie opiekę psychologiczno - lekarską i pomoc w znalezieniu pracy przy obecnie istniejącym bezrobociu.

PROSTYTUCJA, A PRZESTĘPCZOŚĆ

Prostytucja może być oceniana tylko pod kątem moralnym. Notowane są zachowania mające związek z prostytucją, a które są zabronione przez prawo karne. Wśród przepisów możemy wyróżnić:

1. Przepisy dotyczące przestępstw popełnianych przeważnie lub często przez same prostytutki

2. Przepisy odnoszące się do przestępstw popełnianych nie przez same prostytutki lecz osoby w tym także kobiety mające związek z tym zjawiskiem.

Związek prostytucji z przestępstwem może być bezpośredni w przypadku ścisłego powiązania przestępstwa i zjawiska prostytucji. Powiązanie to cechuje wzajemne oddziaływanie i zależność np. sutenerstwo bez prostytucji nie ma racji bytu, więc zachodzi tu proste powiązanie prostytucji z sutenerstwem, które jest przestępstwem np. art. 204 KK stanowi, że kto czerpie korzyści majątkowe z uprawiania prostytucji przez inną osobę za czyn taki grozi kara od 1 roku do 10 lat. Powiązanie bezpośrednie prostytucji z przestępstwem jest oczywiste w odniesieniu do kuplerstwa, które nie może istnieć samoistnie. Nakłanianie innej osoby do uprawiania prostytucji i jej ułatwianie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej jest przestępstwem. Karze 1 roku - 10 lat podlega ten, który zwabia, uprowadza inną osobę w celu uprawiania prostytucji za granicą. Takiej samej karze podlega ten kto przemocą, groźbą bez prawa, podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie doprowadza inną osobę do uprawiania prostytucji. Związek bezpośredni prostytucji z przestępstwem może zachodzić w przypadkach gdy ktoś wiedząc, że jest zarażony wirusem HIV naraża bezpośrednio inną osobę na takie zarażenie podlega karze do lat 3. kto wiedząc, że jest zarażony wenerycznie, chorobą zakaźną, ciężką chorobą nieuleczalną lub zagrażającą życiu naraża inną osobę na zarażenie podlega karze grzywny, ograniczenia wolności, albo pozbawienia wolności do 1 roku. Warunkiem odpowiedzialności w takim przypadku jest świadomość choroby osoby prostytuującej się.

KIERUNEK PSYCHOLOGICZNY

TEORIA NAZNACZANIA SPOŁECZNEGO

Zasady teorii naznaczania społecznego:

Głośną teorią w światowej kryminologii na gruncie kierunku socjologicznego jest teoria zróżnicowanych powiązań (dyferencjalnej asocjacji). Jej twórcą był E. Sutherland. Pozostawał on pod wpływem Chicagowskiej szkoły psychologii społecznej i kierunku symbolicznego interakcjonalizmu. Teoria zróżnicowanych powiązań została przedstawiona przez niego w kilku twierdzeniach:

1. zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym, w zetknięciu z innymi ludźmi głównie w małych grupach.

2. przyswajanie technik popełnianych przestępstw w tym przyswajanie motywów, postaw odbywa się na zasadzie uczenia, przy czym to uczenie wdraża do posłuszeństwa wobec norm prawnych względnie do nieposłuszeństwa

3. dany osobnik staje się przestępcą ponieważ ma łatwiejszy dostęp do poglądów sprzyjających łamaniu prawa aniżeli do poglądów które temu nie sprzyjają. To twierdzenie jest podstawowe w tej teorii.

4. istotne znaczenie w wykolejeniu przestępczym mają: częstotliwość związków przestępczych, długość ich trwania, przypisywanie im znaczenia oraz ich intensywność.

5. zachowanie przestępcze jest więc zachowaniem wyuczonym podobnie jak wszystkie inne zachowania.

6. zachowania przestępczego nie da się wyjaśnić poprzez ogólne potrzeby i wartości, jako że zachowania nieprzestępcze są również wyrazem ogólnych potrzeb i wartości.

W teorii tej zaznacza się, że w wyniku nadwyżki wzorów przestępczych, wzorów sprzyjających naruszaniu prawa nad wzorami, które temu nie sprzyjają dochodzi do wykształcenia się nonkonformistycznej postawy prowadzącej na drogi przestępcze. Ową nadwyżkę twórca tej teorii rozumie jako ilość wzorów zachowań przestępczych i uważa, że decyduje o nich także częstotliwość ich występowania i długotrwałość.

Analiza procesu kryminalizacji na gruncie teorii zróżnicowanych powiązań unaocznia z całą wyrazistością, że wyraża ona proces transmisji wzorów przestępczych w warunkach interakcji społecznej. Stąd nawiązywanie Sutherlanda do9 symbolicznego interakcjonalizmu. Sutherland uważa, że zjawisko przestępczości stanowi konsekwencję transmisji wzorów kulturowych, który mają charakter nonkonformistyczny wobec systemu normatywnego i dlatego niektórzy kryminologowie uważają, że ta teoria ma również charakter zdecydowanie socjologiczny. Chociaż Bielicki uważa, że ta teoria ma również charakter psychospołeczny, albowiem zawsze tam gdzie zachodzi proces uczenia się i proces identyfikowania się z wzorami zachowań przestępczych nie można odrzucać określonych aspektów psychologicznych.

KONCEPCJA PODKULTURY PRZESTĘPCZEJ

Koncepcja podkultury przestępczej należy do socjologicznej teorii kryminologicznej. Taki uczony jak Fryderyk Trascher jako przedstawiciel szkoły socjologicznej sformułował klasyczną koncepcję podkultury przestępczej. Jest on autorem głośnej rozprawy o gangach młodzieżowych. W książce tej swoich rozważaniach nawiązywał do pojęcia dezorganizacji społecznej rozumianej jako rozluźnienie więzi społecznej i załamanie się kontroli społecznej w dużych miastach o znacznych ruchach migracyjnych co doprowadziło do chaosu normatywnego czyli prawnego. Istota tego chaosu polega na tym, że stare normy prawne są już nieadekwatne do nowych sytuacji społecznych i nowych sytuacji życiowych ludzi, a jednocześnie przemieszczające się w społeczności nie są w stanie stworzyć nowego systemu normatywnego i sprawnej kontroli społecznej. W takiej sytuacji egoistycznie nastawieni ludzie mają ułatwione możliwości zaspokajania swoich możliwości na drodze różnych dewiacji w tym na drodze przestępczej. Jest to sytuacja braku norm. Stan taki sprzyja powstawaniu i funkcjonowaniu różnych gangów młodzieżowych i nie tylko młodzieżowych. Sprzyja temu głównie brak kontroli społecznej nad zachowaniami różnych dewiantów w szczególności w młodym wieku. Tak więc powstawanie i funkcjonowanie gangów młodzieżowych jest naturalnym efektem braku właściwej kontroli społecznej nad zachowaniem się młodzieży. Sprzyja temu rozbicie rodziny albo sytuacja w rodzinach patologicznych. Na uwagę zasługuje koncepcja podkultur przestępczych przedstawiona przez W. Milera. Praca ta oparta jest na wynikach badań jakie ten badacz prowadził nad stylem życia ludzi z warstw niższych. Inni autorzy zajmujący się typologią podkultur przestępczych wyróżnili pięć ich rodzajów:

1. Podkultura rodzicielska - w szczególności rodzina patologiczna nie jest zdolna do zaspokojenia indywidualnych i powszechnych potrzeb dziecka i dlatego dzieci z tych środowisk chętnie integrują się z różnymi grupami rówieśniczo - koleżeńskimi w których obowiązują wzory zachowań sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Dochodzi w nich do identyfikowania się młodych ludzi z wzorami zachowań przestępczych.

2. Podkultura konfliktowa - jest nastawiona na destruktywne działania wobec otoczenia.

3. Podkultura narkomańska - która jest nastawiona na przestępczość dochodową

4. Podkultura notorycznych złodziei -

5. Podkultura młodzieży przestępczej - przejawiająca specyficzny stosunek do spraw seksualnych, alkoholizmu i innych patologii społecznych i indywidualnych.

Typologia Clowarda i Oulina:

1. Podkultura oparta na wzorach przestępczych przestępczo zorganizowanych grup młodzieżowych - taka podkultura na ogół jest dobrze zorganizowana, wewnętrznie zintegrowana i która silnie oddziaływuje także na środowisko nieprzestępcze.

2. Podkultura konfliktowa - przejawia gwałt, przemoc, siłę fizyczną, odwagę, bezwzględność. Te wartości są w tej podkulturze najwyżej cenione przy równoczesnym lekceważeniu symbolizmu intelektualnego.

3. Podkultura ucieczki - charakteryzuje się tym, że odcina się od wartości danego systemu społecznego. W takiej podkulturze występują symptomy rezygnacji z dążeń do osiągnięcia sukcesu życiowego w ramach danego systemu społecznego

Tworzenie się podkultur przestępczych często wynika z niemożności realizacji wartości prospołecznych w sposób legalny. Do grona badaczy podkultur przestępczych zaliczyć należy także Milera który zbadał 21 różnych gangów i sformułował 6 zasadniczych problemów związanych ze szczególnymi postawami społecznymi, które są najistotniejsze dla członków podkultur przestępczych. Są to:

1. Kłopoty związane z trudnym położeniem - dla jednostek z tego kręgu podkulturowego właśnie sytuacje trudne posiadają walor atrakcyjności, a umiejętne rozwiązywanie tych sytuacji trudnych jest w takiej grupie najwyżej ceniona wartością.

2. Twardość - rozumiana jako siła fizyczna, sprawność, męskość, lekceważenie fizycznych dolegliwości i niebezpieczeństwa, negatywny stosunek do nauki.

3. Spryt - jest ceniona jako genialna w tej grupie.

4. Autonomia - przez którą rozumiemy tendencję do uniezależniania się od wszelkich autorytetów, niechęć do podporządkowania się, warcholstwo i krytyczny stosunek do oficjalnego systemu społecznego, a głównie do tych co strzegą porządku.

Analiza wymienionych problemów prowadzi do wniosku, że na ich podłożu wykształcają się wrogie ustosunkowania się członków podkultur przestępczych do wartości oficjalnego systemu społecznego. Równocześnie widzimy, że wyróżnione problemy pozwalają dostrzec identyfikowania się takich osób z wartościami preferowanymi w podkulturowych gangach.

Dawid Matza - istota teorii dryfu sprowadza się do tezy, że nie istnieją zasadnicze różnice między młodzieżą przestępczą z gangów, a resztą młodzieży. Zakwestionował on prawdziwość tezy badaczy podkultur przestępczych, że zjawisko podkultur przestępczych wiąże się tylko z warstwami niższymi, gdyż wartości obowiązujące w podkulturach są raczej podobne do tych jakie preferuje całe społeczeństwo: a więc chęć przygody, dreszczyku, demonstrowania odwagi i męskości. Matza uważa, że normy gangu nie są zaprzeczeniem ale tylko karykaturą standardów zachowań reszty społeczeństwa. Autor ten wygłosił śmiałą myśl, że wadą wszystkich teorii podkultur jest ich nadmierny determinizm, że przypisują sobie daleko idące możliwości wyjaśniania zachowań przestępczych. Uzasadnia swoje stanowisko własnym sądem, że przynależność do gangu wcale nie zobowiązuje do zachowań przestępczych. Jeżeli w gangach dochodzi do zachowań przestępczych to jest to zdaniem tego autora wynik chwilowego tylko zerwania więzów z systemem normatywnym w wyniku czego następuje dryf w kierunku przestępstwa. Wynika z tego, że Matza owemu dryfowi przypisuje wartość determinanty zachowania przestępczego. Jako argumentację uzasadniającą przyjęte stanowisko Matza przytacza takie fakty jak: wyrastanie z przestępczości czyli, że tylko niewielki procent nieletnich przestępców trwa w przestępczości po osiągnięciu pełnoletności, że nawet w okresie nieletniości osoby bez trudu wycofują się z uczestnictwa w gangu. Twierdzi, że po chwilowym tylko zerwaniu więzów z systemem normatywnym świadczy fakt iż członkowie gangów zachowują zdolność do odróżniania dobra od zła co powoduje, że złe zachowanie przestępcze wzbudza u nich poczucie winy. Z tego poczucia winy rodzą się tendencje do zracjonalizowania swego nagannego postępowania w taki sposób bY w jego ocenie to zachowanie naganne wydawało się usprawiedliwione.

Sykes i Matza przedstawili proces racjonalizacji w formie technik neutralizacji. Procesy racjonalizacji przejawiają się w swoistej ewaluacji własnych czynów nagannych, które przybierają następujące formy:

1. Zaprzeczenie odpowiedzialności - rozumowanie przestępcy jest takie: wprawdzie przestępstwo zaistniało, ale przestępca nie ponosi za nie odpowiedzialności

2. Zaprzeczenie krzywdy - rozumowanie przestępcy jest takie: wprawdzie przestępstwo zaistniało, ale nikt z tego powodu nie ucierpiał.

3. Zaprzeczenie ofiary - rozumowanie przestępcy jest takie - wprawdzie przestępstwo zaistniało, ale ofiara sama się do niego przyczyniła, bądź na nie zasłużyła, sam tego chciał itp.

4. Potępienie potępiających - rozumowanie przestępcy jest takie: wprawdzie przestępstwo zaistniało, ale winę ponosi całe społeczeństwo, albo organy władzy, wszyscy kradną dlaczego ja nie mam, policjant mnie sprowokował.

5. Odwołanie się do wyższych racji - rozumowanie przestępcy jest takie: wprawdzie przestępstwo zaistniało ale zostało popełnione w imię wyższych celów np. rodzina żyła w biedzie.

KRYMINOGENNOŚĆ CZYNNIKÓW KSZTAŁTUJĄCYCH ASPOŁECZNE POSTAWY

Środowisko w którym żyje człowiek zawiera ogromną ilość zmiennych, które od pierwszych tygodni życia przez całe następne lata kształtują, zmieniają osobowość jednostki i prowadzą do ogromnego indywidualnego jej zróżnicowania. W tym procesie jednostka podlega oddziaływaniu środowiska społecznego narzucającego jej określone plany życiowe, sposób ich realizacji, systemy wartości. Wiemy, że indywidualna odmienność człowieka ustala się w ciągu życia. Zmienia się jego poznanie rzeczywistości, zainteresowania, postawy, nastawienia. Postawę można scharakteryzować jako łączną aktualizację naszych upodobań, poglądów, potrzeb lub jako gotowość do reagowania w sposób wyznaczony przez ubiegłe doświadczenia albo można ją scharakteryzować jako zdeklarowanie się po stronie pewnej wartości. Należy zwrócić uwagę na rozumienie postawy jako gotowość do reagowania w sposób wyznaczony przez ubiegłe doświadczenia warunkujące zdeklarowanie się po stronie pewnych wartości. W takim rozumieniu postawy eksponuje się wyraźnie zagadnienie determinującego wpływu czynników środowiska na ukształtowanie postaw. Wiadomo, że zachowanie jednostki jest kulturotwórczym wyrazem środowiska społecznego określonego sytuacją społeczną będącą produktem szerszych procesów społecznych. Ten socjologiczny punkt widzenia nie może być rozumiany skrajnie zwłaszcza, że nie wyłącza on poglądów iż osobowość ludzka kształtuje się na podłożu plastycznej i odziedziczonej struktury nerwowej jednostki w konkretnych warunkach środowiska społecznego zgodnie z prawami rządzącymi życiem społecznym człowieka. Osobowość człowieka kształtuje najbardziej realizowany przez jednostkę główny cel życiowy, jego praca, sposoby ustosunkowania się do innych ludzi i do siebie samego, które formułują się w młodości w środowisku rodzinnym i rówieśniczo - koleżeńskim. Z badań dotyczących zachowania przestępczego i innego dewiacyjnego wynika, że na kształtowanie postaw aspołecznych wiążących się przyczynowo ze zjawiskami patologii indywidualnej wyrażającej się w zachowaniach odbiegających od normy wpływ mają niżej podane sytuacje życiowe tych ludzi: rodzice badanych osób ogólnie nie spełniali prawidłowej pozytywnej funkcji socjalizacji w stosunku do dzieci. W rodzinach tych stwierdzono duże skupienie ujemnych czynników w sposób wyraźnie kształtujący aspołeczne postawy dzieci. Czynniki te tkwią:

1. w niskim poziomie umysłowym i kulturalnym

2. w niskim autorytecie rodziców

3. w zachwianiu lub zerwaniu więzi uczuciowych między dzieckiem i rodzicami

4. w akceptowaniu przez rodziców zachowań aspołecznych lub wyrażaniu obojętnego stosunku wobec zachowań antyprawnych dzieci

5. w obecności innych karanych w rodzinie, w alkoholizmie rodziców i rodzeństwa

6. w stosunkach interpersonalnych w rodzinie warunkujących ucieczki z domu, w niskich wymogach w zakresie kształcenia dzieci i zdobywania zawodu

7. w braku zaspokajania potrzeb dziecka na poziomie minimum życiowego

Mechanizm działania ujemnych czynników w procesie kształtowania aspołecznych postaw jest przejrzysty. W etiologii zachowań antyprawnych ogromną rolę odgrywają elementy poznawcze i motywacyjne. Są to elementy wchodzące w skład struktury postawy. Wiadomo, że elementy poznawcze i motywacyjne w mechanizmie postaw tworzą intelektualno - uczuciowy regulator o decydującym znaczeniu w procesie dokonywania wyboru postępowania. Oznacza to, że w kształtowaniu postaw odgrywa rolę doświadczenie życiowe, określone treści wiedzy zdobywane w trakcie życia społecznego, w kontakcie z innymi ludźmi wynikające z określonych oddziaływań środowiskowych. Badania nad etiologią zachowań przestępczych dostarczają danych których w modelu zachowania tego rodzaju lekceważyć nie wolno. Dane te potwierdzają hipotezy, że u osób zachowujących się dewiacyjnie, zwłaszcza u nieletnich system posiadanych wiadomości zbyt ubogi dla przeciętnego uspołecznienia spełnia pozytywną rolę, determinuje tworzenie się systemu wartości, ocen na poziomie społecznie nieakceptowanym. Taki system uznawanych wartości przekreślający obraz postawy obywatelskiej ułatwia kształtowanie postaw aspołecznych. Przy niedostatkach wpływów postulowanych wzorów postaw obywatelskich i równoczesnym silnym oddziaływaniem wzorów postaw w których eksponuje się spryt życiowy, cwaniactwo, łatwość zdobywania środków do życia bez pracy, postawa wybitnie konsumpcyjna wytwarzają się odpowiadające tym postawom schematy postępowania uniemożliwiające zachowanie normalnych stosunków i więzi społecznych. Niemożność ich utrzymania prowadzi do dezintegracji z danym środowiskiem, do wyobcowania. To zaś zmusza jednostkę do integrowania się ze środowiskami dewiacyjnymi.

8

---