Podstawą władzy sądowniczej jest wyłącznie prawo i jest niezależna od innych organów państwowych .

Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, wszyscy sędziowie i członkowie trybunałów podlegają wyłącznie Konstytucji RP i ustawom, sędziowie nie mogą należeć do żadnej partii politycznej ani związków zawodowych (apolityczność), nie wolno im prowadzić działalności publicznej sprzecznej z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Do władzy sądowniczej zalicza się:

1. sąd najwyższy,

*sądy powszechne:

-sądy apelacyjne , sądy okręgowe i sądy rejonowe

*sądy szczególne:

- sądy wojskowe

- administracyjne

Sąd Najwyższy jest naczelnym sądowym organem w Polsce. Do jego zadań należy sprawowanie nadzoru nad sądami powszechnymi i wojskowymi w zakresie orzekania. Jest także sądem kasacyjnym w sprawach, które są przedmiotem rozstrzygnięć sądów powszechnych. Do jego kompetencji należy również podejmowanie uchwał wyjaśniających przepisy prawne oraz rozstrzygające zagadnienia w konkretnej sprawie. Jedna z izb Sądu Najwyższego - Izba Wojskowa jest sądem odwoławczym (II instancji) od orzeczeń wydanych przez I instancję wojskowego sądownictwa - w sądzie okręgowym. Sąd Najwyższy jest także uprawniony do rozpoznawania protestów wyborczych, do stwierdzania ważności wyników wyborów parlamentarnych i wyborów prezydenckich oraz ogólnokrajowych i konstytucyjnych referendów. W Skład Sądy Najwyższego wchodzą I Prezes Sądu Najwyższego, Prezesi Sądu Najwyższego, Prezesi Sądu Najwyższego.

Do kompetencji Sądu Najwyższego należy :

-orzekanie o ważności wyborów prezydenckich, do sejmu i senatu,

-możność uchylania wyroków i kierowanie ich do kolejnego rozpatrywania,

-orzekanie o ważności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego.

Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. W jego skład wchodzą: pierwszy prezes, prezesi oraz sędziowie. Pierwszego prezesa Sądu Najwyższego powołuje prezydent na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Sędziów Sądu Najwyższego powołuje także prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa a stanowisko sędziego może być powołany obywatel polski, mający nieskazitelny charakter, ukończone studia prawnicze, wyróżniający się wysokim poziomem wiedzy prawniczej i doświadczeniem zawodowym.

Sąd Najwyższy składa się z 4 izb:

*Izba Cywilna

*Izba Karna

*Izba Wojskowa

*Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

Sędziowie są w sprawowaniu swojego urzędu niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP oraz ustawom. Gwarancje niezawisłości sędziowskiej to:

- nieusuwalność - sędzia może być usunięty ze swojego stanowiska jedynie na podstawie orzeczenia sądu;

- immunitet sędziowski - sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego;

- niepołączalność - zakaz łączenia stanowiska sędziego ze sprawowaniem mandatu posła lub senatora;

- apolityczność - sędzia nie może być członkiem partii politycznej i związku zawodowego.

Sądownictwo administracyjne zostało reaktywowane w Polsce w 1980 roku na mocy ustawy 0 Naczelnym sądzie Administracyjnym (NSA). NSA sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie 0 zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji Rządowej. Do kompetencji sądów administracyjnych należy kontrola wydawanych przez publiczną administrację decyzji. Orzekają więc o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego, a także aktów normatywnych wydawanych przez administrację rządową. Rozstrzygają także spory o charakterze kompetencyjnym między organami samorządu terytorialnego i rządowej administracji. Podejmują uchwały, których celem jest wyjaśnienie zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie. Do zadań sądów administracyjnych należy również rozstrzyganie spraw spornych pomiędzy obywatelem a organem administracji.

Krajowa Rada Sądownictwa została wprowadzona do polskiego systemu konstytucyjnego w 1989 roku i jest organem państwa stojącym na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W jej skład wchodzą trzy grupy członków, wybieranych na czteroletnią kadencję

- osoby wchodzące w skład Rady z urzędu: pierwszy prezes Sądu Najwyższego, minister sprawiedliwości, prezes NSA oraz osoba powołana przez prezydenta;

- piętnastoosobowa reprezentacja środowiska sędziowskiego;

- czterech posłów i dwóch senatorów, wybranych przez obydwie izby.

Trybunały

Trybunał Konstytucyjny w Polsce funkcjonuje od 1985 roku. W jego skład wchodzi obecnie 15 sędziów, wybieranych przez sejm na dziewięcioletnią kadencję obowiązuje zakaz reelekcji) sposr6d os6b wyr6inia?jqcych się wiedzą prawniczą. Prezesa i wiceprezesa powołuje prezydent. Sędziowie Trybunału są niezawiśli.

Podstawową funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie

- o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Funkcję tę realizuje on w następujących formach:

- orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją;

- orzeka 0 zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi;

- orzeka 0 zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami;

- orzeka w sprawach skarg konstytucyjnych;

- orzeka w sprawach sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi

organ amii państwa;

- orzeka 0 zgodności z konstytucją celów oraz działalności partii politycznych.

Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem tych które zostały zastrzeżone dla innych sądów. Sady powszechne rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, prawa rodzinnego. Sędziów sądów powszechnych powołuje minister sprawiedliwości. Nadzór w zakresie orzekania nad sądami powszechnymi sprawuje Sąd Najwyższy, natomiast w zakresie funkcjonowania minister sprawiedliwości. Sądowe postępowanie jest oparte na zasadzie instancyjności. Najniższą instancję (I instancja) stanowią sądy rejonowe. Obejmują swoim zasięgiem jedną lub kilka gmin. Jako sądy I instancji rozpatrują większość sądowych spraw, jako sądy II instancji zajmują się wykroczeniami.

Sądy rejonowe podzielone są na :

*Wydział cywilny

*Wydział karny

*Wydział rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny)

*Wydział pracy (sąd pracy).

Sądami odwoławczymi w stosunku do sądów okręgowych, czyli sądami III instancji, są sądy apelacyjne. Tworzy się je dla obszarów działania co najmniej dwóch sądów okręgowych. W skład sądu apelacyjnego wchodzą następujące wydziały:

*Wydział cywilny

*Wydział karny

*Wydział pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sądownictwo administracyjne przywrócono w Polsce w 1980 r. na mocy ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (NSA). Do kompetencji sądów administracyjnych należy kontrola wydawanych przez publiczną administrację decyzji. Orzekają więc o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego, a także aktów normatywnych wydawanych przez administrację rządową. Rozstrzygają także spory o charakterze kompetencyjnym między organami samorządu terytorialnego i rządowej administracji. Podejmują uchwały, których celem jest wyjaśnienie zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie. Do zadań sądów administracyjnych należy również rozstrzyganie spraw spornych pomiędzy obywatelem a organem administracji.

Sąd wojskowy - rozpatruje sprawy i przestępstwa popełniane przez żołnierzy (Np. dezercja)

Sądy wojskowe wchodzą w skład Sił zbrojnych. Sędziami w sądzie wojskowym mogą być oficerowie pełniący stałą funkcję zawodową. Na czele sądu wojskowego stoi szef sądu a nadzór nad orzecznikami sądów woskowych sprawuje Izba Wojskowa Sądu Najwyższego.

Jeżeli ktoś zostanie skrzywdzony przez państwo to ma prawo wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego. Wymaga ona rozstrzygnięcia przez Trybunał zgodności z konstytucją tej ustawy, na podstawie której orzeczono w sprawie pokrzywdzonego. Z taką skargą można wystąpić do Trybunału dopiero po wyczerpaniu postępowania we wszystkich instancjach. Można to uczynić w ciągu dwóch miesięcy od zapadnięcia prawomocnego wyroku. Skargę może sformułować jedynie adwokat lub radca prawny.

Trybunał Stanu jest instytucją sądowniczą powołaną do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze stanowiska państwowe. Jako oskarżeni mogą przed nim stanąć:

- prezydent - za czyn naruszający konstytucję i ustawy oraz za przestępstwo pospolite;

- prezes i członkowie Rady Ministrów - za naruszenie konstytucji i ustaw oraz za przestępstwo, ale popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem;

- prezes narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontro?li oraz członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji ? wyłącznie za naruszenie konstytucji i ustaw;

- posłowie i senatorowie - za naruszenie zakazu prowadzenia działalność i gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa lub samorządu terytorialnego.

TRYBUNAŁY:

1.Trybunał konstytucyjny - jest elementem władzy sądowniczej, nie jest jednak sądem dlatego że jego działalność nie stanowi wymiaru sprawiedliwości.

Kontroluje on zgodność hierarchicznie zbudowanego systemu prawa z ustawą zasadniczą. Jego głównym zadaniem jest kontrola zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu a szczególnie z Konstytucją.

2. Trybunał Stanu- Jest to organ, który został powołany do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze państwowe stanowiska. Trybunał Stanu jest organem niezależnym i oddzielnym od innych władz sądowniczych. Przed Trybunałem odpowiadają osoby za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie sprawowania swojej funkcji. Do konstytucyjnej odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięci: prezydent RP, prezes Rady Ministrów, ministrowie, prezes Narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz naczelny dowódca sił zbrojnych, za naruszenie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub też w zakresie pełnionego urzędu (tzw. delikt konstytucyjny). Ponadto przed Trybunałem Stanu mogą stawać posłowie i senatorowie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze skarbu państwa oraz za naruszenie zakazu nabywania majątku ze skarbu państwa lub samorządu terytorialnego.

---