Bajka jako klucz do poznania Biblii w pracy z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu umiarkowanym
i znacznym

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym i znacznym stwarza uczniowi wiele problemów utrudniających samodzielne i aktywne funkcjonowanie zarówno w środowisku domowym, jak i szkolnym. Aby katecheza takiego dziecka osiągnęła swój cel, powinna liczyć się z wieloma uwarunkowaniami, wynikającymi przede wszystkim ze specyfiki funkcjonowania psychofizycznego tej grupy uczniów. Dlatego w toku procesu katechizacji należy uwzględnić m.in. następujące wskazania:

• Dbałość o dobrą znajomość indywidualnych upodobań i preferencji uczniów, uwzględniając i szanując zarówno ich poziom rozwoju we wszystkich sferach, ich potrzeby, jak również ich własne tępo rozwoju.

• Wytworzenie ciepłej i miłej atmosfery w czasie katechezy, dzięki której wytwarza się wśród dzieci trwalsza motywacja do uczestnictwa w zajęciach.

• Stosowanie różnych form arteterapii - terapii przez sztukę. Dają one możliwość wykorzystania różnych sposobów przekazywania treści religijnych, z uwzględnieniem deficytów psychofizycznych poszczególnych uczniów.

• W przekazie treści religijnych należy dbać o to, aby były one pozbawione formy abstrakcyjnej.

Indywidualna praca z uczniem o poważnych ograniczeniach zobowiązuje katechetę do ciągłego poszukiwania takich metod i form pracy, które umożliwią przede wszystkim wzajemny pozytywny kontakt nauczyciela z uczniem, ułatwią zdobywanie wiedzy i własnych doświadczeń o Bogu, o sobie samym, o środowisku społeczno-przyrodniczym oraz rozbudzą zainteresowania i zmotywują do dalszej pracy. Podjęta przeze mnie próba zaadoptowania bogactwa świata bajek, jako klucza ułatwiającego zrozumienie niektórych tekstów Pisma św. również może sprostać takim wskazaniom.

Pedagogika specjalna oferuje szeroki wachlarz metod i form rewalidacyjnych. Ja spośród nich wybrałem bajkę. W tym przypadku bajkę potraktowałem jako nośnik określonych wartości i ideałów, źródło informacji, ekspresji plastycznej i różnorodnych emocji. Przedstawiane na katechezie Osoby: Boga i Jezusa, Maryi, drugiego człowieka - bliźniego domagają się emocjonalnego ustosunkowania się. Ich dobroć, piękno i miłość odnajdywana na zasadzie analogii w świecie bajek kształtuje w osobach niepełnosprawnych intelektualnie osobiste uczucia i przeżycia religijne. Bajka pomaga tym osobom w przybliżeniu zdarzeń, faktów oraz postaci biblijnych, w pewnym sensie abstrakcyjnych, bo nie będących ich udziałem, a przez to trudnych do poznania. O podjęciu decyzji wprowadzenia bajki do pracy z moimi uczniami było stwierdzenie, że fascynuje je niezwykłością i piękność bajkowego świata. Jak pamiętam, dla mnie również bajka była zawsze związana ze światem piękna i dobra. Światem, który dostarczał tajemniczych i niezwykłych wrażeń. Lubiłem czytać bajki i jeszcze przez jakiś czas po ich lekturze, tkwić w oderwaniu od rzeczywistości, w tajemniczym świecie, pełnym wróżek, królewiczów, księżniczek, smoków; dobrych, złych, odważnych, tchórzliwych, pięknych, brzydkich. Świat bajek kształtował moją wrażliwość, moje wartości, marzenia i nadziej na przyszłość. Wierząc, że takie oddziaływanie jest wspólne dla większości odbiorców bajek, postanowiłam wprowadzić bajkę do pracy ze swoimi uczniami. Wprowadzając bajkę do zajęć starałem się stworzyć klimat i warunki wzajemnego porozumiewania się i zainteresowania, oraz takiego przekazywania informacji, by poprzez wzbogacenie jego doświadczeń własnych pozostawić w pamięci ucznia jak najdłużej związane z nią przeżycia.

Podejmując decyzję o wprowadzeniu bajki wiedziałem, że bajka czytana w kształcie oryginalnym jest nie do przyjęcia, przynajmniej na początku. Wprowadzenie odbywało się więc stopniowo. Na początku były teksty piosenek i wierszy, które krótko i jednoznacznie "coś" opowiadały. Do tych tekstów wykonywaliśmy wspólnie z uczniami proste, czytelne ilustracje zamieniające słowa w obrazy.

Pierwsze bajki, które wprowadziłem, to bajki obrazkowe, nieruchome. Ta forma prezentacji dostarczała wiele możliwości technicznych, ponieważ oprócz oglądania kolorowych ilustracji, słuchania krótkich tekstów opisujących widziane obrazki, to można było wybrać najciekawszy z nich, odwzorować go, pomalować i zachować na pamiątkę, dla przypomnienia.

Kolejnym etapem w pracy z bajką było czytanie oryginalnych tekstów bajek już pokazywanych. Wówczas uczeń-słuchacz miał możliwość odwołania się do swojej pamięci i wyobraźni. Do czytanych treści również były wykonywane ilustracje przedstawiające istotne dla tekstu elementy. Jeżeli w książce były ilustracje korzystaliśmy z nich odwzorowując je.

Ostatnim etapem w procesie wprowadzania bajki była próba odniesienia treści, morału bajki do konkretnej sytuacji biblijnej.

W większości przypadków wprowadzane bajki musiały zostać dostosowane do możliwości percepcyjnych uczniów. Adaptacja wówczas sprowadzała się głównie do: skrócenia zbyt długiego tekstu, ominięcia zbyt długich i nieistotnych dla treści opisów, zamiany słownictwa obcojęzycznego, archaicznego i gwarowego na słownictwo zrozumiałe, przystępne pojęciowo dla ucznia i przekształcenia tekstu, w miarę możliwości, w dialogi.

Każde wspólne z uczniem, opracowywanie bajki zawierało stale, kolejno następujące po sobie elementy. Były to:
- czytanie tekstu,
- opowiadanie tekstu,
- omówienie treści uwzględniające określenie czasu, miejsca, występujących postaci, wykonywanych czynności,
- rysowanie ilustracji,
- określanie słów-kluczy, które były umieszczane pod ilustracjami, a następnie wykorzystywane do ćwiczeń, np. dobieranka wyrazowa, wyrazowo-obrazkowa, wybieranie wyrazu i układanie z nim zdania: wyrazowego, wyrazowo-obrazkowego z wykorzystaniem obrazków, etykiet z napisami, piktogramów,
- określanie nastroju treści bajki,
- określanie morału bajki.

Najistotniejszym elementem cyklu opracowywania bajki było odniesienie jej treści do konkretnej sytuacji biblijnej. Ilustrowanie Biblii bajką wzmacnia w uczniach pojęcie wyjątkowości Pisma św., gdyż odróżniają, iż to właśnie w tej, a nie innej książce napisane i narysowane jest wszystko o życiu Jezusa, wszystko to, co On chciał o sobie powiedzieć. Taka ilustracja Biblii sprawia, że uczniowie chętnie po nią sięgają. Osobiste przyswajanie treści religijnych przez dzieci jest najważniejszym momentem katechezy. Dlatego należy dobrze czuwać nad powiązaniem treści świata bajkowego z treściami religijnymi płynącymi z Biblii.

Dzięki bajce świat Biblii stał się dla moich uczniów bardziej zrozumiałym. W dzieciach pozostało zainteresowanie tekstami Pisma św. Bajki wzbogacały również rewalidację uczniów. Sprzyjały wzbogacaniu słownictwa czynnego i biernego. Umożliwiały rozwój logicznego myślenia, ułatwiało lepsze zrozumienie stosunków czasowych, przestrzennych, przyczynowo-skutkowych, kształciły wyobraźnię, rozwijały zainteresowania innymi utworami literackimi.

Autor Artur Wiśniewski

---