30

Wprowadzenie do ekonomii

Rozdziali

• rynek ziemi, a więc rynek tytułów prawnych do dóbr pierwotnych,

• rynek dóbr kapitałowych w formie obiektów produkcyjnych,

• rynek pieniężny,

• rynek kapitału finansowego, na którym towarami są papiery wartościowe,
  takie jak weksle, bony kasowe, obligacje, akcje,

• rynek tytułów prawnych do tzw, wartości niematerialnych, takie jak
  patenty, licencje, znak firmowy.

Biorąc pod uwagę zakres przestrzenny transakcji rynek możemy podzielić także na rynki lokalne, regionalne, krajowe oraz międzynarodowe kontynentalne i globalne. Z kolei ze względu na stopień legalności rynki dzielimy na: legalne (białe), półlegalne (szare) i nielegalne (czarne).

1.6.1. Popyt i prawo popytu

Jak już wcześniej wspomnieliśmy na rynku spotykają się dwie siły: kupujący i sprzedający. Pierwsi tworzą popyt (Dr) a drudzy podaż (Sr) na rynku. Każdy z nas doświadczył tego, że gdy producenci i sprzedawcy podnoszą swoje ceny, to ilość kupowanych dóbr, mimo niezmiennych potrzeb, zaczyna maleć. Odwrotna zależność między ceną a ilością zakupionego dobra sformułowana jest przez prawo popytu A. Marshalla. Głosi ono, że w miarę wzrostu ceny wielkość popytu na dane dobro maleje, a gdy cena danego dobra spada, wielkość popytu na to dobro rośnie, przy założeniu ceteris paribus. Graficznie prawo popytu przedstawia krzywa popytu.

Rys. l .6. Krzywa popytu

Zmiana wielkości popytu oznacza ruch wzdłuż krzywej popytu, czyli zmianę ilości towarów oferowanych na sprzedaż pod wpływem zmiany ceny.

Zastanówmy się teraz dlaczego tak jest, że im wyższa cena danego dobra tym mniejsza jest jego nabywana ilość. Wynika to bowiem z dwóch efektów: substytucyjnego i dochodowego. Efekt substytucyjny polega na tym, że w skutek zmian cen konsumenci dokonują zakupu innych dóbr substytucyjnych, które stają się relatywnie tańsze kosztem dóbr substytucyjnych relatywnie droższych. Zatem konsumenci zastępują dobro, na które cena wzrosła innym dobrem o podobnych właściwościach użytkowych, które jest tańsze. Z kolei

efekt dochodowy polega na tym, że wzrost cen obniża dochód realny nabywcy, oznacza zmniejszenie możliwości nabywczych konsumenta przy innych czynnikach niezmiennych. I dlatego zmniejsza się spożycia dobra nie tylko tego cena wzrosła, ale i pozostałych artykułów konsumpcyjnych, gdyż nasze dochody uległy zmniejszeniu.

Należy sobie zadać pytanie, czy na decyzje konsumentów o ilość nabywanego dobra i na rozmiary transakcji na danym rynku wpływ ma jedynie cena danego dobra? Otóż nie. Istnieją bowiem inne czynniki, np. zmiana dochodu, zmiana liczby konsumentów, oczekiwania co do przyszłych cen, gusty preferencje, zmiana cen dóbr komplementarnych i substytucyjnych a także czynniki losowe i społeczne. Graficzną ilustracją oddziaływania tych czynników na ilość nabytego dobra jest przesunięcie krzywej popytu w prawo, gdy popyt przy danej cenie rośnie lub w lewo, gdy popyt przy danej cenie maleje.

Zatem mówiąc o zmianie wielkości popytu mamy na myśli ruch wzdłuż krzywej popytu. Ruch ten może być spowodowany tylko zmianą ceny danego dobra. Zmiana popytu to przesunięcie w prawo lub w lewo krzywej popytu przy niezmienionym poziomie ceny dobra.

Rys. l .7. Zmiana wielkości popytu i zmiana popytu

Jednak w teorii ekonomii znane są przypadki, kiedy konsumenci nie zachowują się zgodnie z regułami rządzącymi popytem. Pierwszy z nich to efekt Veblena, zwany inaczej efektem prestiżowym czy demonstracji. Polega on na tym, że konsumenci nabywają tym większe ilości danego dobra im jest ono droższe, demonstrując w ten sposób swoje możliwości konsumpcyjne. W tym przypadku krzywa popytu jest nachylona dodatnio. Kolejny to efekt owczego pędu czy naśladownictwa polegający na tym, że podmioty nabywają większą| ilość danego dobra, nawet po wyższych cenach, tylko dlatego, że kupują je inni, Innym wyjątkowym przypadkiem jest paradoks Giffena. Jest to taka specyficzna sytuacja, w której wielkość popytu na dane dobro rośnie mimo wzrostu ceny. Wpływa to bowiem na zmniejszenie realnego dochodu. Dotyczy to konsumentów o niskich dochodach i zakupu dóbr niższego rzędu. Innym efektem jest efekt snobizmu Polega on na ograniczaniu lub całkowitym

---