Oświadczenie Ministra Spraw Wewnętrznych (Home Secretary) w Parlamencie brytyjskim z 1967 roku
„W związku z tym, że Rząd Jej Królewskiej Mości nie uznaje reżimu wschodnio-niemieckiego, paszporty wydawane przez ten reżim nie będą honorowane jako dokumenty podróży dla potrzeb podróży do Zjednoczonego Królestwa”.
Sprawa Rodezji Południowej
W 1965 roku rasistowski rząd białej mniejszości proklamował niepodległość Rodezji Południowej, pozostającej uprzednio pod administracją brytyjską. Rada Bezpieczeństwa ONZ określiła tę proklamację jako „akt buntu” i wezwała członków społeczności międzynarodowej do nieuznawania nowego państwa oraz do nieutrzymywania z nim stosunków dyplomatycznych.
Przykłady przedwczesnego uznania
Wielu komentatorów wskazuje, że uznanie Chorwacji za państwo przez poszczególnych członków Wspólnoty Europejskiej (dnia 15 stycznia 1992 roku) było przedwczesne, jako że władze chorwackie kontrolowały zaledwie 1/3 terytorium.
W 1903 roku Stany Zjednoczone uznały niezawisłość Panamy od Kolumbii w trzynaście dni po ogłoszeniu niepodległości. Po dalszych pięciu dniach zawarły z Panamą traktat w sprawie Kanału Panamskiego na warunkach, na które nie chciała poprzednio zgodzić się Kolumbia.
Także formalne uznanie przez Federację Rosyjską Osetii Południowej i Abchazji (w sytuacji, gdy przywrócenie kontroli nad separatystycznymi republikami jest jednym z głównych celów polityki prezydenta Gruzji) można potraktować jako przedwczesne.
Aneksja Abisynii
Wielu członków społeczności międzynarodowej uznało w 1935 roku aneksję Abisynii przez Włochy. Cofnięcie uznania zostało dokonane m. in. na gruncie traktatu pokojowego zawartego z Włochami w 1947 roku.
Zamach stanu w Hondurasie
Dokładniejsza analiza przypadku:
http://www.asil.org/insights091015.cfm
Dnia 28 czerwca 2009 roku prezydent Hondurasu Manuel Zelaya został siłą usunięty z urzędu i deportowany do Kostaryki. Zamach stanu (prima facie niezgodny z Konstytucją) miał związek ze zorganizowaniem przez prezydenta referendum, którego przedmiotem była zmiana ustawy zasadniczej w tym zakresie, by możliwa była reelekcja urzędującej głowy państwa. Konstytucja nie pozwalała jednak na jakiekolwiek zmiany w tej mierze. A zatem sam Zelaya, organizując referendum, naruszył Konstytucję.
Jego miejsce zajął (tymczasowo) dotychczasowy przewodniczący Kongresu Rigoberto Micheletti.
Zgromadzenie Ogólne ONZ w rezolucji z dnia 1 lipca 2009 roku stwierdziło swoje „głębokie zaniepokojenie załamaniem porządku demokratycznego, prowadzącego m. in. do zagrożenia demokracji oraz rządów prawa w Hondurasie”. Podjęło decyzję (niewiążącą prawnie) by państwa nie uznawały innych rządów Hondurasu niż ten, na którego czele stał obalony Prezydent.
Nadmienić należy, że zamach stanu popiera (uznając go za legalny) nie tylko wojsko, ale również znaczna część mieszkańców Hondurasu, Kongres (władza ustawodawcza) i Sąd Najwyższy (władza sądownicza).
Przykład dotyczący prawa islamskiego
W 1998 roku niemiecki inżynier został zatrzymany w hotelu w Iranie przez lokalną policję podczas spędzania nocy z muzułmanką. Oboje zostali oskarżeni o cudzołóstwo (czyn przestępny w świetle prawa islamskiego, stanowiącego jednak część obowiązującego porządku prawnego w Iranie). Kobiecie wymierzono karę chłosty a mężczyzna został skazany na śmierć przez powieszenie. Mężczyznę ułaskawiono, gdy zadeklarował konwersję na Islam i wolę poślubienia kobiety.
Załóżmy teraz, że obywatel Węgier utrzymuje pozamałżeńskie kontakty seksualne na terytorium Japonii z obywatelką Arabii Saudyjskiej. Para następnie udaje się do Arabii Saudyjskiej na wakacje, gdzie oboje zostają aresztowani. Czy Arabia Saudyjska władna jest, by rozciągnąć własne prawo na cudzoziemca wywodzącego się z zupełnie innego kręgu kulturowego, oraz skazać go za to, że przebywając na terytorium państwa innego niż Arabia Saudyjska naruszył prawo saudyjskie? Czy zastosowanie wobec niego prawa saudyjskiego byłoby zgodne z prawem międzynarodowym?
Helms-Burton Act of 1996 [Cuban Liberty and Democratic Solidarity (LIBERTAD) Act of 1996]
Tekst ustawy:
http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?c104:H.R.927.ENR:
(zob. sec. 301-303)
Ustawa spotkała się z krytyką części społeczności międzynarodowej, jako że m. in. pozwalała podmiotom amerykańskim przed sądami Stanów Zjednoczonych wszczynać postępowanie przeciwko zagranicznym (tzn. mającym miejsce zamieszkania bądź siedziby poza terytorium USA) przedsiębiorcom, utrzymującym stosunki handlowe z rządem w Hawanie, przedmiotem których była własność należąca niegdyś do podmiotów amerykańskich (np. plantacje tytoniu) a następnie (tj. po wybuchu Rewolucji) bezprawnie znacjonalizowana przez rząd kubański.
Na podstawie ustawy sądy amerykańskie mogły orzec o zakazie działalności obcych przedsiębiorców na terytorium USA, a także o zakazie wjazdu na terytorium USA niektórych członków władz danego przedsiębiorcy (np. członków zarządu spółki).
Władze niektórych państw (m. in. członków Wspólnoty Europejskiej, Kanady i Meksyku) podnosiły, że Stany Zjednoczone naruszyły prawo międzynarodowe bezpodstawnie rozciągając treść swego prawa krajowego na podmioty zagraniczne. Wskazywano, że państwo nie może zakazywać obcemu przedsiębiorcy prowadzenia działalności gospodarczej i utrzymywania kontaktów handlowych w innym suwerennym państwie i to w przypadku, gdy prowadzenie działalności tego typu jest zgodne z prawem państwa, w którym dany przedsiębiorca ma swoje miejsce zamieszkania bądź siedzibę.
Zdaniem Stanów Zjednoczonych jednak prawo międzynarodowe pozwala państwu stanowić prawo dotyczące aktów mających miejsce poza jego terytorium, które jednak wywierają istotny skutek (substantial effect) na jego terytorium. Stany Zjednoczone utrzymywały, że prowadzenie działalności gospodarczej, której przedmiotem był majątek bezprawnie odebrany niegdyś przez władze kubańskie podmiotom amerykańskim - stanowi działalność wywierającą istotny skutek na terytorium USA.
Która ze stron miała rację?
Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi (1967 rok)
Tekst Układu:
http://www.vilp.de/Plpdf/p165.pdf
Układ stanowi m. in., że:
przestrzeń kosmiczna (łącznie z Księżycem i ciałami niebieskimi) jest wolna dla badań i użytkowania przez wszystkie państwa bez jakiejkolwiek dyskryminacji;
dostęp do wszystkich obszarów ciał niebieskich jest wolny;
przestrzeń kosmiczna (łącznie z Księżycem i ciałami niebieskimi) nie podlega zawłaszczeniu w żaden sposób;
zakazane jest wprowadzanie na orbitę wokół Ziemi jakichkolwiek obiektów przenoszących broń jądrową lub jakiekolwiek inne rodzaje broni masowego zniszczenia, a także umieszczanie tego rodzaju broni na ciałach niebieskich i w przestrzeni kosmicznej w jakikolwiek inny sposób;
Księżyc i inne ciała niebieskie maja być wykorzystywane wyłącznie w celach pokojowych (zakazuje się zakładania baz wojskowych, instalacji i fortyfikacji, dokonywania prób z jakimikolwiek typami broni, przeprowadzania manewrów wojskowych).
Wildenhus Case (1887 rok)
Tekst orzeczenia Sądu Najwyższego:
http://supreme.justia.com/us/120/1/case.html
Na pokładzie belgijskiego statku cumującego w porcie New Jersey w USA, obywatel Belgii zabił innego obywatela Belgii.
Wody portów stanowią terytorium państwa nadbrzeżnego, co zasadnym czyni zastosowanie przepisów prawa amerykańskiego w stosunku do sprawcy czynu (zgodnie z zasadą jurysdykcji terytorialnej).
Gdyby jednak pokład belgijskiego statku stanowił część „terytorium” Belgii (w świetle prawa międzynarodowego), to uznać należałoby, że czyn popełniony został nie na terytorium USA, ale na terytorium innego państwa. W konsekwencji: skoro zatem zabójca i ofiara byli Belgami, a czyn dokonany został na terytorium Belgii, to nie istniał żaden „łącznik jurysdykcyjny” między prawem Stanów Zjednoczonych a przestępstwem, uzasadniający osądzenie sprawcy przed sądem USA na podstawie prawa tego państwa.
Sądy amerykańskie stwierdziły jednak, że mają jurysdykcję w sprawie (na zasadzie terytorialności), ponieważ:
- pokład statku belgijskiego nie jest terytorium belgijskim, a zatem
- skoro statek, na pokładzie którego popełniono przestępstwo, znajdował się na wodach portu Stanów Zjednoczonych, to uznać trzeba, że popełniono je na terytorium tego państwa.
Przykład ograniczenia pełnej kompetencji państwa
Polska jest stroną Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który nakłada na Polskę obowiązek respektowania praw i wolności religijnych osób pozostających pod jej jurysdykcją. Zgodnie z art. 9 ust. 1 Konwencji:
„1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.
2. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób”.
Wydając ustawę ograniczającą (bez usprawiedliwionej przyczyny) prawo np. buddystów do uprawiania kultu, Polska naruszyłaby prawo międzynarodowe.
Traktat dotyczący Spitsbergenu z 1920 roku
(Dziennik Ustaw z 1931 roku, nr 97, poz. 747)
Wersja polska dostępna także na stronie:
http://hornsund.igf.edu.pl/traktat.html
(RP jest jego stroną)
„Art. 1: Wysokie Strony Umawiające się zgadzają się uznać, w warunkach, postanowionych w niniejszym traktacie, pełną i całkowitą suwerenność Norwegji nad archipelagiem Spitsbergu, obejmującym wraz z wyspą Niedźwiedzią lub Beeren-Eiland wszystkie wyspy, położone pomiędzy 10o i 35o długości wschodniej od Greenwich i między 74o a 81o szerokości północnej, mianowicie Spitsberg zachodni, Ziemię Północno-Wschodnią, wyspę Barent, wyspę Edge, wyspy Wiche, wyspę Nadziei lub Hopen-Eiland i Ziemię Księcia Karola, włączając w to wyspy, wysepki i skały, które do nich należą.
Art. 2: Okręty i przynależni wszystkich Wysokich Umawiających się Stron będą dopuszczeni jednakowo do wykonywania prawa połowu i polowania na obszarach wskazanych w art. 1. i na ich wodach terytorjalnych […]”.
Wynika z powyższego, że Norwegia nie może (na gruncie własnego prawa krajowego) zabraniać podmiotom państw trzecich prowadzenia działalności, o której mowa w art. 2, ani też nie może różnicować w tej mierze sytuacji prawnej podmiotów zagranicznych.
Dekret prezydenta Meksyku z 1937 roku
Dekret prezydenta Meksyku z 1937 roku stanowił, że podmioty eksportujące towary do Meksyku powinny płacić 3% podatek od wartości do konsulatów meksykańskich w państwie, z którego towar był wysyłany. Przeciwko treści dekretu ostro zaprotestował Sekretarz Stanu USA i dekret ostatecznie uchylono.
Umowa między Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbrojnych (1951 rok)
Tekst: http://www.msz.gov.pl/bpt/documents/15694.pdf
„Art. VII [...]
2. (a) Organy wojskowe Państwa wysyłającego mają prawo sprawowania wyłącznej jurysdykcji w stosunku do osób podlegających prawu wojskowemu tego Państwa w odniesieniu do przestępstw karalnych zgodnie z prawem Państwa wysyłającego, a niekaralnych zgodnie z prawem Państwa przyjmującego, w tym przestępstw przeciwko bezpieczeństwu Państwa wysyłającego.
Inny przypadek dotyczy nieratyfikowanej umowy między Polską a USA w sprawie rozmieszczenia na terytorium RP antybalistycznych obronnych rakiet przechwytujących z 2008 roku:
Zgodnie z art. III: „[…] 4. Na terenie Bazy obowiązuje prawo polskie. […] 6. Stany Zjednoczone są odpowiedzialne za utrzymanie porządku i dyscypliny w Siłach Zbrojnych Stanów Zjednoczonych obecnych w Bazie, zgodnie z prawem wewnętrznym i przepisami Stanów Zjednoczonych.[…]”.
Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 roku Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
Art. 31: „(1) Tworzy się obwody głosowania dla obywateli polskich przebywających za granicą. (2) Obwody głosowania, o których mowa w ust. 1, tworzy, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw zagranicznych, po porozumieniu z Państwową Komisją Wyborczą, wyznaczając siedziby obwodowych komisji wyborczych.”
Prawo międzynarodowe publiczne (30h)
Semestr zimowy 2009/2010
Wykład 8
7