A. Okopień-Sławińska: Relacje osobowe w literackiej komunikacji

• obok podmiotu literackiego proponuje się wprowadzenie dodatkowych kategorii interpretacyjnych (gospodarz poematu - Wyka, podmiot czynności twórczych - Sławiński).

Podstawowy schemat relacji osobowych (zależnie od funkcji wobec aktu komunikacji):

• nadawca (ten, który mówi) - N

• odbiorca (ten, do kogo się mówi) - O

• bohater (ten, o kim się mówi) - B

Istnienie bohatera z punktu widzenia aktu komunikacji jest obojętne. Role N, O, B mogą się kumulować:

• N+B (Jan mówi o sobie),

• B+O (Jan mówi Piotrowi o Piotrze),

• N+O (Jan mówi sobie o Antonim - monolog wewnętrzny Jana),

• N+O+B (Jan mówi sobie o sobie).

Każda wypowiedź zaświadcza o istnieniu nadawcy i przedstawia nadawcę przez wewnętrzną organizację semantyczną.

Skomplikowanie sytuacji nadawczej zależy od:

1. liczby mówiących osób,

2. hierarchicznej zależności między ich wypowiedziami.

Informacja o mówiących postaciach zawarta w tekście:

• stematyzowana w znaczeniach słów i zdań (brak ograniczeń zasięgu),

• implikowana przez reguły mówienia (ujawnia kod wypowiedzi i realizację, charakteryzuje pośrednio N i O).

Każda wypowiedź kryje wiadomości o nadawcy - dokumentacja minimalna to brak informacji stematyzowanej i mowa pozornie zależna. Maksymalna - to narracja pierwszoosobowa.

Informacja stematyzowana - eksplicytna, ujawnia się bezpośrednio. Informacja implikowana - podmiotowy aspekt informacji autotematycznej, metajęzykowej. Pozwala rekonstruować osobowość mówiącego, ale nie pozwoli na odtwarzanie sytuacji fabularnych, wyglądu czy stroju postaci.

Struktura komunikacyjna utworu wytwarza układ sygnałów korygujących i waloryzujących informacje. Zasady działania układu:

1. silniejsza jest informacja implikowana (jeśli jest konflikt między informacją implikowaną i stematyzowaną),

2. silniejsza jest informacja z poziomu wyższego (jeśli jest konflikt między poziomami).

1 podmiot i 1 poziom - tworzy układ waloryzujący, oparty na grze między informacją implikowaną a stematyzowaną.

Konflikt między poziomami - np. narrator przedstawia bohatera jako nieobytego prostaka, a bohater stosuje cięte riposty.

Jest w obrębie tekstu układ reguł, nad którym narrator nie panuje - taka informacja implikowana odnosi się do podmiotu o świadomości wyższej niż narrator. To podmiot całego utworu.

Podmiot utworu - to najwyższa instancja nadawcza, występująca w każdym dziele literackim.

Ingerencji autora w mowie bohatera poddaje się informacja stematyzowana.

Podmiot utworu - jego byt jest implikowany przez informację metajęzykową. W obrębie tekstu do podmiotu utworu nie należy żadna wypowiedź, żadna informacja stematyzowana, narrator i bohaterowie o nim nie wiedzą. Podmiot utworu to nie główny narrator ani podmiot liryczny.

Z punktu widzenia utworu - podmiot utworu to jedyny zewnętrzny nadawca wskazany przez tekst i wyprowadzalny z niego.

Z punktu widzenia rzeczywistego toku literackiego komunikowania, którego początkiem jest autor - do podmiotu utworu należy świadomość metajęzykowa zaszyfrowana w dziele.

Opinie głównego narratora, informacje implikowane dają sformułowaną poetykę utworu - jej zakres jest węższy niż zakres poetyki immanentnej.

Najniższy poziom nadawczy w obrębie utworu to mówiący bohaterowie.

Najwyższy poziom narracji - jej adresat - postać milcząca. O adresacie może mówić narrator albo informacja implikowana.

Adresat utworu nie może posiadać cech osobowych.

Rzeczywisty odbiór - potencjalność, tekst nie wie o nim nic.

Nadawca utworu - rola autora. Odbiorca idealny - wyspecjalizowana rola odbiorcy konkretnego czyli czytelnika - wtedy, gdy chce on zrekonstruować historyczne znaczenie utworu.

Na ostatnim poziomie odbioru (dot. działań konkretnego czytelnika) - dzieło ujawnia wielość znaczeń.

Schemat układu ról w literackiej komunikacji
Poziomy komunikacji	wewnątrztekstowy	Instancje nadawcze	Instancje odbiorcze
				Mówiący bohater Naczelny narrator (podmiot liryczny) podmiot utworu	Bohater Adresat narracji (adresat monologu lirycznego) adresat utworu
		Zewnątrztekstowy	Nadawca utworu (dysponent reguł, podmiot czynności twórczych) Autor	Odbiorca utworu (czytelnik idealny) Czytelnik konkretny

1

---