Sesja 13	Asertywność w poszukiwaniu pracy
Wstęp	W codziennym życiu spotykają nas różne problemy i trudne sytuacje. Jedną z nich jest poszukiwanie pracy, kiedy często spotykamy się z sytuacją odmowy, oceną czy konfliktem interesów. Co robić, by zachować własną godność, nie obrazić naszego rozmówcy i samemu nie poczuć się urażonym? Rozwiązaniem problemu może być opanowanie umiejętności bycia aserytwnym. Dzięki niej możemy otwarcie wyrażać swoje myśli, uczucia i przekonania bez negacji czy lekceważenia uczuć i poglądów naszych rozmówców. W sytuacjach konfliktowych umiejętności asertywne pozwalają osiągnąć kompromis bez poświęcania własnej godności i rezygnacji z uznawanych wartości.
Cele	Uświadomienie uczestnikom znaczenia typów za-chowań dla procesu komunikacji interpersonalnej. Poznanie praw asertywności. Trening zachowań asertywnych.
Czas trwania	2 godziny
Program sesji	Asertywność - umiejętność mówienia „nie”? Prawa asertywności. Ćwiczenie 13.1: Moja piramida asertywności. Ćwiczenie 13.2: Upominki. Asertywność w kontaktach społecznych. Ćwiczenie 13.3: Mapa asertywności. Ćwiczenie 13.4: Kiedy mówię „nie”. Podsumowanie sesji. Zapowiedź programu następnej sesji.
Materiały pomocnicze
Materiały dla lidera	Asertywność (L 13.1)
Plakaty	ZACHOWANIA INTERPERSONALNE (P 13.1) PRAWA ASERTYWNOŚCI (P 13.2) PIRAMIDA ASERTYWNOŚCI (P 13.3)
Materiały dla uczestnika	MAPA ASERTYWNOŚCI (U 13.1)

1. Asertywność - umiejętność mówienia „nie”?

• Asertywność jest umiejętnością bezpośredniego wyrażania swoich myśli, potrzeb, uczuć i emocji. Osoba asertywna charakteryzuje się dbałością o własne prawa przy równoczesnym poszanowaniu praw innych osób.

Asertywności każdy może się nauczyć - dzięki odpowiedniemu treningowi będziemy potrafili bezpośrednio, uczciwie i stanowczo wyrażać swoje uczucia, poglądy i opinie w taki sposób by respektować poglądy i uczucia naszego rozmówcy. Umiejętność ta jest szczególnie cenna w procesie poszukiwania pracy, gdyż skuteczność w realizacji zamierzeń i celów oraz życzliwość w relacjach z ludźmi - nawet tymi, którzy mają odmienne zdanie - to cechy zachowań asertywnych.

Zapytaj: Jak zachowujemy się w kontaktach międzyludzkich? Jakie mogą być nasze zachowania?

Uczestnicy mogą wymieniać szereg zachowań np.:

serdeczne, przyjacielskie, opiekuńcze, wspierające, narzucające, wrogie, nieżyczliwe, nieśmiałe, pasywne, niezależnie, otwarcie itp..

Zapisuj wymieniane przez uczestników propozycje dzieląc je od razu na trzy grupy: zachowania uległe (np.: nieśmiałe, pasywne), agresywne (np.: nieżyczliwe, narzucające) i asertywne (np.: przyjacielskie, niezależne, otwarte).

Zaprezentuj i omów plakat ZACHOWANIA interpersonalnE (P 13.1)

• Analizując różne sytuacje możemy mówić ogólnie o trzech typach zachowań interpersonalnych, są to:

zachowania uległe = ucieczka

zachowania agresywne = walka

zachowania asertywne = porozumienie.

Dwa pierwsze typy zachowań oparte są na reakcjach instynktownych, jakie człowiek przejawia w sytuacjach niebezpieczeństwa. Odziedziczyliśmy je po przodkach i istnieją one w naszej zbiorowej podświadomości i pamięci, a ich celem jest natychmiastowe podjęcie działania w obliczu zagrożenia. W pewnym sensie w przypadku zarówno uległości jak
i agresji możemy mówić o braku szacunku: w uległości - dla samych siebie, w agresji - zarówno dla siebie jak i innych. Trzeci typ postępowania wykorzystuje nasze zdolności myślenia i umiejętności mówienia, a szczególnie analizowania sytuacji i dobierania adekwatnego sposobu reakcji i działania.

1. Zachowanie uległe

Występuje wówczas, gdy ważniejsze dla nas jest zdanie innych ludzi od naszego własnego, kiedy pozwalamy innym wykorzystać nasz czas, energię usprawiedliwiając ich postępowanie.

Pamiętaj!

Zachowując się ulegle niszczymy samych siebie, mamy niską samoocenę, przerzucamy winy na innych, uważamy, że świat i ludzie są niesprawiedliwi.

Konsekwencje zachowania uległego:

• Początkowo możesz się spodziewać krótkotrwałych nagród - jesteś postrzegany jako miły, uprzejmy, łagodny.

• Jeśli mówisz “tak” bądź znosisz coś wbrew sobie - zaczynasz żałować i tracisz pewność siebie.

• Uczucia te zazwyczaj powtarzają się, kiedy chcesz kogoś o coś poprosić - czujesz się niewygodnie, wyrażając swoje potrzeby.

Taka sytuacja najczęściej prowadzi do zaniżenia samooceny i spadku efektywności działania, ludzie zaczynają Ci współczuć, irytują się i tracą dla ciebie szacunek.

2. Zachowanie agresywne

Polega na zaspokojeniu indywidualnych potrzeb i forsowaniu własnych opinii kosztem innych ludzi.

Pamiętaj!

Zachowując się agresywnie reagujemy wybuchowo, zdradzamy przejawy arogancji, chcemy wygrać wszystko i ze wszystkimi, stwarzamy konflikty, jesteśmy napastliwi i pozbawieni taktu i subtelności.

Konsekwencje zachowania agresywnego

• Uzyskujesz krótkotrwałą nagrodę - wyładowujesz się.

• Powstaje konflikt - ludzie obawiają się bądź unikają ciebie, wycofują się ze współpracy
  i budują wokół siebie mur, by nie zostać poniżonym przez Ciebie.

Taka sytuacja prowadzi najczęściej do wyobcowania i potrzeby usprawiedliwiania się, a to
z kolei wzmacnia agresję.

3. Zachowanie asertywne

Asertywność nie jest umiejętnością wrodzoną jest efektem nauczenia się określonego sposobu reagowania i przeżywania.

Pamiętaj!

Przykłady zachowań asertywnych:

• potrafię poprosić kogoś o pomoc,

• protestuję nie okazując zdenerwowania i niechęci, jeśli ktoś chce decydować za mnie, nie pytając mnie o zdanie,

• swobodnie i bez obaw wyrażam swoją opinię nawet wtedy, gdy wiem, że nie jest ona popularna,

• potrafię przyjąć zasłużoną krytykę,

• w odpowiednich sytuacjach walczę o swoje interesy.

2. Prawa asertywności

Przedstaw i omów plakat prawa asertywności (P 13.2)

Zapytaj: W jakich sytuacjach i wobec kogo najczęściej zachowujemy się asertywnie?

Odpowiedzi zapisuj na arkuszu. Spróbujcie pogrupować odpowiedzi i określić, komu najłatwiej jest nam odmówić.

Przedstaw i omów plakat PIRAMIDA ASERTYWNOŚCI (P 13.3)

Ćwiczenie 13. 1

Moja piramida asertywności

10 minut

Rozdaj czyste kartki uczestnikom, poproś by każdy uczestnik stworzył własną piramidę asertywności.

Poleć, by na samym dole wypisali osoby, którym jest im najłatwiej powiedzieć “nie”.

Pamiętaj!

Podsumuj:

Im wyżej w piramidzie znajduje się dana osoba, tym trudniej zachowywać się wobec niej asertywnie. Zachodzące między ludźmi zależności formalne i nieformalne, związki uczuciowe, emocjonalne uzależnienia powodują, że rezygnujemy z asertywnych zachowań na rzecz uległych lub agresywnych.

Jest kwestią wyboru, jaki rodzaj zachowania zaprezentujemy w konkretnej sytuacji. Czasami dla wszystkich (w tym i dla nas samych) będzie lepiej, gdy zachowamy się ulegle lub agresywnie.

Ćwiczenie 13. 2

Upominki

10 minut

1. Poproś, by każdy obrysował na kartce papieru swoją dłoń i podpisał ją.

2. Następnie wszyscy nawzajem wymieniają się kartkami i wpisują coś miłego
   i osobistego na tych narysowanych dłoniach.

Dopilnuj, by wszyscy otrzymali wpisy.

3. Zapytaj uczestników: Jak się czujesz po tym ćwiczeniu? Czy miło jest otrzymać tyle prezentów?

Podsumuj:

Ważne jest uświadomienie sobie, że czasem wystarczy miłe słowo, by wzajemne relacje między ludźmi zmieniły charakter. Często nie potrafimy powiedzieć nic sympatycznego, nie wiemy jak podziękować za komplement, który usłyszymy. Mamy bowiem problem nie tylko z mówieniem innym pochwał, ale równie wielką trudność sprawia nam swobodne ich przyjmowanie.

3. Asertywność w kontaktach społecznych

Lider przy udziale jednego z uczestników prezentuje dwie krótkie scenki, gdy spotykają się koleżanki:

Przykład braku asertywności	Przykład zachowania asertywnego
Masz ładną sukienkę. Nie, jest okropna i bardzo stara. Nie lubię jej.	Masz ładną sukienkę. Tak, dziękuję. Mnie też się podoba.

Zapytaj uczestników o skojarzenia dotyczące zaprezentowanych scenek. Która
z sytuacja jest im bliższa? Której odpowiedzi częściej używają w kontaktach ze swoimi znajomymi?

Poproś uczestników, aby odegrali podobne sytuacje, pozwalające przećwiczyć asertywne przyjmowanie komplementów.

Można zastosować tutaj metodę pracy w parach, w kółku (cała grupa) lub pozwolić uczestnikom swobodnie chodzić po sali i wymieniać komplementy.

• Bardzo często ludzie słysząc komplement starają się obniżyć jego wartość zaprzeczając rzeczywistym faktom. Uważają, że tak wypada, że w ten sposób nie będą postrzegani jako osoby próżne lub zarozumiałe. W asertywnych odpowiedziach nie ma nic niewłaściwego, pozwalają one przyjąć komplement i cieszyć się z niego, jak
  z miłego prezentu.

Ćwiczenie 13.3

Mapa asertywności

15 minut

Rozdaj materiały MAPA ASERTYWNOŚCI (U 13.1)

1. Poproś, by uczestnicy odpowiedzieli na wszystkie pytania.

2. Następnie każda osoba indywidualnie dokonuje analizy swoich wyników
   i wypisuje obszary, w których najtrudniej jest się jej zachować asertywnie.

3. Poproś uczestników o wyrażenie opinii na temat mapy asertywności i obrony swoich praw.

Podsumuj:

Wypełnienie “Mapy asertywności" sprzyja poznaniu tych sytuacji życiowych, w których najtrudniej nam wyrazić swoje prawo do odmowy. Zidentyfikowanie obszarów funkcjonowania społecznego, w których czujemy się mniej lub bardziej pewnie pomaga
w treningu zachowań asertywnych.

Ćwiczenie 13. 4

Kiedy mówię „nie”

20 minut

Uczestnicy określają temat scenek, które będą odgrywać. Nie powinny to być sytuacje
z życia rodzinnego, ponieważ mogą być one źródłem zagrożenia i niepotrzebnych napięć.

Jako przykłady lider może zaproponować następujące tematy scenek:

• odniesienie zepsutych owoców do sklepu,

• odmówienie akwizytorowi,

• odmówienie pracowania w nadgodzinach.

1. Poproś uczestników aby dobrali się w pary i określili temat scenki, którą zaprezentują. Każda para ma około 2 minuty.

Po zakończeniu prezentacji przez wszystkie pary podzielcie się opiniami na temat odegranych scenek. Zapytaj: Jak czuliście się w roli, którą odgrywaliście? Czy trudno jest formułować asertywne komunikaty?

Pamiętaj!

PODSUMUJ

Nie zawsze łatwo jest postępować asertywnie. To jak przyzwyczailiśmy się zachowywać względem innych ludzi może utrudniać nam w przyjęciu postawy asertywnej. Jednak uświadomienie sobie swoich praw, jak również znajomość zasad rządzących skuteczną, asertywną komunikacją i ciągłe ćwiczenie pomoże nam nauczyć się być asertywnym.

• W asertywnym zachowaniu ważne jest opanowanie formułowania komunikatów typu „ja”, które skutecznie informują drugą stronę co myślisz, co sądzisz, jak się czujesz
  w danej sytuacji, ale nie oceniają i nie mówią rozmówcy, że ma się zmienić, albo że musi coś zrobić. Na komunikat „ja” składają się trzy części:

zachowanie + uczucia + skutki

Zachowanie krótki opis zachowania, które ci się podoba lub którego nie akceptujesz.

Uczucia twoje prawdziwe uczucia.

Skutek bezpośredni, uchwytny, konkretny skutek.

Pamiętaj!

4. Podsumowanie sesji

Podczas tej sesji nauczyłem się ...

Dzięki zdobytej nowej wiedzy mam zamiar ...

4. Zapowiedź programu następnej sesji

(L 13.1)

Asertywność

Wiele osób obawia się ocen: silne emocje budzą oceny negatywne (krytyka) jak
i pozytywne (pochwała, komplementy). Trudności z przyjmowaniem ocen polegają przede wszystkim na tym, że traktujemy je jako rodzaj całościowej, obiektywnej prawdy o nas lub swego rodzaju wyrok, przeciwko któremu buntujemy się. Uwagi krytyczne na nasz temat budzą w nas uczucie „bycia nie w porządku” i chęć obrony poprzez usprawiedliwianie się, gromadzenie kontrargumentów (udowadniania niewinności) lub kontratak. Uwagi pozytywne budzą zażenowanie lub poczucie, że są „zobowiązujące”. Osoby chwalone używają różnych sposobów, aby nie dopuścić do przyjęcia pochwały np.: zaprzeczają, bagatelizują jej znaczenie, obniżają wartość swojego sukcesu poprzez przywoływanie większych sukcesów innych lub przywoływanie swoich klęsk w innych dziedzinach.

Asertywne przyjmowanie ocen wiąże się z przyjęciem postawy „jestem w porządku” i potraktowania cudzej oceny nie jako odzwierciedlenia jedynej „prawdy obiektywnej”, słusznego czy niesłusznego wyroku, ale jako jednej z możliwych opinii na nasz temat. Potraktowanie oceny jako opinii oznacza, że dopuszczam - jako naturalną - możliwość posiadania przez innych odmiennego niż mój obrazu mojej osoby. Czyjaś opinia na mój temat nie musi być dla mnie zagrażająca, ani budzić mojego gniewu, buntu czy zawstydzenia - jest tylko opinią, co do której mogę się odnieść - zgodzić się z nią lub nie. Jeżeli dwie osoby mają odmienne opinie, nie musi to prowadzić do konfrontacji czy walki; mogą się nimi podzielić i pozostać przy swoich sądach.

Jeżeli chcesz zachowywać się asertywnie:

• używaj otwarcie słów TAK i NIE;

• nie przepraszaj, jeśli nie zawiniłeś;

• nie usprawiedliwiaj się, nie tłumacz nadmiernie, natomiast jeśli chcesz być zrozumiany wyjaśniaj innym powody twojego postępowania;

• nie napadaj na rozmówcę, nie strasz go, nie poddawaj w wątpliwość wartości jego charakteru lub umysłu;

• gdy jesteś atakowany - broń się; nie pozwalaj na naruszanie twojej godności osobistej; nie pozwalaj na to, aby ktoś traktował cię w sposób raniący twoje uczucia;

• staraj się nie kłamać - masz prawo być sobą, nie wstydź się siebie nawet jeśli popełniasz błędy;

• mów jasno i wprost, o co ci chodzi;

• pytaj otwarcie, gdy czegoś nie rozumiesz;

• mów, że nie wiesz, gdy czegoś nie wiesz; mów, że nie chcesz o czymś mówić, jeśli nie chcesz
  o tym mówić;

• zwróć uwagę na to, by realizować swoje zamiary nie krzywdząc innych;

• przyznaj innym dokładnie takie samo prawo do asertywnego zachowania jakie przyznajesz sobie.

Prawa asertywności - masz prawo:

1. Prosić o to, czego chcesz - ale nie wymagać tego.

2. Mieć i wyrażać własne zdanie.

3. Postępować nielogicznie i nie uzasadniać tego.

4. Podejmować decyzje i ponosić ich konsekwencje.

5. Decydować, czy chcesz się angażować w problemy innych ludzi czy nie.

6. Nie wiedzieć, nie znać, nie rozumieć.

7. Popełniać błędy.

8. Odnosić sukcesy.

9. Zmieniać zdanie.

10. Zmieniać się i korzystać ze swoich praw.

(P 13.1)

zachowaNIA interpersonalNE

(P 13.2)

Prawa asertywności

(P 13.3)

PIRAMIDA ASERTYWNOŚCI:

(U 13.1)

MAPA ASERTYWNOŚCI
	Tak raczej tak	Nie raczej nie
OBRONA SWOICH PRAW W KONTAKTACH OSOBISTYCH
Jeżeli ktoś zachowuje się wobec ciebie w sposób niespra­wiedliwy lub krzywdzący — czy zwracasz na to uwagę?
Jeżeli ktoś pożyczył od ciebie pieniądze lub jakąś rzecz i zwleka z oddaniem — czy wspominasz mu o tym?
Jeżeli ktoś prosi cię o przysługę, której spełnienie wydaje ci się trudne lub niewygodne — czy odmawiasz?
Czy masz wrażenie, że inni ludzie mają tendencje do wykorzystywania ciebie lub rządzenia tobą?
Czy często zdarza ci się robić coś, na co nie masz ochoty, tylko dlatego, że nie potrafisz przeciwstawić się otoczeniu?
INCJATYWA I KONTAKTY TOWARZYSKIE
Czy jesteś w stanie rozpocząć rozmowę z obcą osobą?
Czy często odczuwasz trudności w podtrzymywaniu roz­mowy towarzyskiej?
Czy sprawia ci trudność podtrzymywanie kontaktu wzro­kowego z osobą, z którą rozmawiasz?
Czy swobodnie uczestniczysz w spotkaniu towarzyskim, na którym nie znasz nikogo oprócz gospodarza?
WYRAŻANIE I PRZYJMOWANIE KRYTYKI I POCHWAŁ
Gdy ktoś cię pochwali — czy wiesz jak się zachować?
Czy zdarza ci się chwalić znajomych, przyjaciół, członków rodziny?
Gdy ktoś cię krytykuje — czy wiesz jak się zachować?
Czy masz trudności w krytykowaniu znajomych, przyjaciół, członków rodziny?
WYRAŻANIE PRÓŚB
Czy potrafisz zwrócić się do nieznajomej osoby z prośbą o pomoc?
Czy potrafisz prosić znajomych, przyjaciół, członków rodziny o przysługi i pomoc?
WYRAŻANIE UCZUĆ
Czy potrafisz otwarcie i szczerze wyrażać ciepło, sympatię, zaangażowanie wobec mężczyzn?
Czy potrafisz otwarcie i szczerze wyrażać niezadowolenie i złość wobec mężczyzn?
Czy potrafisz otwarcie i szczerze wyrażać ciepło, sympatię, zaangażowanie wobec kobiet?
Czy potrafisz otwarcie i szczerze wyrażać niezadowolenie i złość wobec kobiet?
Czy często zdarza ci się unikać pewnych ludzi lub sytuacji z obawy przed własnym zakłopotaniem?
Czy zdarza ci się dzielić swoimi odczuciami z inną osobą?

MAPA ASERTYWWNOŚCI .cd
	Tak raczej tak	Nie raczej nie
WYRAŻANIE OPINII
Jeżeli rozmawiając z kimś, uświadomisz sobie, że masz odmienne zdanie — czy zwykle decydujesz się wyrazić swój pogląd?
Czy często unikasz wypowiadania prawdziwej opinii na jakiś temat z obawy, aby Twój rozmówca nie nabrał o tobie niekorzystnego wyobrażenia?
Czy często przeżywasz taką sytuację, że inni atakują twoje zdanie, a ty masz kłopot z jego obroną?
Czy masz zwyczaj reagować niepokojem i napięciem, gdy twój rozmówca ma odmienne zdanie od twojego?
WYSTĄPIENIA PUBLICZNE
Czy sprawia ci trudność zabieranie głosu (zadanie pytania, podzielenie się opinią) przy dużym audytorium?
Czy odczuwasz trudności podczas wystąpień publicznych (przemówienie, pogadanka) wobec szerszego forum?
KONTAKT Z AUTORYTETEM
Jeżeli masz odmienne zdania, niż ktoś, kto jest dla ciebie autorytetem — czy otwarcie wyrażasz swoje stanowisko?
Czy podczas kontaktu z osobą, która jest dla ciebie auto­rytetem, zdarza ci się często rezygnować ze swoich intere­sów i preferencji na korzyść interesów i preferencji tej osoby?
NARUSZENIE CUDZEGO TERYTORIUM
Czy zdarza ci się kończyć zdania za inne osoby?
Czy masz zwyczaj używać krzyku jako sposobu zmuszania innych do zrobienia tego, czego ty chcesz?
Czy złoszcząc się, masz zwyczaj używania wyzwisk i nie­cenzuralnych wyrazów?
Czy kontynuujesz prowadzenie sprzeczki, mimo że druga osoba od dłuższego czasu ma jej dosyć?
Czy masz zwyczaj podejmować decyzje za inne dorosłe osoby?
Zacienione kratki wskazują na obszary twoich trudności. Wróć teraz do tych punktów Mapy, przy których twój krzyżyk znalazł się w zacienionej kratce. Przypomnij sobie, o jakich sytuacjach z twojego życia myślałeś, odpowiadając na dane pytanie. Spisz na kartce te sytuacje, z którymi masz kłopot, uwzględniając nie tylko okoliczności, ale przede wszystkim osoby, których dotyczy trudność. Teraz zaplanuj zmianę.

Jan Ferguson, Aserywność doskonała - wszystko, czego potrzebujesz, aby udało ci się za pierwszym razem. Dom Wydawniczy Rebis Poznań 1999 s.

Kurs Inspiracji . Zeszyt informacyjno - metodyczny doradcy zawodowego Nr 7.

Kurs Inspiracji . Zeszyt informacyjno - metodyczny doradcy zawodowego Nr 7.

Kurs Inspiracji . Zeszyt informacyjno - metodyczny doradcy zawodowego. Nr 7.

Zachowanie uległe

respektowanie praw innych, lekceważenie praw własnych

Zachowan asertywne

respektowanie praw własnych, respektowanie praw innych

Zachowanie agresywnE

respektowanie praw własnych,

lekceważenie praw innych

MAMY PRAWO DO:

Asertywność nie stanowi gwarancji sukcesu, ale daje satysfakcję z wyrażania własnych uczuć po to, by konflikt można było rozstrzygnąć bez poczucia winy czy nieszczerości.

Zachowanie uległe opiera się na przekonaniu, że

potrzeby i opinie innych ludzi są ważniejsze od naszych.

Agresja opiera się na przekonaniu, że nasze własne

potrzeby i opinie są ważniejsze niż innych ludzi.

Asertywność to pełne wyrażanie siebie w kontaktach z innymi ludźmi i umiejętność stanowienia oraz obrona własnych praw.

Asertywny przekaz informacji ma pomóc w zrozumieniu, tzn. powinien opisywać, nie oceniać, być konkretny,

aktualny, mówić o uczuciach nadawcy.

Asertywność to umiejętność a nie etykieta, którą

można przykleić ludziom. To zachowania a nie ludzi

możemy określać jako asertywne.

informacji

niezależności, nieingerencji ze strony innych

wyrażania opinii
i przekonań

dokonywania wyborów

zmiany

posiadania potrzeb, marzeń
i pragnień

prywatności

robienia wszystkiego, co nie narusza praw innych

myślenia

o sobie dobrze

odnoszenia sukcesów

niewiedzy

i nierozumienia

MAMA

SZEF

AKWIZYTOR

---