Badanie jakości życia

Jakość życia - definicja

• początkowo „dobre życie”

• poczucie zadowolenia, stopień pomyślności życiowej wg potrzeb i możliwości chorego

• „to ten obszar życia ludzkiego, który danego człowieka bezpośrednio dotyczy i który jest dla niego ważny (wg Levine)

• indywidualny sposób postrzegania przez jednostkę jej pozycji życiowej w kontekście kulturowym i systemie wartości, w którym żyje oraz w odniesieniu do zadań, oczekiwań i standardów wyznaczonych uwarunkowaniami środowiska

Elementy jakości życia

• składa się z 2 elementów:

* obiektywne

* subiektywne

Jakość życia

• początek badań nad jakością życia to lata 60-te ubiegłego wieku. Prekursor Campbell

• jakość życia to pojęcie interdyscyplinarne, łączące wiele ważnych dziedzin życia człowieka

• zależy od wcześniejszych doświadczeń i poprzednich faz życia oraz cech charakterologicznych jednostki

• w dużej mierze zależy od indywidualnej umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych.

Ocena jakości życia w medycynie

• oznacza całościowe spojrzenie na problemy pacjenta, służy umacnianiu zdrowia w szerokim jego aspekcie

• dostarcza informacji o funkcjonowaniu chorego w ważnych dla niego dziedzinach

• służy jako doskonałe kryterium oceny efektywności leczenia

• jest niezmiernie ważnym wskaźnikiem korzyści osiąganych przez pacjenta poddanego leczeniu

• jest przydatna przy monitorowaniu wpływu leków na jakość życia pacjenta

• muszą być prowadzone zgodnie z zasadami etyki

• służy do całościowej oceny pacjenta, dając tym samym lepszy wgląd w złożone problemy medyczne w zakresie zdrowia fizycznego, psychicznego, środowiska, w którym pacjent funkcjonuje

• ułatwia zaplanowanie i zorganizowanie doraźnej i długofalowej opieki

• świadczy o całościowym i interdyscyplinarnym podejściu do procesu leczenia.

Dwa podejścia do oceny jakości życia w medycynie

• Pierwsze - obiektywne, dokonywane przez wykwalifikowany personel medyczny służy do oceny różnych parametrów klinicznych, które nie zawsze sam chory potrafi precyzyjnie określić.

• Drugie - subiektywne, w odczuciach samego chorego.

HRQL

• Jakość Życia Uwarunkowana Stanem Zdrowia (HRQL- Health Related Quality of Live)- jest definiowana jako funkcjonalny efekt choroby i efekt jej leczenia w odbiorze pacjenta. Jest subiektywna co do stanu zdrowia. Pojęcie to zostało wprowadzone na początku lat 90-tych ubiegłego stulecia. Wśród pierwszych badaczy wymieniani są m.in.: Patric, Guyaff, Spilker, Schipper

• określenie to jest wyrażane liczbowo i waha się od 1-pełne zdrowie do 0-najniższa jakość życia, śmierć

• jeśli subiektywnie definiowany stan określamy jako gorszy niż śmierć, przypisuje się mu wartości ujemne

QALY (Qality Adjusted Life Years)

• miernikiem HRQL jest zwykle Liczba Lat Skorygowanych o Jakość (QALY)

• termin „ lata skorygowane o jakość”- QALY, został wprowadzony do literatury w 1977r przez Weinsteina i Stasona

• alternatywą do QALY jest tzw. równoważnik lat życia przeżytych w zdrowiu (Healhty Years Equvalent- HYE)

• podstawą jest założenie, że dla człowieka liczba lat przeżytych w pełnym zdrowiu ma większą wartość niż taka sama liczba lat przeżyta w niepełnym zdrowiu

• QALY uzyskujemy mnożąc liczbę lat życia przez współczynnik HRQL

• to jednostka, która opisuje wynik określonej interwencji terapeutycznej w sposób ilościowy i jakościowy ( miarą ilościową są zyskane lata życia, miarą jakościową- zależną od stanu zdrowia- jakość życia)

Inne metody oceny jakości życia

• metoda oceny jakości życia polegająca na ustaleniu preferencji zdrowotnych, np. dla określonej grupy społecznej. W tym celu przeprowadza się badanie określające, jaką jakość życia badane osoby przypisują określonym stanom chorobowym, wyniki zostają uśrednione

• inną metodą oceny jakości życia jest prosta skala analogowa od 0,00 do 1,00. Badanemu poleca się wskazanie na skali punktu, który jego zdaniem odpowiada ocenianemu stanowi zdrowia. W tym przypadku też korzysta się z grup, a wyniki są uśredniane

• inne metody polegają na zastosowaniu różnych kwestionariuszy.

Metody pomiaru preferencji

Skalowanie

• ankietowany umieszcza określony stan zdrowia na skali- linii prostej, na której od 0 do 1 (1- pełne zdrowie, 0- śmierć)

• najczęściej stosuje się w ocenie chorób przewlekłych (stany nieodwracalne), ale może służyć także ocenie preferencji dotyczących stanów ostrych lub przejściowych, po których pacjent wraca do zdrowia (konieczne jest określenie odcinku czasu, w którym pacjent przebywa w danym stanie zdrowia)

Loteria

• wagi stanu zdrowia szacuje się porównując możliwość przeżycia określonej liczby lat w określonym stanie zdrowia z prawdopodobieństwem (p) przeżycia takiej samej liczby lat w pełnym zdrowiu dzięki zastosowaniu analizowanego postępowania medycznego i z odpowiadającym mu prawdopodobieństwem (p-1) natychmiastowej śmierci jako niekorzystnego wyniku tego postępowania

Handlowanie czasem

• wagi stanu zdrowia szacuje się proponując respondentowi wybór między pewną liczbą lat (dni), które może przeżyć w określonym stanie zdrowia, a inną liczbę lat przeżytych w pełnym zdrowiu

• przykład: należy określić wagę jakości życia w jakiejś chorobie, pomiar dotyczy 10 lat choroby. Po serii pytań ankietowany nie potrafi zdecydować, czy woli przeżyć 10 lat z objawami choroby, czy 5 lat w pełnym zdrowiu.

Disability Adjusted Life Years (DALY)

• jest odmianą QALY i wyraża stracone (lub odzyskane) lata w zdrowiu jako fuzję lat straconych w wyniku przedwczesnej śmierci oraz przez niesprawność wg 7 stopniowej skali oraz czasu trwania niesprawności.

• Miara ta jest sporządzana dla poszczególnych kategorii chorób (wg ICD) oraz z uwzględnieniem wieku i płci .

• QALY oraz DALY są syntetycznymi wskaźnikami pozwalającymi na porównanie ze sobą skutków wystąpienia i leczenia schorzeń, tak powodujących jak i nie powodujących zgonów.

• wskaźnik DALY pozwala dokładnie śledzić i rejestrować skutki chorób bądź ocaleń wskutek urazów

• Analizy z użyciem DALY ujawniają również informacje o niezdrowych nawykach (np. palenie tytoniu, brak ruchu itp. ) i to jakim są one obciążeniem dla danej jednostki.

Interpretacja wyników

• wyniki instrumentu (np. kwestionariusza) można skorelować z wynikami instrumentów fizjologicznych

• musimy pamiętać, że otrzymane wyniki to tylko oszacowanie prawdziwej wartości danych parametrów w populacji, i wynik trzeba podać wraz z przedziałem ufności.

• informację na temat wpływu danej interwencji na jakość życia można wykorzystać wtedy, gdy nasi pacjenci są podobni do pacjentów badań porównywalnych. Podobieństwo to odnosi się nie tylko do cech demograficznych i fizjologicznych, ale również do systemów wartości.

• dodatkowo trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu sytuacja kliniczna będąca przedmiotem badania przypominała praktykę kliniczną.

Metody pomiaru cechy:

• przydatność (validity)- zdolność do mierzenia zjawisk

• niezawodność i powtarzalność (reliability and reproducibility)- jednakowe wyniki u tego samego pacjenta, gdy jego jakość życia nie ulegnie zmianie

• czułość (sensitivity)- zdolność do wykrywania różnic między pacjentami

• czułość w wykrywaniu zmian (responsiveness)- czułość w wykrywaniu zmian w przypadku poprawy lub pogorszenia zdrowia

• łatwość w użyciu

• wyczerpanie zagadnienia (coverage/appropiateness and acceptability) pytania subiektywne i obiektywne mogą ulec zmianie po interwencji

Metody pomiaru jakości życia związanej ze zdrowiem

1. Kwestionariusze ogólne

• Kwestionariusze ogólne oceniają czynności fizyczne, psychiczne i umysłowe niezależnie od stanu zdrowia i występujących chorób, i mogą być stosowane w populacji ogólnej.

• Zalicza się do nich kwestionariusze: Sickness Impact Profile, Nottingham Health Profile i Medical Outcomes Survey Short Form 36 (SF-36), WHOQOL 100.

• Zaletą ich jest to, że są uniwersalne, dają możliwość porównania skutków różnych chorób i populacji chorych.

• Są stosowane u osób chorych, jak i zdrowych

• Wadą jest niedokładność i to, że mogą być niedostatecznie czułe, by wykryć zmianę ogólnego stanu zdrowia, pomimo istotnych problemów związanych z chorobą lub interwencji.

2. Kwestionariusze specyficzne, które mogą odnosić się do:

a) choroby (np. ch.nowotworowe- kwestionariusz QOL-C30, Indeks Jakości Życia Spitzera, reumatoidalne zapalenie stawów- kwestionariusz AIMS 2- Arthristis Impact Measurment Scale, choroby psychiczne- kwestionariusz QLI-MH- Quality of Life Index Mental Health

b) danej funkcji (np. zaburzenia funkcji lokomocyjnych- kwestionariusz Ferrenca i Pawers'a)

c) konkretnego problemu (chory diagnozowany- kwestionariusz Parfrey'a, Laupacisa)

d) populacji

• Pytania zawarte w kwestionariuszach specyficznych odzwierciedlają zarówno ich częstość, jak i znaczenie

• Zaletą kwestionariuszy specyficznych jest możliwość dokładniejszej oceny objawów choroby. Ponadto lepiej odzwierciedlają zmiany HRQL niż kwestionariusze ogólne

3. Kwestionariusze mieszane

• zawierają elementy zarówno kwestionariusza ogólnego, jak i specyficznego

4. Instrumenty mierzące użyteczność danego stanu zdrowia

• np. Quality of Well- Being, Health Unility Index

• Biorąc pod uwagę fakt, że problemy nastolatków mogą być odmienne niż dorosłych, opracowane są kwestionariusze Adolescent, przeznaczone dla chorych w wieku 12-17 lat. Są one nieznacznie zmodyfikowaną wersją kwestionariusza dla dorosłych, z uwzględnieniem faktu, że u młodzieży problemy w pracy (w szkole) i związane z ogólnym złym samopoczuciem mają większe znaczenie niż u dorosłych.

• Dla dzieci w wieku 6-12 lat opracowane są kwestionariusze Paediatric. Różnią się one od pozostałych, ponieważ problemy emocjonalne u dzieci są mniej nasilone.

• Dostępne są także kwestionariusze dotyczące chorego dziecka wypełniane przez jego rodziców.

Dobór kwestionariusza

1) zależy od celu badania

• czasami zależy nam na mierzeniu tylko jednego aspektu (np. częstości występowania i natężenia bólu głowy w migrenie)

• często pomiar musi być wielopoziomowy (np. w przypadku interwencji w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, które wpływają nie tylko na ból, ale i na zdolność fizycznego, emocjonalnego i społecznego funkcjonowania chorego)

• innym celem, do którego potrzebujemy instrumentów mierzących odmienne aspekty QoL, może być też porównanie skutków (użyteczności) różnych interwencji w tej samej jednostce chorobowej (np. porównanie leczenia farmakologicznego u chorych na padaczkę, z leczeniem chirurgicznym)

2) zależy od kontekstu klinicznego (wyodrębnienie określonych chorych lub stwierdzenie zmian badanego parametru w czasie) lub zakresem badanych aspektów jakości życia

3) zależy od wieku respondentów

Pomiar jakości życia

• Przed wyborem danego kwestionariusza i przystąpieniem do badań ważne jest ustalenie celu i zakresu badań.

• Należy na wstępie rozważyć potencjalne możliwości uwidocznienia różnic w jakości życia pacjentów przy zastosowaniu alternatywnych metod leczenia.

• Ponadto musimy sprawdzić, czy wybrane przez nas narzędzie przeszło niezbędny proces adaptacji i standaryzacji.

Etapy walidacji kwestionariusza gotowego

• konieczne jest też uzyskanie pisemnej zgody autora (-ów) na jego wykorzystanie

• tłumaczenie (przez dwa niezależne ośrodki)

• tłumaczenie odwrotne

• korekta kwestionariusza

• testy wstępne

• testy psychometryczne

• walidacja kliniczna

Etapy walidacji kwestionariusza nowo tworzonego

• testy wstępne (ocena kontekstu poszczególnych sekcji i pytań oraz ocena poprawności konstrukcji)

• testy psychometryczne (ocena specyficzności otrzymywanych wyników, ocena wewnętrznej zgodności, ocena powtarzalności wyników, ocena czułości, ustalenie klucza oceny wyników i sposobu ich interpretacji)

• walidacja kliniczna

Jak powinien wyglądać kwestionariusz?

Powinien być on wystarczająco długi, aby pozwolił zrealizować badany cel i uzyskać wystarczająco pewne dane, a zarazem wystarczająco krótki, aby okazał się praktyczny w rzeczywistych warunkach.

---