Ocen doświadczenia wybranych krajów w przystępowaniu do unii walutowej
Warunkiem przystąpienia krajów do strefy euro jest utrzymanie przez dwa kolejne lata swojej waluty w systemie ERM II. Konieczne jest ponadto spełnienie pozostałych czterech kryteriów konwergencji.
ERM II
Wprowadzenie ERM2, konstytuowane uchwałą Rady Europejskiej z 02.08.1997, było związane z konsekwencjami trzeciego etapu tworzenia unii gospodarczo-walutowej (postanowienia Traktatu z Maastricht). Wiadomo było, że niektóre państwa nie znajdą się w jej składzie - czy to na skutek własnej decyzji (np. Wielka Brytania), czy to na skutek niewypełnienia kryteriów konwergencji (np. Grecja). Ponadto zakładano, że w najbliższej przyszłości strefa euro będzie się rozszerzać. Oznaczało to, że Europa podzieli się na grupę państw należących do strefy Euro i grupę państw nienależących do niej (ale potencjalnie zainteresowanych akcesją). Celem ERM2 było więc zapewnienie mechanizmów stabilności walutom krajów spoza Eurolandu. Drugą funkcją ERM2 jest dostarczenie instrumentu ewaluacyjnego (pobyt w ERM2 jest jednym z kryteriów dopuszczalności państwa do rozpoczęcia procesu zastępowania waluty narodowej euro).
Kryteria konwergencji
są to wprowadzone przez Traktat o Unii Europejskiej wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie powinno spełniać państwo aspirujące do pełnego uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej. Są to zatem warunki konieczne do wypełnienia dla państw członkowskich Unii Europejskiej, które dążą do wprowadzenia euro
(1) Należy zapewnić zgodność ustawodawstwa krajowego, w tym statutów krajowych banków centralnych, Traktatu i Statutem ESBC(Europejski System Banków Centralnych)/EBC(Europejski Bank Centralny) Jeśli chodzi o nowe Państwa Członkowskie niezależność ich krajowych banków centralnych i ich zgodność z celami ESBC stanowiła część wymagań przedakcesyjnych. Jednakże, przed przyłączeniem tych krajów do strefy euro, dla osiągnięcia pełnej integracji krajowych banków centralnych z ESBC należy wyjaśnić niezgodności w prawodawstwie wszystkich krajów.
(2) Oceny kryterium stabilności cen dokonano na podstawie przestrzegania, w okresie jednego roku poprzedzającym analizę, średniej stopy inflacji nie przekraczającej o więcej niż 1,5 punktu procentowego stopy trzech Państw Członkowskich o najlepszych wynikach pod względem stabilności cen. Wartość referencyjną obliczono w sierpniu 2004 roku na 2,4 % na podstawie danych Finlandii, Danii i Szwecji - trzech Państw Członkowskich o najlepszych wynikach. Spośród jedenastu Państw Członkowskich analizowanych w niniejszym raporcie, pięć spełnia to kryterium, mianowicie Czechy, Estonia, Cypr, Litwa i Szwecja.
(3) Kryterium sytuacji budżetowej związane jest z decyzjami podejmowanymi zgodnie z procedurą stwierdzenia nadmiernego deficytu. Obecnie pięć z jedenastu badanych Państw Członkowskich nie jest przedmiotem decyzji Rady w sprawie istnienia nadmiernego deficytu, a zatem. spełnia to kryterium, mianowicie Estonia, Łotwa, Litwa, Słowenia i Szwecja.
(4) Kryterium kursu walutowego wymaga przestrzegania mechanizmu normalnych granic wahań kursu walutowego (ERM II) przez co najmniej dwa lata bez poważnych napięć. W dniu 28 czerwca 2004 r. estońska korona, łat łotewski i słoweński tolar przystąpiły do ERM II. Korona czeska forint węgierski, funt cypryjski, lit litewski, lir maltański, złoty polski, korona słowacka i korona szwedzka nie weszły jeszcze do ERM II. Mimo że kurs walut trzech krajów, które przystąpiły do ERM II od 28 czerwca 2004 r. był stabilny w stosunku do euro to żaden z badanych krajów nie uczestniczył w ERM II przez wymagany okres czasu. Żaden z jedenastu krajów nie spełnia kryterium kursu walutowego.
(5) Kryterium długoterminowych stóp procentowych polega na przestrzeganiu przez okres jednego roku przed analizą średniej nominalnej stopy procentowej nie przekraczającej o więcej niż 2 punkty procentowe maksymalnie stopy trzech Państw Członkowskich o najlepszych wynikach pod względem stabilności cen. Wartość referencyjną obliczono w sierpniu 2004 roku na 6,4 %. Długoterminowe stopy procentowe znajdowały się poniżej wartości referencyjnej w Czechach, na Cyprze, Łotwie, Litwie, Malcie, w Słowenii, Słowacji i Szwecji. Uznaje się, że te osiem krajów spełnia kryterium stóp procentowych. W przypadku Estonii, nie posiadającej długoterminowych obligacji rządowych lub podobnych papierów wartościowych nie ma powodów do stwierdzenia, że Estonia nie spełniałaby kryterium stopy procentowej.
Państwa członkowskie, które przystąpiły do UE w latach 2004 i 2007, jak również Szwecja, aby przystąpić do strefy euro, muszą one uczestniczyć w europejskim mechanizmie kursów walut (ESW 2 ) przez co najmniej dwa lata oraz spełnić wszystkie pozostałe nominalne kryteria konwergencji. Komisja Europejska oraz Europejski Bank Centralny składają co dwa lata sprawozdanie z konwergencji, zawierające analizę spełnienia kryteriów przez te państwa. Ponadto, na wniosek państwa członkowskiego, obowiązuje sporządzenie także sprawozdania międzyokresowego.
W pierwszej połowie 2006 r. Słowenia i Litwa wystąpiły o to, aby Komisja i EBC przedstawiły Radzie sprawozdanie z postępów tych państw w zakresie spełnienia kryteriów konwergencji z myślą o przystąpieniu do strefy euro w dniu 1 stycznia 2007 r. Komisja i EBC pozytywnie oceniły Słowenię, lecz odrzuciły wniosek Litwy o wejście do strefy euro. Dnia 1 stycznia 2007 r. Słowenia stanie się 13. państwem należącym do strefy euro. Na początku 2007 r. Cypr i Malta wystąpiły o zbadanie konwergencji ich gospodarek narodowych. Oba kraje otrzymały zielone światło dla przystąpienia do strefy euro od 1 stycznia 2008 r. Wiosną 2008 r. Komisja Europejska i EBC przedłożyły regularne sprawozdanie z konwergencji, w którym stwierdzono, iż Słowacja spełnia wymagane kryteria. Z dniem 1 stycznia 2009 r. Słowacja, jako 16. państwo, przystąpi do strefy euro.
Grecja
Pod koniec 1998 roku Rada UE przyjęła sztywne kursy wymiany między euro a jedenastomawalutami państw członkowskich, które wypełniły warunki konieczne dla przyjęcia wspólnej waluty z dniem 1 stycznia 1999. Do grupy tej nie weszła jednak grecka drachma, gdyż wcześniej, 2 maja 1998, Rada UE zdecydowała w Brukseli, że Grecja będzie jednym z państw członkowskich, które pozostaną poza strefą euro, ponieważ nie spełniała warunków dla przyjęcia wspólnej waluty i pozostanie „krajem objętym derogacją” ( wyłączenie państwa członkowskiego UE z obowiązku wypełnienia części zobowiązań płynących ze stosowania prawa wspólnotowego )
Decyzja zapadła w oparciu o raporty konwergencji Komisji oraz Europejskiego Instytutu Walutowego z marca 1998 r., które stwierdzały, że Grecja nie spełniła żadnego z kryteriów konwergencji7):
1 ) średnio-roczna stopa inflacji w Grecji (do stycznia 1998 r.) wyniosła 5,2%, tj. powyżej wartości referencyjnej (2,7%),
2) Grecja posiadała nadmierny deficyt sektora finansów publicznych i dług publiczny
3) grecka drachma nie uczestniczyła w mechanizmie wymiany walut przez dwa lata (przed lutym 1998 r.),
4 )średnia długookresowa stopa procentowa mierzona w ciągu roku do stycznia 1998 wyniosła 9,8%, także powyżej wartości referencyjnej (7,8%).
W kolejnych latach działania podejmowane przez rząd grecki w ramach realizacji narodowych programów konwergencji (na lata 1997-99 oraz 1999-2002), wynikających z przyjęcia przez Radę Europejskąw1997 r. Paktu na Rzecz Stabilności i Wzrostu i zmierzających do dostosowania gospodarki greckiej do spełnienia kryteriów z Maastricht, przyniosły znaczne postępy i poprawę większości wskaźników ekonomicznych. W efekcie Grecja zaczęła zbliżać się do spełnienia kryteriów konwergencji.
Najtrudniejszym do spełnienia okazał się być warunek ograniczenia długu publicznego, którego wartość przekraczała dopuszczalny poziom określony kryteriami z Maastricht. Barierą dla członkostwa w unii walutowej pozostawała decyzja Rady z 26 września 1994 r. stwierdzająca występowanie nadmiernego deficytu w Grecji. W listopadzie 1999 r. Komisja, na podstawie komunikatu Komisarza ds. gospodarczych i walutowych Pedro Solbesa Miry stwierdzającego, że Grecja poczyniła znaczące i dobrze rokujące na przyszłość kroki celem zwalczenia trudności budżetowych) zaleciła Radzie uchylenie tej decyzji.9) Rada uchyliła ją w grudniu 1999 r.10)
Na początku 2000 r. Grecja spełniała warunki konwergencji, ale niezbędne było formalne potwierdzenie tego faktu przez Radę UE. Ponadto nadal była objęta derogacją na mocy decyzji Rady z maja 1998 r., co oznaczało, że nie mogła zostać członkiem unii walutowej .W tej sytuacji potrzebne było uchylenie derogacji 9 marca 2000 r. Grecja złożyła wniosek o przygotowanie oceny stanu jej gospodarki i w efekcie uchylenie derogacji.
W raportach przedłożonych Radzie odpowiednio 5 maja i 28 kwietnia 2000 r.12) oceniono pozytywnie stopień przygotowania Grecji do członkostwa UGiW. Stwierdzono w nich, że Grecja spełniła w badanym okresie (między kwietniem 1999 r. a marcem 2000 r.) wszystkie niezbędne warunki do uzyskania członkostwa (kryteria konwergencji z Maastricht) oraz kryterium zgodności prawa. Ponadto, 3 maja 2000 r. Komisja przyjęła propozycję decyzji Rady, która stwierdzała, że Grecja wypełniła warunki konwergencji i że derogacja w stosunku do Grecji będzie uchylona z dniem 1 stycznia 2001 r.13)
Słowacja
Raport konwergencji 2004 r.
1) Zgodność ustawodawstwa
Jeżeli chodzi o integrację banku centralnego z ESBC w momencie przyjęcia euro, ustawodawstwo na Słowacji, w szczególności Ustawa o Narodowym Banku Słowacji, nie jest w pełni zgodne z artykułami Traktatu i Statutu ESBC/EBC.
2) Kryterium stabilności cen
Średnia stopa inflacji na Słowacji w ciągu 12 miesięcy poprzedzających sierpień 2004 roku wynosiła 8,4 %. Słowacja nie spełnia kryterium stabilności cen.
3) Kryterium sytuacji budżetowej
Słowacja jest obecnie przedmiotem decyzji o istnieniu nadmiernego deficytu (decyzja Rady z dnia 5 lipca 2004 r.). Ogólny deficyt budżetowy wynosił w 2003 roku 3,7 % PKB, podczas gdy dług publiczny było na poziomie 42,6 % PKB. Słowacja nie spełnia kryterium sytuacji budżetowej.
4) Program ERM II
Korona słowacka nie uczestniczy w ERM II i podlega kierowanemu mechanizmowi płynnego kursu walutowego przy okazjonalnych interwencjach banku centralnego. Słowacja nie spełnia kryterium kursu walutowego.
5) Kryterium długoterminowych stóp procentowych
Średnia długoterminowa stopa procentowa na Słowacji w roku poprzedzającym miesiąc sierpień 2004 roku wynosiła 5,1 %, wobec czego Słowacja spełnia kryterium konwergencji w zakresie długoterminowych stóp procentowych. Od połowy 2002 roku długoterminowe stopy procentowe na Słowacji spadły gwałtownie zbliżając się do poziomu strefy euro i różnice zmalały do 0,9 punktu procentowego w okresie od stycznia do sierpnia 2004 roku.
W świetle tej oceny Komisja stwierdza, że nie należy zmieniać statusu Słowacji jako „Państwa Członkowskiego objętego derogacją”.
Raport Konwergencji z 2008 r.
1 ) Zgodność ustawodawstwa
Po ostatniej nowelizacji ustawy właściwej statut Národná banka Slovenska jest zgodny
z postanowieniami Traktatu i wymogami Statutu dotyczącymi trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej
2) Kryterium stabilności cen
Od kwietnia 2007 roku do marca 2008 roku roczna średnia stopa inflacji wynosiła 2,2 % ( wartość referencyjna 3,2) . Spoglądając wstecz na dłuższy okres, inflacja mierzona wskaźnikiem cen towarów
konsumpcyjnych na Słowacji była zmienna, chwilami wysoka, i wynosiła średnio 6,5% w ujęciu rocznym od 1998 r. Procesy inflacyjne należy rozpatrywać w kontekście dużego i zwiększającego się wzrostu realnego PKB w ostatnich kilku latach.
3) Kryterium sytuacji budżetowej
Słowacja była objęta decyzją o nadmiernym deficycie , ostatecznym terminem skorygowania był rok 2007 . W tym roku deficyt budżetowy wynosił 2,2 % PKB (wartość referencyjna 3% ) Przy czym KE przewidywała spadek do 2 % PKB
Dług publiczny w stosunku do PKB wynosił 29,4 % ( wartość referencyjna 60 % )
4) Program ERM II
Udzielenie zgody na uczestnictwo w ERM II było obwarowane podjęciem przez
władze Słowacji solennych zobowiązań w wielu obszarach polityki pieniężnej. Kurs centralny
w systemie ERM II dla waluty słowackiej został początkowo wyznaczony na poziomie 38,4550
koron za euro, przy standardowym paśmie wahań wynoszącym ±15%.
Korona słowacka podlegała w okresie referencyjnym stosunkowo dużym wahaniom w stosunku do euro. Od kwietnia do lipca 2006 r. waluta słowacka przejściowo podlegała presjom spadkowym i przez pewien czas jej wartość rynkowa kształtowała się nieco poniżej centralnego kursu ERM II.
Od połowy 2006 r. nastąpiła jej znaczna aprecjacja, odzwierciedlająca silne fundamenty gospodarki, i kurs centralny został zmieniony o 8,5% do poziomu 35,4424 SKK/EUR i obowiązuje od 19 marca 2007 r.
Po tej dacie kurs korony przy wahaniach był silniejszy od nowego centralnego
parytetu, zaś maksymalne odchylenie w górę wynosiło 8,9%.
Zasadniczo okres uczestnictwa w ERM II charakteryzował się stopniową aprecjacją korony słowackiej w stosunku do euro. Komplikuje to dokonanie analizy, jak gospodarka słowacka funkcjonowałaby w warunkach nieodwołalnie ustalonych sztywnych kursów walutowych. Rozpiętości krótkoterminowych stóp procentowych w stosunku do trzymiesięcznej stopy EURIBOR zmniejszyły się w ciągu 2007 r. i wyniosły -0,2 punktu procentowego w trzymiesięcznym okresie upływającym w marcu 2008 r.
W marcu 2008 r. realny kurs wymiany korony słowackiej - zarówno dwustronny wobec euro,
jak i efektywny - kształtował się znacznie powyżej swoich wartości średnich liczonych
dla dziesięciolecia.
5) Kryterium długoterminowych stóp procentowych
Od kwietnia 2007 do marca 2008 r. pozimo długoterminowych stóp procentowych wynosił 4,5 % ( Wartość referencyjna 6,5 % )
W okresie referencyjnym długoterminowe stopy procentowe miały taką samą dynamikę jak odpowiadające im długoterminowe stopy procentowe w strefie euro
Podsumowanie
Sytuacja gospodarcza Słowacji w okresie przystępowania do strefy euro jest ogólnie uważana za sukces. Kraj nie tylko bez problemu spełnił kryteria z Maastricht, ale również osiągnął szybki wzrost gospodarczy, utrzymując inflację w ryzach. Napięcia polityczne wokół zmiany rządu w 2006 roku i sporadyczne zmiany nastroju na rynkach wschodzących doprowadziły do pewnej zmienności kursu walutowego. Granice przedziału w ramach ERM2 były poddane prawdziwemu testowi tylko wtedy, gdy nowo wybrany premier chwilowo zakwestionował datę przyjęcia euro. Deficyt budżetowy został zredukowany, aczkolwiek niewiele poniżej kryterium 3 proc. PKB.
Po pierwsze, przyjęcie euro cieszyło się na Słowacji szerokim poparciem społecznym. Bank centralny i Ministerstwo Finansów opracowały strategię przyjęcia wspólnej waluty w lipcu 2003 roku - 5,5 roku przed wyznaczoną datą przejścia na euro. W czasie tego procesu obie instytucje ściśle ze sobą współpracowały. Niezbędne zmiany legislacyjne zostały sprawnie przeprowadzone, nie była konieczna zmiana konstytucji, nie wzywano również do referendum.
Po drugie, przed wstąpieniem do ERM2 Słowacja wprowadziła zakrojone na szeroką skalę reformy strukturalne. Udział sektora publicznego w PKB został znacznie zredukowany, system podatkowy zreformowany , rynek pracy zaś zliberalizowany
Główna lekcja dla Polski wynikająca z doświadczeń Słowacji to świadomość, iż przygotowanie do przyjęcia euro wymaga podwojenia wysiłków reformatorskich. Jest to tym bardziej istotne, że zewnętrzne warunki są dziś o wiele trudniejsze dla Polski, niż były dla Słowacji w okresie 2005 - 2008. Wspomniane wyżej plany reform, które obecnie trafiły do Sejmu, nie tylko wydają się dobrym pierwszym krokiem do spełnienia kryteriów fiskalnych w obliczu spowolnienia gospodarki, ale mogą też pomóc w usunięciu wąskich gardeł dla inwestycji i zapewnić napływ kapitału finansującego rosnący deficyt na rachunku obrotów bieżących. Niezbędne są dalsze reformy rynku pracy, aby wzrost płac nie przekraczał wzrostu wydajności, co stało się kluczowym elementem sukcesu Słowacji.
Malta
W dniu 13 czerwca 2005 r. powołano Krajowy Komitet ds. Wymiany Waluty (National Euro Changeover Committee -NECC), któremu powierzono zadanie koordynowania operacji wymiany waluty krajowej na euro. Po opublikowaniu w styczniu 2006 r. wstępnego planu generalnego, w dniu 12 czerwca 2006 r. rząd przyjął „Drugi, zaktualizowany plan generalny zmiany waluty na euro na Malcie”. Dokument ten stanowi pierwszy kompleksowy plan wymiany waluty na Malcie i zawiera szczegółowe omówienie istotnych aspektów. Niektóre aspekty wymagają doprecyzowania (np. harmonogram zaopatrzenia banków, a za ich pośrednictwem innych podmiotów, w banknoty i monety euro; przyspieszone przestawienie bankomatów na euro; zawartość pakietów startowych; kampania nakłonienia obywateli do wymiany nagromadzonych zapasów dotychczasowej waluty krajowej), natomiast scenariusz stopniowego wycofywania wydaje się nie mieć uzasadnienia.
Plan generalny przewiduje scenariusz „big bang” z miesięcznym okresem podwójnego obiegu. Rozważa się możliwość skorzystania z okresu stopniowego wycofywania. Nie ma żadnych szczególnych przesłanek aby twierdzić, że nie wszystkie sektory maltańskiej gospodarki poradziłyby sobie z wyzwaniami scenariusza „big bang”, a zatem okres stopniowego wycofywania nie służyłby żadnemu określonemu celowi i w związku z tym wydaje się zbędny. Należy ponadto zwrócić uwagę, że odniesienia do jednostki waluty krajowej pozostają dozwolone po wprowadzeniu euro we wszystkich przypadkach, gdy chodzi o kwoty historyczne (np. w sprawozdaniach finansowych, deklaracjach podatkowych i innych dokumentach dotyczących okresów przed wprowadzeniem euro).
Od chwili ustalenia ostatecznego kursu wymiany (która pokrywa się z początkiem okresu obowiązkowego podawania cen w dwóch walutach) instytucje kredytowe miały przyjmować wpłaty w banknotach euro na rachunki podmiotów gospodarczych prowadzone w maltańskich lirach lub w euro, dokonując przewalutowania po kursie wymiany, tzn. bez opłat związanych z wymianą ani opłat administracyjnych. W związku z tym punkty handlu detalicznego również powinny być gotowe przyjmować od klientów zapłatę gotówką w euro, po kursie wymiany i bez żadnych opłat. Kolejnym etapem była operacja zaopatrzenia instytucji kredytowych w banknoty euro, która rozpoczęła się pod koniec października 2007 r.
Ponadto od dnia 1 grudnia 2007 r. instytucje kredytowe zaczęły wymieniać maltańskie liry na euro po ustalonym kursie wymiany, tzn. bez opłat związanych z wymianą.
Władze Malty powinny przypomnieć obywatelom, że banknoty i monety euro staną się prawnym środkiem płatniczym dopiero z dniem wprowadzenia tej waluty i przed tym terminem nie powinny być stosowane w transakcjach gotówkowych.
Konieczne jest podjęcie dalszych kroków mających na celu zapewnienie pełnego i sprawnego przestawienia wszystkich bankomatów z dniem wprowadzenia euro. W związku z dużą ilością gotówki w lirach maltańskich przechowywanej przez obywateli Malty, bank centralny oraz NECC uruchomili w połowie 2007 r. kampanię mającą nakłonić obywateli do wczesnej wymiany banknotów i monet denominowanych (walutowanych) w lirach maltańskich, pod warunkiem, że do tego czasu podjęta zostanie decyzja o uchyleniu derogacji ( wyłączenie państwa członkowskiego UE z obowiązku wypełniania części zobowiązań płynących ze stosowania prawa wspólnotowego).
Sklepy na Malcie musiały osobno podawać informacje o ewentualnych opłatach manipulacyjnych związanych z przyjmowaniem płatności w euro. Inicjatywa FAIR ma na celu zapewnienie uczciwości i przejrzystości praktyk cenowych w okresie przejściowym. Podawanie cen jednocześnie w euro i w lirach maltańskich obowiązywało od dnia 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2008 r. Obowiązek ten miał dotyczyć wszystkich jednostek administracji rządowej, podmiotów gospodarczych, organizacji typu non-profit oraz innych podmiotów, i obejmować podawanie kwot, cen lub wartości towarów i usług oferowanych konsumentom. NECC zaczęło zachęcać do dobrowolnego podawania cen w obu walutach począwszy od 1 stycznia 2007 r. Opublikowano wytyczne dotyczące zarówno obowiązkowego, jak i dobrowolnego podawania cen w dwu walutach. Wytyczne te stanowią między innymi, że podawane w ten sposób ceny muszą być oparte na ostatecznym kursie wymiany, kiedy tylko zostanie ustalony, a w przypadku dobrowolnego podawania cen w dwóch walutach - na kursie średnim ERM. Informacje o ewentualnych opłatach manipulacyjnych pobieranych przez placówki sprzedaży detalicznej w związku z przyjmowaniem płatności w euro w okresie przed zniesieniem przez instytucje kredytowe opłat za przyjmowanie wpłat w banknotach euro muszą być podawane oddzielnie od ceny wyrażonej w euro. W przypadku nieprzestrzegania wytycznych nałożone mogą zostać grzywny lub inne kary. Z reguły nie ma szczególnej potrzeby podawania cen w dwu walutach przed ustaleniem kursu wymiany, jednak sytuacja może być odmienna w przypadku krajów silnie uzależnionych od turystyki, tak jak Cypr i Malta. Podawanie (dobrowolnie) cen w dwóch walutach może służyć albo do celów wyłącznie informacyjnych, albo też może stanowić informację, że placówki handlowe przyjmują płatności zarówno w walucie krajowej, jak i w euro. Pod tym względem maltańskie wytyczne przyczyniają się nie tylko do ujednolicenia praktyki podawania cen w dwu walutach we wszystkich placówkach, które przystąpią do tego dobrowolnie, lecz także do przejrzystości opłat, stanowiąc tym samym przykład dobrej praktyki w gospodarce, gdzie podawanie cen w dwu walutach jest zjawiskiem powszechnym jeszcze przed ustaleniem kursu wymiany.
Litwa
Raport konwergencji 2004 r.
1) Zgodność ustawodawstwa
Jeżeli chodzi o integrację banku centralnego z ESBC w momencie przyjęcia euro, ustawodawstwo na Litwie, w szczególności Ustawa o Banku Litwy, Konstytucja Litwy jak również ustawodawstwo walutowe i ustawodawstwo dotyczące ochrony lita litewskiego, nie jest w pełni zgodne z art. 109 Traktatu i Statutem ESBC/EBC.
2) Kryterium stabilności cen.
Średnia stopa inflacji na Litwie w ciągu 12 miesięcy poprzedzających sierpień 2004 roku wynosiła -0,2 %. Litwa spełnia kryterium stabilności cen.3) Kryterium sytuacji budżetowej
Litwa nie jest przedmiotem decyzji o istnieniu nadmiernego deficytu. Ogólny deficyt publiczny wynosił w 2003 roku 1,9 % PKB, a dług publiczny był na poziomie 21,4 % PKB. Litwa spełnia kryterium sytuacji budżetowej.
4) Program ERM II
Od 28 czerwca 2004 r. Litwa uczestniczy w ERM II i władze Litwy zobowiązały się jednostronnie do utrzymania ich systemu zarządzania walutą w ramach ERM II. Lit litewski nie notuje odchyleń od centralnego parytetu. W momencie sporządzania niniejszej analizy udział Litwy w ERM II nie przekracza dwóch lat. Litwa nie spełnia kryterium kursu walutowego.
5) Kryterium długoterminowych stóp procentowych
Średnia długoterminowa stopa procentowa na Litwie w roku poprzedzającym miesiąc sierpień 2004 roku wynosiła 4,7 %, wobec czego Litwa spełnia kryterium konwergencji w zakresie długoterminowych stóp procentowych. Długoterminowe stopy procentowe na Litwie, jeszcze na początku 2001 roku będące na poziomie 10 %, spadły znacząco i różnice stóp procentowych w stosunku do strefy euro zmalały do 0,4 punktu procentowego w okresie od stycznia do sierpnia 2004 roku.
W świetle tej oceny Komisja stwierdza, że nie należy zmieniać statusu Litwy jako „Państwa Członkowskiego objętego derogacją”.
W sprawozdaniu z konwergencji za rok 2008 uznano, że ustawa o Banku Litwy oraz pozostałe przepisy prawa dotyczące Banku Litwy są w pełni zgodne z Traktatem oraz ze statutem ESBC/EBC. Jednakże w wyniku ostatnich zmian tych przepisów w art. 23 ustawy o Banku Litwy wprowadzono nową zasadę podziału zysków Banku Litwy, natomiast art. 14 ust. 4 ustawy o Państwowej Izbie Kontroli w obecnym brzmieniu wyraźnie stanowi, że Państwowa Izba Kontroli jest upoważniona do przeprowadzania audytu w Banku Litwy. Są to dwa niedociągnięcia dotyczące niezależności banku centralnego. Średnia dwunastomiesięczna inflacja na Litwie utrzymywała się w latach 2008 i 2009 powyżej wartości referencyjnej, chociaż różnica w stosunku do wartości referencyjnej stopniowo się zmniejszała. Średnia stopa inflacji na Litwie w okresie 12 miesięcy do marca 2010 r. wyniosła 2,0 %, czyli powyżej wartości referencyjnej wynoszącej 1,0 %, natomiast w nadchodzących miesiącach oczekiwany jest jej spadek poniżej wartości referencyjnej.
Roczna inflacja HICP gwałtownie wzrosła w pierwszej połowie 2008 r. w związku z silnym popytem krajowym oraz znacznym wzrostem cen surowców na świecie. Inflacja osiągnęła najwyższy poziom w połowie 2008 r. i od tego czasu trwa tendencja spadkowa wskutek obniżki cen ropy i żywności, zmniejszającego się popytu krajowego oraz obniżki wynagrodzeń. Podniesienie podatków pośrednich i cen regulowanych tylko w pewnym stopniu rekompensuje presję na zmniejszenie inflacji. W marcu 2010 r. roczna inflacja HICP spadła do poziomu -0,4 %.
kryterium stabilności cen
Zgodnie z prognozą służb Komisji z wiosny 2010 r. oczekuje się, że w 2010 r. inflacja utrzyma się na poziomie bliskim zera i nieznacznie wzrośnie do 1,4 % w 2011 r. w związku z niskim popytem krajowym, malejącymi kosztami pracy oraz dużymi wolnymi mocami produkcyjnymi. Stosunkowo niski poziom cen na Litwie (około 62 % średniej w strefie euro w 2008 r.) wskazuje na potencjał jego dalszej konwergencji w perspektywie długoterminowej.
Litwa nie spełnia kryterium stabilności cen.
kryterium sytuacji budżetowej
Litwa jest obecnie objęta decyzją Rady w sprawie istnienia nadmiernego deficytu (decyzja Rady z dnia 7 lipca 2009 r.)[9]. W lutym 2010 r. Rada zaleciła Litwie dokonanie korekty nadmiernego deficytu do 2012 r. Pomimo poważnych wysiłków na rzecz konsolidacji budżetowej saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych, które wykazywało stosunkowo ograniczony deficyt w latach 2004-2007, osiągnęło w 2008 r. poziom 3,2 % i szacuje się, że w 2009 r. wyniosło 8,9 %. Zgodnie z prognozą służb Komisji z wiosny 2010 r. relacja deficytu do PKB wyniesie około 8,4 % w 2010 r. i 8,5 % w 2011 r. przy założeniu kontynuacji dotychczasowej polityki. Wskaźnik długu publicznego brutto, po stopniowym spadku w 2008 r. do 15,6 %, wzrósł do 29,3 % w 2009 r. i przewiduje się jego dalszy wzrost do 45,4 % PKB w 2011 r.
Litwa nie spełnia kryterium sytuacji budżetowej.
kryterium kursu walutowego.
Litwa przystąpiła do systemu ERM II w dniu 28 czerwca 2004 r. i uczestniczy w tym mechanizmie od prawie sześciu lat, licząc do dnia przyjęcia niniejszego sprawozdania. W momencie przystąpienia do ERM II władze Litwy jednostronnie zobowiązały się do utrzymania systemu zarządu walutą w ramach tego mechanizmu. Dodatkowe wskaźniki, takie jak kształtowanie się krótkoterminowych stóp procentowych, wskazują na tymczasowy wzrost percepcji ryzyka w kontekście światowego kryzysu finansowego, co uległo zmianie pod koniec 2009 r. System zarządu walutą w dalszym ciągu posiada solidne oparcie w oficjalnych rezerwach walutowych. W dwuletnim okresie objętym oceną kurs lita nie odbiegał od kursu centralnego ani nie był przedmiotem poważnych napięć.
Litwa spełnia kryterium kursu walutowego.
długoterminowych stóp procentowych
W okresie dwunastu miesięcy do marca 2010 r. średnia długoterminowa stopa procentowa wynosiła na Litwie 12,1 %, czyli znacznie powyżej wartości referencyjnej wynoszącej 6,0 %. W latach 2004-2008 średnie długoterminowe stopy procentowe utrzymywały się na Litwie poniżej wartości referencyjnej. Od 2009 r. długoterminowe stopy procentowe utrzymywały się powyżej wartości referencyjnej, co wynikało z niewielkiej liczby drobnych transakcji zrealizowanych w styczniu, bowiem przez kolejne 11 miesięcy nie przeprowadzono żadnych nowych transakcji wskutek pogorszenia percepcji ryzyka w odniesieniu do regionu. Nowe transakcje zostały zrealizowane pod koniec 2009 r. i na początku 2010 r., w związku z czym różnica średnich długoterminowych stóp procentowych względem strefy euro znacznie się zmniejszyła. W marcu 2010 r. różnice długoterminowych stóp procentowych na Litwie wyniosły około 150 punktów bazowych.
Litwa nie spełnia kryterium konwergencji długoterminowych stóp procentowych.
W badaniu uwzględniono również czynniki dodatkowe, w tym kształtowanie się bilansu płatniczego oraz integrację rynków produktowych i rynku finansowego. Po osiągnięciu w 2008 r. deficytu na poziomie około 10 % PKB w 2009 r. odnotowano nadwyżkę w bilansie płatniczym Litwy wynoszącą 7 % PKB, spowodowaną gwałtownym spadkiem deficytu handlowego w związku ze słabnącym popytem krajowym. Zgodnie z prognozą służb Komisji z wiosny 2010 r. oczekuje się, że nadwyżka bilansu płatniczego Litwy utrzyma się w latach 2010 i 2011. Finansowanie zewnętrzne zmniejszyło się w czasie kryzysu, ponieważ nastąpił gwałtowny spadek przepływów kapitału w sektorze prywatnym. Gospodarka Litwy jest w dużym stopniu otwarta i dobrze zintegrowana w ramach Unii Europejskiej. Dotyczy to w szczególności wymiany handlowej i bezpośrednich inwestycji zagranicznych w ramach ścisłych relacji z innymi państwami członkowskimi. Znaczny jest również stopień integracji krajowego sektora finansowego w ramach szerszego sytemu finansowego UE, głównie dzięki wysokiemu udziałowi własności zagranicznej pośredników finansowych.
W świetle oceny zgodności prawnej oraz spełnienia kryteriów konwergencji, a także uwzględniając dodatkowe czynniki, Komisja jest zdania, że Litwa nie spełnia warunków przyjęcia euro.
Litwa pierwotnie planowała przyjąć euro z dniem 1 stycznia 2007 r. W raporcie Komisji o konwergencji z dnia 16 maja 2006 r. stwierdzono jednak, że kraj ten nie spełnia warunków koniecznych do przyjęcia euro. W październiku 2006 r. rząd litewski postanowił, że „Litwa będzie dążyć do przyjęcia euro w najwcześniejszym możliwym terminie. Bardziej korzystnym okresem dla przystąpienia Litwy do strefy euro będzie okres po roku 2010.”