Konrad Królicki, gr. Iat 29.05.2001r.
Etyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem.
Etyka (gr. ethos - obyczaj) jest nauką teoretyczną, zajmującą się pewną obyczajowością zachowań i ich analizą. Jej zastosowaniem praktycznym jest moralność (gr. mores - obyczaje). Nie tylko analizuje ona istniejącą sytuację, ale odpowiada też na pytanie, jak być powinno. Określa prawa i obowiązki ludzi oraz ustanawia moralne reguły, jakie powinny być stosowane przy podejmowaniu wszelkiego rodzaju wyborów.
Etyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem obejmuje zachowania poszczególnych pracowników, a przede wszystkim menedżerów i innych osób kierujących w ich pracy. Wyjaśnia, jak ich postępowanie wpływa na zachowanie innych osób. Najważniejsze są tutaj trzy aspekty zachowań:
stosunek firmy do pracownika (zatrudnienie i zwalnianie; warunki pracy i płacy; zachowanie prywatności),
stosunek pracownika do firmy (konflikty interesów; poufność; uczciwość i koszty),
stosunek firmy do innych podmiotów gospodarczych (klientów; konkurentów; akcjonariuszy; dostawców; agentów; związków zawodowych).
Zachowanie menedżerów określa normy etyczne, zgodnie z którymi cała firma traktuje swoich pracowników. Nie chodzi tu więc o zachowanie jednego z nich, ale znacznej ich większości, co świadczy o kulturze całej organizacji. Zresztą w odpowiednich warunkach, panujących w firmie nie byłoby możliwe, by większość jej pracowników postępowała nieetycznie. Ocena postępowania organizacji pod względem etycznym obejmuje sposób zatrudniania i zwalniania pracowników (okoliczności i atmosfera towarzysząca tym wydarzeniom), warunki pracy (między innymi tak ważny aspekt, jak zachowanie prywatności pracowników) oraz warunki płacowe. Uznane za nieetyczne może być na przykład zwolnienie pracownika bez wyraźnego powodu, a na jego miejsce zatrudnienie członka rodziny. Nieetyczne jest również zwalnianie pracowników ze względu na ich religię, czy poglądy oraz rozpuszczanie o nich nieprawdziwych pogłosek.
Równie ważnym zagadnieniem jest stosunek pracowników do firmy. Mogą tu wyniknąć trzy problemy: konflikt interesów, problem poufności oraz uczciwości w rozliczaniu wydatków. Konflikt interesów powstaje, gdy decyzja korzystna dla jednego lub kilku pracowników odbija się niekorzystnie na interesach firmy. Zasada poufności zostaje złamana na przykład w przypadku zdradzenia tajemnic firmy konkurencyjnej firmie. Nieetyczne jest również naciąganie kosztów, często praktykowane poprzez na przykład włączanie kosztów fikcyjnych posiłków, opłat za obsługę i wydatków na benzynę do wniosków o zwrot kosztów, w celu zwiększenia swoich dochodów.
Jeśli chodzi o stosunek firmy do innych podmiotów gospodarczych, to często postępowanie etyczne (w kontaktach z klientami i współpracownikami) przynosi większe korzyści, niż postępowanie nieetyczne. W stosunkach z klientami etyka gospodarcza nakazuje, by produkty spełniały wymogi bezpieczeństwa, były prawidłowo oznaczone, a także by miały rozsądną cenę - korzystną zarówno dla firmy, jak i dla jej klienta.
Etyka gospodarcza ustanawia także zasady postępowania z konkurencją, zabraniając nieuczciwych praktyk takich, jak na przykład oczernianie konkurentów we własnych reklamach , czy podczas oficjalnych wystąpień. Etyka wymaga też uczciwego postępowania wobec dostawców, pośredników, akcjonariuszy i związków zawodowych.
Należy zwrócić uwagę na to, iż normy etyczne, panujące w organizacji mogą mieć znaczny wpływ na postępowanie każdego z jej pracowników. Jeśli w firmie dopuszcza się postępowanie nieetyczne, gdy przynosi to korzyści jej lub jej pracownikom, niewiele osób odmówi takiego postępowania (zwłaszcza jeśli dodatkowo będzie to się wiązać z problemami w pracy, a nawet z możliwością zwolnienia). Jeśli więc kierujący firmą tolerują nieetyczne postępowanie jej pracowników, wykształcają w ten sposób wręcz nieformalny nakaz takiego postępowania, o ile przynosi to korzyści i tworzą całą kulturę firmy, w której takie właśnie postępowanie jest dozwolone czy nawet wskazane.
Duży wpływ na normy etyczne organizacji ma także jej otoczenie. Często rozwój czy osiągnięcie przez firmę zysków zależne jest od powiązań jej kierownictwa z ważnymi osobami lub instytucjami. Taka sytuacja stwarza często dogodne warunki do przekupstw i różnego rodzaju nadużyć. Postępowanie takie ma oczywiście na celu zapewnienie organizacji odpowiedniego miejsca na rynku, zaczyna więc być wskazane, jako normalny środek rywalizacji.
Wiele organizacji stara się narzucić normy etyczne swoim pracownikom, zapominając jednocześnie o zmianach postępowania kierownictwa. Jest to nierozsądne z tego względu, że tak naprawdę, to właśnie ta grupa buduje kulturę organizacji i określa normy zachowania w niej dopuszczane. Wszelkie zmiany na niższych szczeblach organizacji są więc przeważnie z góry skazane na niepowodzenie.
Niektóre firmy, jak na przykład Johnson & Johnson wprowadziły sformalizowany kodeks etyczny, jasno określający dopuszczalne zachowania pracowników, wobec współpracowników, akcjonariusz i klientów, a także społeczeństwa w ogóle.
„Nasze credo” - kodeks etyczny firmy Johnson & Johnson, opracowany w 1943 roku jest przykładem jasno ustalonych norm etycznych, obowiązujących całą firmę. Jego założenia to między innymi:
odpowiedzialność wobec konsumentów;
dbałość o wysoką jakość wytwarzanych produktów;
utrzymywanie rozsądnych cen;
szybka realizacja zamówień;
stwarzanie szans zysku nie tylko dla firmy, ale i dla jej partnerów;
jednostkowe i równe traktowanie wszystkich pracowników;
szanowanie ich godności i zasług;
zapewnienie pracownikom poczucia bezpieczeństwa;
dbanie o odpowiednie wynagrodzenie i warunki pracy;
równe szanse zatrudnienia, rozwoju i awansu pracowników;
sprawiedliwe i działające etycznie kierownictwo;
odpowiedzialność wobec społeczeństwa i społeczności międzynarodowej;
popieranie akcji dobroczynnych;
uczciwe wypełnianie zobowiązań podatkowych;
popieranie postępu społecznego, rozwoju lecznictwa i edukacji;
ochrona środowiska i bogactw naturalnych;
odpowiedzialność wobec akcjonariuszy;
prowadzenie badań naukowych;
inwestowanie w nowe możliwości;
uczciwe płacenie za błędy;
osiąganie zysku, ale tylko przy przestrzeganiu w.w. zasad;
Kredo, wprowadzone przez firmę Johnson & Johnson ma nie tylko zapewnić należytą jakość wyrobów, ale przede wszystkim zachęcać pracowników do osobistego zaangażowania w cele organizacji. Ma ono więc w pewnym sensie jednoczyć pracowników.
Należy pamiętać o tym, iż postępowanie etyczne obejmuje też tak ważne zagadnienie, jak odpowiedzialność społeczna. Tak jak etyka odnosi się do poszczególnych jednostek ludzkich, na przykład pracowników, tak odpowiedzialność społeczna odnosi się do całości organizacji. Organizacje są odpowiedzialne społecznie wobec swoich partnerów, wobec środowiska i wobec społeczeństwa, jako całości.
Odpowiedzialność społeczna wobec partnerów danej organizacji polega przede wszystkim na dbaniu o ich interesy tak samo, jak o własne. Należy pamiętać, że narażenie na szwank dobrego imienia organizacji wpływa negatywnie także na opinię organizacji z nią współpracujących. Taka sytuacja odbije się też niekorzystnie na kursie akcji, co pociągnie za sobą straty akcjonariuszy, wobec których firma też jest odpowiedzialna. Odpowiedzialność wobec partnerów obejmuje też odpowiedzialność wobec wierzycieli, czyli na przykład uczciwe i terminowe spłacanie pożyczek i innych zobowiązań.
Odpowiedzialność społeczna wobec środowiska naturalnego odnosi się chociażby do takich aspektów działalności firmy, jak usuwanie zanieczyszczeń, wykorzystanie surowców wtórnych i materiałów odpadowych. Wiele dużych firm stara się postępować odpowiedzialnie wobec środowiska, małych firm często jednak po prostu nie stać na wprowadzanie nowych
i drogich metod pracy. Działalność wielu firm odbywa się kosztem środowiska, gdyż kary na nie nakładane są dużo niższe od wydatków, jakie mogły by one ponieść na jego ochronę. Można więc powiedzieć, że odpowiedzialność społeczna wobec środowiska zależy często od funduszy firmy, a nie tylko od dobrych chęci jej pracowników.
Odpowiedzialność wobec społeczeństwa obejmuje przede wszystkim takie zagadnienia, jak działalność charytatywna, prowadzenie badań i inne działania na rzecz ludzi i środowiska. Ważne jest, by kierownictwo firmy skupiało się nie tylko na osiąganiu zysków, ale także na podnoszeniu jakości życia swoich klientów.
Odpowiedzialność społeczna ma równie wielu sympatyków, co przeciwników.
Jeśli chodzi o sympatyków społecznej odpowiedzialności, to twierdzą oni, że działalność wszelkiego rodzaju organizacji stwarza wiele problemów, którymi powinny zajmować się właśnie one. Ponadto traktują oni przedsiębiorstwa, jako obywateli i partnerów w gospodarce, takich samych jak rząd czy społeczeństwo.
Przeciwnicy społecznej odpowiedzialności, tacy jak słynny ekonomista Milton Friedman twierdzą przede wszystkim, że głównym celem działania przedsiębiorstwa jest osiąganie przez nie zysku, a zbytnie zaangażowanie w społeczną odpowiedzialność ogranicza ten zysk, zmuszając firmę do niepotrzebnych wydatków. Uważają oni też, że zaangażowanie organizacji w problemy społeczne daje jej zbyt wielką władzę, a często prowadzi także do konfliktu interesów.
Należy pamiętać, że społeczna odpowiedzialność bardzo często, mimo zwiększania wydatków firmy może przynosić jej jeszcze większy zysk. Na przykład firmy inwestujące w ochronę środowiska, czy badania naukowe lub sponsorujące różnego rodzaju instytucje zwiększają wprawdzie w ten sposób swoje wydatki, ale przyciągają jednocześnie klientów, co w rezultacie prowadzi jednak do zwiększenia zysków przez nie osiąganych.
Wobec społecznej odpowiedzialności charakterystyczne są cztery różne postawy:
opór - polegający na wypieraniu się od odpowiedzialności i tuszowaniu popełnianych przez firmę błędów;
społeczny obowiązek, który zmusza firmę do postępowania zgodnie z prawem, ale nie robienia nic ponadto;
społeczna reakcja - występująca, gdy organizacja wypełnia swoje prawne i etyczne obowiązki, ale robi wiele ponadto, zajmując się na przykład działalnością charytatywną;
społeczny wkład - charakteryzujący się wyjściem poza obszar działalności firmy, uznaniem się przez nią za członka społeczeństwa i szczerą chęcią wniesienia przez nią swojego wkładu i realizacji społecznych celów.
Każda firma, biorąca pod uwagę społeczną odpowiedzialność, przy odpowiednim podejściu może więc dzięki niej osiągnąć znaczne zyski. Wymaga to jednak kontroli tej odpowiedzialności. Analiza społecznej odpowiedzialności to szczegółowa i formalna analiza efektywności działalności społecznej firmy.
Podsumowując można powiedzieć, że społeczna odpowiedzialność, jak i etyka firmy są czynnikami niezwykle ważnymi dla jej istnienia. Mówią one o takim kierowaniu firmą, by liczyć się ze skutkami tej działalności, a nie tylko zyskiem. Firma swoim istnieniem może przynosić korzyści nie tylko sobie, ale i społeczeństwu. Na etyczny kodeks organizacji składa się indywidualna etyka poszczególnych jej pracowników oraz to, co wynika z jej praktyk. Odpowiedzialność społeczna jest natomiast zespołem obowiązków spoczywających na organizacji, względem środowiska, w którym ona funkcjonuje. Zarówno etyka, jak i odpowiedzialność społeczna mówią więc o zasadach funkcjonowania organizacji w danym otoczeniu z korzyścią zarówno dla firmy, jak i dla tego właśnie otoczenia.
Bibliografia:
Ricky W. Griffin, Podstawy zarządzania Organizacjami,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000,
s. 134 - 156;
James A. F. Stoner, R. Edward Freeman, Daniel R. Gilbert, Jr., Kierowanie,
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998,
s. 36, 68, 110 - 129;
Philip Kotler, Marketing,
Wydawnictwo FELBERG SJA, Warszawa 1999,
s. 702 - 703;
materiały informacyjne Johnson & Johnson;
Nasze Credo;
notatki własne.