What is cognitive learning?
Not all cases of learning can easily be captured by classical conditioning and operant conditioning. Learning would be extremely inefficient if we had to rely completely on conditioning for all our learning. Human beings can learn efficiently by observation, taking instruction, and imitating the behavior of others.

"Cognitive learning is the result of listening, watching, touching or experiencing."

Cognitive learning is a powerful mechanism that provides the means of knowledge, and goes well beyond simple imitation of others. Conditioning can never explain what you are learning from reading our web-site. This learning illustrates the importance of cognitive learning.
Cognitive learning is defined as the acquisition of knowledge and skill by mental or cognitive processes — ;the procedures we have for manipulating information 'in our heads'. Cognitive processes include creating mental representations of physical objects and events, and other forms of information processing.

How do we learn cognitive?
In cognitive learning, the individual learns by listening, watching, touching, reading, or experiencing and then processing and remembering the information. Cognitive learning might seem to be passive learning, because there is no motor movement. However, the learner is quite active, in a cognitive way, in processing and remembering newly incoming information.

Cognitive learning enables us to create and transmit a complex culture that includes symbols, values, beliefs and norms. Because cognitive activity is involved in many aspects of human behavior, it might seem that cognitive learning only takes place in human beings. However, many different species of animals are capable of observational learning. For example, a monkey in the zoo, sometimes imitates human visitors or other monkeys. Nevertheless, most information about cognitive learning is obtained from studies on human beings.

Cognitive Learning is a term that is often used in the academic arena but more recently it has started to pop up in the business world.

But what does it mean? To most people probably very little. Essentially what `cognition' means is `to know', gaining knowledge through thought or perception.

Cognitive learning is about enabling people to learn by using their reason, intuition and perception. This technique is often used to change peoples' behaviour. But people's behaviour is influenced by many factors such as culture, upbringing, education and motivation. Therefore cognitive learning involves understanding how these factors influence behaviour and then using this information to develop learning programmes.

So it is far more subtle than just telling people what you want them to do differently it involves presenting the message in such a way that it allows people to work out the answer themselves. This can be achieved a number of ways

• Response consequences - should you reward for demonstrating the right behaviour or punish for demonstrating the wrong behaviour? Which approach will achieve the required outcomes? In reality there needs to be a combination of both as people will be motivated by different things.

• Observation - observation is a very powerful learning tool as it enables us to see whether performing an action is desirable or not without making the mistake ourselves. Also employees will be more likely to demonstrate the right behaviours if they see managers and senior managers doing so.

• Symbolism - allows us to create mental pictures and act out scenarios so that we can think through the consequences without actually performing it.

Therefore cognitive awareness involves using cognitive learning techniques which are then used to make informed decisions about how to deal with new or similar situations.

This may sound complicated but in reality its how we learn.

Martin Smith, Managing Director of The Security Company (Int) Ltd has worked within the security industry for more than 30 years. Martin believes raising awareness amongst employees will do far more to improve security than any technical solution can ever hope to achieve. For more information on how you can prevent security breaches please click Information Security Systems

Aspects of Cognitive Theory 

This is very selective! 

• Constructivism emphasises not merely how individuals receive material to be learned and �construct� it inside their heads, but how they and their teachers construct it between them through their dialogue. Leading on from this, in a sense �

• Kelly's Personal Construct theory eschews the use of the term "learning" altogether, but provides a model of how individuals make sense of the world and how this changes.

• Kolb's work on the Cycle of Adult Learning (building on the work of Kurt Lewin) provides a useful model, which develops into a theory of learning styles.

• Pask distinguishes between holist and serialist learning strategies, which can relate issues of subject discipline, teacher and student preferences to account for differences in learning/teaching effectiveness.

• Similarly, Hudson distinguishes between convergent and divergent cognitive styles, characteristic of students with different interests and academic careers.

• Bateson disentangles various levels of learning, in which each lower level is contextualised by the one above. 

• Festinger's theory of cognitive dissonance tries to account both for some perverse aspects of learning and failure to learn, but also for readiness to learn.

• But the point also needs to be made that the use made of psychological ideas, in particular, is often sloppy and uncritical and that even people like me have not always checked our readings back with the original texts. So check out this page on myths and misrepresentation�which I think is destined to grow...

A Cognitive Model of Learning

Figure 1, made by the author from Sharon Derry's review of cognitive learning theory, provides a starting place. Notes 11 - 12

Part of a working paper, Serving the Strategic Reader: Cognitive Reading Theory and its Implications for the Teaching of Writing

by Gerald Grow, Ph.D.

Professor of Journalism
Florida A&M University
copyright © 1994, 1996

How to reference this publication

Figure 1. A Cognitive Model of Learning


[To continue the Short Tour, click here for a summary of this section.]

Steps in Figure 1 are discussed in the following section.

Steps 1-3. Comprehension

When faced with a new text, readers do not begin by "reading" in the sense of starting at the first word and moving sequentially toward the last word, they first predict what the passage will mean. Prediction, which plays a key role in Frank Smith's cogent account of reading, can be understood as "the prior elimination of unlikely alternatives" or "questions we ask the world." Note 13 Readers not only predict what an article will contain or what a statement will mean, they predict:

• what prior knowledge will be relevant and

• which strategies will be useful in approaching the new text.

Such predictions may be simultaneous with the first decoding of the letters on the page, and, since a reader can be led to know what to expect by illustrations, the nature of the publication, or other contextual cues, such predictions may even precede reading. Most of this activity is unconscious and appears to be part of the way we orient ourselves in the world.

For example, a glance at the heading "Sports" in a section of the newspaper will cue one reader to relax, settle in for a leisurely perusal of sports news, and begin remembering what she already knows (The playoffs were held last night.), perhaps generating questions (Who won the basketball playoffs?) or otherwise focusing attention, knowledge, and reading strategies (what to skip, which teams to read about) onto the new information (researchers call this activating relevant schemas).

Another reader may see the heading "Sports" and take it as a cue to skip that entire section of the paper. Like all readers, these two are active and strategic: They actively interpret what they read; they choose what to read and how deeply to read it.

Researchers use the word "comprehension" to label what takes place when the reader connects the new information with prior knowledge. Information alone, no matter how well written, does not create comprehension. Comprehension depends on the reader's prior knowledge and reading strategies.

The sports fan has a large body of organized information about sports and can quickly fit new information into this framework. Another reader, with a different body of organized knowledge, may actively seek out a music review to find out how well a visiting chamber group played the opening fugue of Beethoven's C-Sharp Minor Quartet. Much information in the sports pages is incomprehensible to someone lacking prerequisite knowledge of sports; much information in a music review is incomprehensible to someone lacking prerequisite knowledge of music.

Even though both the sports report and the music review contain well-written "information," that information becomes comprehensible only to readers who can combine the new information with organized existing knowledge (a knowledge network) on the subject matter. The comprehension of new information requires a meeting of the new with the known. This meeting of the known with the new is one of the fundamental concepts of cognitive learning theory.

Notice that the known does not wait passively in the mind; it actively goes forth to meet and make sense of the new. Indeed, unless a reader is able to predict, to ask relevant questions, and to know how to find the answers, comprehension is not possible. Note 14

Steps 4 and 5. Learning

Comprehension does not necessarily lead to learning--at least, not to learning of a meaningful, useful kind. How many people can remember the actual words of books they read five years ago? As Bartlett demonstrated in the 1930s, people do not ordinarily remember much of the exact information they read. Instead, they learn the "gist" of it. They select. They use selected portions of the information to address issues important to them. (Never mind the national scores, did the local team win?) For all practical purposes, the vast bulk of information one reads is simply forgotten. We use it to "service" our model of the world, then discard the details.

Once new information has been comprehended--by linking it to what is already known--cognitive theorists say that the new information can then be learned through activities which enrich the connections between the new and the old knowledge. Researchers have studied some ways students convert "comprehended information" into "learned information," through such activities as taking notes, summarizing, outlining, making analogies, relating the information to yourself personally, creating mental imagery, and similar activities known as elaboration.

• Elaboration refers to any method of "thinking about new ideas and prior knowledge together" so the two become more deeply connected. Note 15

• Learning takes place when the new information becomes a part of the existing knowledge network.

• When elaborated and richly integrated, the new knowledge becomes meaningful and useful.

• The new knowledge can fit into the existing knowledge network (the number one team won again), or it can modify that network (the Dodgers moved to L.A.)

Knowledge can be called "meaningful" only after it is richly interconnected with related knowledge. Knowledge can be called "useful" only if you can access it under appropriate circumstances. Meaningful knowledge is filed and cross referenced with other knowledge to which it is connected. Useful knowledge is filed and cross-referenced so that you can find it when you need it.

Some of these points may seem obvious, but studies strongly suggest that this kind of mental housekeeping makes the difference between good and poor readers. Note 16

Steps 6 and 7. Recall and Reconstruction

People apparently do not store knowledge as long, complete strings of text but rather in a dynamic, interlinked network in which the elements have been analyzed into categories linked by multiple relationships that may be organized as schemas, scripts, narratives, or other forms.

The organization of memory seems to be a good deal more like multidimensional hypertext than like paragraphs of linear prose. People not only abstract the gist from what they read, they often do not recall what they read verbatim; instead, they reconstruct what they "know."

Just as a well-organized knowledge network enables you to scan for and read only what you do not already know in a new text, the knowledge network enables you to regenerate the essence of what you know, rather than having to remember it as complete texts of information. Memory--again, the discovery dates to Bartlett in the 1930s--is reconstructive. People reinvent as they recall, and they appear to reinvent on the basis of some deep structure they have used to hang a few key facts on. A good knowledge structure, in fact, can enable you to "remember" things you never learned--by inferring them from what you already know.

The blurred boundary between inference and perception is one thing that makes eye-witnesses unreliable, and a skillful questioner can induce a witness to "remember" things never experienced. In spite this blurriness, we derive a good deal of our knowledge of the world by applying reason to the things we already know, extending those by inference, and making good guesses about what "must" exist in the gaps of our knowledge. In Kenneth Boulding's more organic terms, "Knowledge grows also because of inward teachers as well as outward messages." Notes 17 - 18

The basic theme we are developing can be stated this way:

• The world is not given: we interpret, construct, even imagine it.

• We use knowledge to recall some things verbatim, reconstruct the gist of other things, and infer other things we never literally learned.

• In addition, we use knowledge to guide our perceptions, strategies, and comprehension of new experiences and information.

• People seek information in order to create mental constructs, to confirm those mental constructs, and to modify those constructs so that they fit more closely with experience.

In a nutshell: Cognition is an active, recursive, integrated process by which we continuously model the world and continuously modify the model.
[If you are on the Short Tour, click here for a Summary of cognitive reading theory.]

Feedback

(Not shown in the diagram.) Under ideal conditions, learners receive feedback at various stages. A teacher, for example, may:

• focus learners' attention on important features of the new information, correct their first impressions, help them recall relevant knowledge, and build motivation.

• help learners elaborate the new knowledge so it becomes interconnected, memorable, and useful.

• identify and correct misconceptions or introduce helpful concepts and vocabulary.

• elicit strategies from students, or teach strategies helpful for different kinds of reading (e.g., scanning, reading headings, analyzing an argument).

• evaluate students' assimilated knowledge to see how accurate and complete and useable it is, then make assignments to correct deficiencies.

Because they are not interactive, the major media cannot provide direct feedback to ensure the accuracy of what readers learn. Later, we will consider whether media can offer alternatives to interactive feedback.

Cognitive psychology

From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding reliable references. Unsourced material may be challenged and removed. (January 2009)

Psychology

History of psychology Branches of psychology

Basic science

Abnormal · Biological Cognitive · Developmental Experimental · Evolutionary Mathematical · Neuropsychology Personality · Positive Psychophysics · Social Transpersonal

Applied science

Clinical · Educational Forensic · Health Industrial and organizational School · Sport

Lists

Outline · Publications Topics · Therapies

Portal

v • d • e

Neuropsychology

Topics

Brain-computer interface Traumatic brain injury Brain regions · Clinical neuropsychology Cognitive neuroscience · Human brain Neuroanatomy · Neurophysiology Phrenology · Misconceptions

Brain functions

Arousal · Attention · Consciousness Decision making · Executive functions Natural language · Learning · Memory Motor coordination · Sensory perception Planning · Problem solving · Thought

People

Arthur L. Benton · David Bohm António Damásio · Phineas Gage Norman Geschwind · Elkhonon Goldberg Patricia Goldman Rakic · Pasko Rakic Donald O. Hebb · Kenneth Heilman Edith Kaplan · Muriel Lezak Benjamin Libet · Rodolfo Llinás Alexander Luria · Brenda Milner Karl H. Pribram · Oliver Sacks Roger W. Sperry · H. M. · K. C.

Tests

Bender-Gestalt Test Benton Visual Retention Test Clinical Dementia Rating Continuous Performance Task Glasgow Coma Scale Hayling and Brixton tests Johari window · Lexical decision task Mini-mental state examination Stroop effect Wechsler Adult Intelligence Scale Wisconsin card sorting

Mind and Brain Portal

v • d • e

Cognitive psychology is a branch of psychology that investigates internal mental processes such as problem solving, memory, and language.

The school of thought arising from this approach is known as cognitivism which is interested in how people mentally represent information processing. It had its foundations in the Gestalt psychology of Max Wertheimer, Wolfgang Köhler, and Kurt Koffka, and in the work of Jean Piaget, who provided a theory of stages/phases that describe children's cognitive development. Cognitive psychologists use psychophysical and experimental approaches to understand, diagnose, and solve problems, concerning themselves with the mental processes which mediate between stimulus and response. Cognitive theory contends that solutions to problems take the form of algorithms—rules that are not necessarily understood but promise a solution, or heuristics—rules that are understood but that do not always guarantee solutions. Cognitive science differs from cognitive psychology in that algorithms that are intended to simulate human behavior are implemented or implementable on a computer. In other instances, solutions may be found through insight, a sudden awareness of relationships.

Contents [hide] 1 History 2 Major research areas in cognitive psychology 3 Influential cognitive psychologists 4 See also 5 References

[edit] History

Ulric Neisser coined the term 'cognitive psychology' in his book published in 1967 (Cognitive Psychology)^[1], wherein Neisser provides a definition of cognitive psychology characterizing people as dynamic information-processing systems whose mental operations might be described in computational terms. Also emphasising that it is a point of view which postulates the mind as having a certain conceptual structure. Neisser's point of view endows the discipline a scope which expands beyond high-level concepts such as "reasoning", often espoused in other works as a definition of cognitive psychology. Neisser's definition of cognition illustrates this well:

The term "cognition" refers to all processes by which the sensory input is transformed, reduced, elaborated, stored, recovered, and used. It is concerned with these processes even when they operate in the absence of relevant stimulation, as in images and hallucinations... Given such a sweeping definition, it is apparent that cognition is involved in everything a human being might possibly do; that every ^[2] psychological phenomenon is a cognitive phenomenon. But although cognitive psychology is concerned with all human activity rather than some fraction of it, the concern is from a particular point of view. Other viewpoints are equally legitimate and necessary. Dynamic psychology, which begins with motives rather than with sensory input, is a case in point. Instead of asking how a man's actions and experiences result from what he saw, remembered, or believed, the dynamic psychologist asks how they follow from the subject's goals, needs, or instincts.

Cognitive psychology is radically different from previous psychological approaches in two key ways.

• It accepts the use of the scientific method, and generally rejects introspection ^[3] as a valid method of investigation, unlike symbol-driven approaches such as Freudian psychology.^{[neutrality disputed]}

• It explicitly acknowledges the existence of internal mental states (such as belief, desire and motivation) unlike behaviorist psychology. Critics hold that the empiricism of cognitive psychology combined with the acceptance of internal mental states by cognitive psychology is contradictory.

The school of thought arising from this approach is known as cognitivism.

Cognitive psychology is one of the more recent additions to psychological research, having only developed as a separate area within the discipline since the late 1950s and early 1960s following the "cognitive revolution" initiated by Noam Chomsky's 1959 critique^[4] of behaviorism and empiricism more generally. The origins of cognitive thinking such as computational theory of mind can be traced back as early as Descartes in the 17th century, and proceeding up to Alan Turing in the 1940's and 50's. The cognitive approach was brought to prominence by Donald Broadbent's book Perception and Communication in 1958. Since that time, the dominant paradigm in the area has been the information processing model of cognition that Broadbent put forward. This is a way of thinking and reasoning about mental processes, envisioning them as software running on the computer that is the brain. Theories refer to forms of input, representation, computation or processing, and outputs. Applied to language as the primary mental knowledge representation system, cognitive psychology has exploited tree and network mental models. Its singular contribution to AI and psychology in general is the notion of a semantic network. One of the first cognitive psychologists, George Miller is well-known for dedicating his career to the development of WordNet, a semantic network for the English language. Development began in 1985 and is now the foundation for many machine ontologies.

This way of conceiving mental processes has pervaded psychology more generally over the past few decades, and it is not uncommon to find cognitive theories within social psychology, personality psychology, abnormal psychology, and developmental psychology; the application of cognitive theories to comparative psychology has driven many recent studies in animal cognition. However, cognitive psychology dealing with the intervening constructs of the mental presentations is not able to specify: What are the non-material counterparts of material objects? For example, what is the counterpart of a chair in a mental processes, and how do the non-material processes evolve in the mind that has no space. Further, what are the very specific qualities of the mental causalities? In particular, when the causalities are processes. The plain statement about information processing awakes some questions. What information is dealt with, its contents, and form. Are there transformations? What are the nature of process causalities? How subjective states of a person transmute into shared states, and on the other way around? Finally, yet importantly, how do we who work with cognitive research are able to conceptualize the mental counter concepts to construct theories that have real importance in real every day life? Consequently, there is a lack of specific process concepts which enable to derive new developments, and create grand theories about the mind, and its abysses.

The information processing approach to cognitive functioning is currently being questioned by new approaches in psychology, such as dynamical systems, and the embodiment perspective.

Because of the use of computational metaphors and terminology, cognitive psychology was able to benefit greatly from the flourishing of research in artificial intelligence and other related areas in the 1960s and 1970s. In fact, it developed as one of the significant aspects of the inter-disciplinary subject of cognitive science, which attempts to integrate a range of approaches in research on the mind and mental processes. ^[5]

[edit] Major research areas in cognitive psychology

Perception

• General perception

• Psychophysics

• Attention and Filter theories (the ability to focus mental effort on specific stimuli whilst excluding other stimuli from consideration)

• Pattern recognition (the ability to correctly interpret ambiguous sensory information)

• Object recognition

• Time sensation (awareness and estimation of the passage of time)

Categorization

• Category induction and acquisition

• Categorical judgement and classification

• Category representation and structure

• Similarity (psychology)

Memory

• Aging and memory

• Autobiographical memory

• Constructive memory

• Emotion and memory

• Episodic memory

• Eyewitness memory

• False memories

• Firelight memory

• Flashbulb memory

• List of memory biases

• Long-term memory

• Semantic memory

• Short-term memory

• Spaced repetition

• Source monitoring

• Working memory

Knowledge representation

• Mental imagery

• Propositional encoding

• Imagery versus proposition debate

• Dual-coding theories

• Mental models

Numerical cognition

Language

• Grammar and linguistics

• Phonetics and phonology

• Language acquisition

Thinking

• Choice (see also: Choice theory)

• Concept formation

• Decision making

• Judgment and decision making

• Logic, formal and natural reasoning

• Problem solving

[edit] Influential cognitive psychologists

• John R. Anderson

• Alan Baddeley

• Albert Bandura

• Frederic Bartlett

• Elizabeth Bates

• Donald Broadbent

• Jerome Bruner

• Gordon H. Bower

• Fergus Craik

• Noam Chomsky

• Antonio Damasio

• Hermann Ebbinghaus

• William Estes

• Michael Gazzaniga

• Keith Holyoak

• Daniel Kahneman

• Nancy Kanwisher

• Eric Lenneberg

• Elizabeth Loftus

• Brian MacWhinney

• James McClelland

• George Armitage Miller

• Ulrich Neisser

• Allen Newell

• Allan Paivio

• Seymour Papert

• Jean Piaget

• Steven Pinker

• Michael Posner

• Henry L. Roediger III

• Eleanor Rosch

• David Rumelhart

• Eleanor Saffran

• Daniel Schacter

• Roger Shepard

• Herbert Simon

• Elizabeth Spelke

• George Sperling

• Robert Sternberg

• Saul Sternberg

• Larry Squire

• Endel Tulving

• Anne Treisman

• Amos Tversky

• Lev Vygotsky

[edit] See also

	Psychology portal
		Thinking portal

• Animal cognition

• Cognition

• Cognitive bias

• Cognitive description

• Cognitive Interventions

• Cognitive module

• Cognitive neuropsychology

• Cognitive neuroscience

• Cognitive poetics

• Cognitive robotics

• Cognitive science

• Cognitivism

• Connectionism

• Discursive psychology

• Ecological psychology

• Evolutionary psychology

• Intelligent system

• Logical fallacy

• Neurocognitive

• Neuropsychology

• Personal information management (PIM)

• Situated cognition

• Political psychology

• Psycholinguistics

• Psychological adaptation

[edit] References

1. ^ Note however that there was an earlier publication of the same name: Thomas Verner Moore's 'Cognitive Psychology', published in 1939. Neisser was not aware of that book when he chose his title (cf. Surprenant & Neath (1997), Psychonomic Bulletin & Review 4(3), 342-349.)

2. ^ abstract Social Science Information, Vol. 39, No. 1, 115-129 (2000)

3. ^ Schunk, Dale H. Learning Theories: An Educational Perspective, 5th. Pearson, Merrill Prentice Hall. 1991, 1996, 2000, 2004, 2008. pp. 14, 28

4. ^ Chomsky, N. A. (1959), A Review of Skinner's Verbal Behavior

5. ^ R. Sun, (ed.), (2008). The Cambridge Handbook of Computational Psychology. Cambridge University Press, New York. 2008.

Psychologia poznawcza

[edytuj]

Z Wikipedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Psychologia poznawcza, nazywana niekiedy kognitywną (ang. cognitive psychology), to dziedzina psychologii zajmująca się problematyką poznawania przez człowieka otoczenia - tworzenia wiedzy o otoczeniu, która może być następnie wykorzystana w zachowaniu. Wiedzę przedstawia się jako struktury (reprezentacje umysłowe), mechanizmy jej tworzenia - jako procesy (procesy poznawcze), a całość zagadnienia - jako tworzenie i przekształcanie struktur poprzez procesy. Stąd też można stwierdzić, że psychologia poznawcza zajmuje się badaniem struktur i procesów poznawczych^[1]. Aktywność poznawczą opisuje się także jako przetwarzanie informacji przez system poznawczy (umysł) i stąd też można powiedzieć, że psychologia poznawcza zajmuje się badaniem organizacji i funkcjonowania umysłu. Zagadnieniami podstawowymi dla psychologii poznawczej zajmuje się również kognitywistyka (ang. cognitive science).

Spis treści [ukryj] 1 Informacje podstawowe 1.1 Wstęp 1.2 Wyjaśnianie zachowania 1.3 Badania eksperymentalne 1.4 Znaczenie dziedziny i kierunku 2 Przetwarzanie informacji 2.1 Określenie problemu 2.2 Metafora komputerowa 2.3 Koneksjonizm 2.4 Neurobiologia 3 Struktury i procesy 3.1 Konstruktywizm 3.2 Struktury poznawcze i wiedza 3.3 Procesy poznawcze 4 Przypisy 5 Zobacz też 6 Bibliografia

Informacje podstawowe [edytuj]

Wstęp [edytuj]

Psychologia poznawcza, ze względu na silny akcent położony na stawianie hipotez i ich weryfikowane (falsyfikowane) w toku eksperymentu naukowego, w początkowym okresie rozwoju była nazywana psychologią eksperymentalną^[2]. Właściwa nazwa została określona w 1967 roku za sprawą pierwszego ogólnego podręcznika tej dziedziny, napisanego przez Ulrica Neissera^[3]. Nawiązuje do pochodzącego z filozofii pojęcia "poznanie", odnoszącego się do poznawania przez człowieka otaczającej rzeczywistości, tworzenia wiedzy^[4]. Psychologia poznawcza jest konkretną dziedziną psychologii zajmującą się określonym problemem, ale można też mówić o "podejściu poznawczym" - kierunku jaki nie jest już domeną wyłącznie psychologii poznawczej (istnieje potrzeba rozróżniania dziedziny od samego kierunku)^[5]. Psychologię poznawczą i podejście poznawcze, z perspektywy historycznej można spróbować scharakteryzować w następujący sposób:

• zaproponowano nowy - alternatywny bądź dodatkowy - sposób myślenia o wyjaśnianiu zachowania człowieka

• zaproponowano pewien sposób uprawiania psychologii, tworzenia teorii i badań naukowych

• obie te propozycje zostały z czasem szeroko przyjęte w ramach psychologii i zaakceptowane na gruncie innych nauk.

Wyjaśnianie zachowania [edytuj]

W trakcie rozwoju psychologii pojawiały się (i wciąż się pojawiają) różne sposoby myślenia o możliwości wyjaśniania zachowania człowieka. Niektóre koncepcje starają się wyjaśniać zachowanie instynktami i popędami będącymi "mechanizmami psychicznymi", "modułami bodziec-reakcja" ukształtowanymi w toku ewolucji (jak np. psychologia ewolucyjna^[6]), albo też będącymi jakąś formą biologicznej energii, czy siły dążącej do utrzymania równowagi (jak np. psychologia dynamiczna). Inne koncepcje starają się wyjaśniać zachowanie prawami warunkowania i rozkładem wzmocnień (jak behawioryzm)^[7]. Podejście poznawcze natomiast stara się wyjaśniać zachowanie człowieka tym, w jaki sposób postrzega on sytuację, jak ją interpretuje, co na ten temat już wie i jakie ma w związku z tym oczekiwania^[3][8]. Chociaż takie stwierdzenie można rozumieć w sposób potoczny i ktoś nawet mógłby dojść do wniosku, że "przecież to jest oczywiste", w rzeczywistości psychologia poznawcza w żadnej mierze nie zajmuje się objaśnianiem zachowania poprzez to co wszystkim wydaje się oczywiste. Zagadnienie sfery poznania można przedstawić w uproszczeniu w następujący sposób. Przyjmuje się, że człowiek spostrzegając świat (za pomocą zmysłu wzroku - zawężmy to spostrzeganie do jednego zmysłu) nie widzi jakiejś chaotycznej papki wynikającej ze stymulacji oczu falami elektromagnetycznymi o zakresie światła widzialnego, który ludzkie oko może zarejestrować. Zamiast tego potrafi wydobyć z takiej stymulacji informacje dotyczące tego co spostrzega, dzięki czemu "widzi" różne obiekty w polu widzenia, potrafi je odróżnić od siebie, "spostrzega", że znajdują się w różnej odległości od siebie i od niego samego itd. Oczywiscie, można to opisać jako stymulację narządów zmysłu wywołującą aktywność komórek nerwowych, które przekazują impulsy do kolejnych komórek, modyfikując przy tym funkcjonowanie swoich synaps i funkcjonowanie sąsiednich komórek. Ale można to opisać również za pomocą odwołania się do abstrakcyjnej sfery poznania i "tworzenia informacji", czy "wiedzy" o otoczeniu. Idąc dalej, można stwierdzić, że takie informacje uzyskane ze stymulacji sensorycznej najwyraźniej są przechowywane w jakiś sposób, skoro człowiek potrafi rozpoznawać obiekty, z jakimi już wcześniej miał okazję się spotkać. Informacje te nie tylko pozwalają na odróżnianie i rozpoznawanie postrzeganych obiektów, ale zawierają też szerszą wiedzę, dotyczącą np. tego czy dany obiekt może zostać użyty i jak, albo czy może stanowić zagrożenie. Z tej perspektywy można powiedzieć, że człowiek unika pewnych obiektów, ponieważ "wie", że mogą być dla niego zagrożeniem. Oczywiście zachowanie unikające obiektów zagrażających można też tłumaczyć za pomocą warunkowania - podejście poznawcze nie neguje istoty i roli warunkowania, raczej stwierdza, że mechanizm warunkowania czy też procedura laboratoryjna, jaką określa się mianem warunkowania, opisuje sposób tworzenia informacji, wiedzy o otoczeniu. Istotne jest, że taka "wiedza", czy owe "informacje" dotyczące otoczenia nie są związane z tym, że człowiek potrafi nazywać spostrzegane obiekty za pomocą słów języka naturalnego ani z tym, że może zdawać sobie sprawę z faktu posiadania wiedzy o otoczeniu, uświadamiać sobie swoją wiedzę. Użycie określenia, że człowiek "wie", iż dany obiekt jest zagrażający, nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem, że człowiek "uświadamia" sobie taką wiedzę i potrafi ją nazwać, wyrazić słowami. Słowo "wiedza", posiadające szerokie "językowe" i "świadomościowe" konotacje, może być tutaj mylące. Sfera poznania nie jest "automatycznie" tożsama ze świadomością i językiem, stanowi po prostu efekt funkcjonowania układu nerwowego, a więc jest zjawiskiem przyrodniczym, powszechnie spotykanym w świecie zwierząt. Tematyka sposobu, w jaki podejście poznawcze opisuje tak rozumiane tworzenie informacji czy też wiedzy o otoczeniu, będzie w dalszej części artykułu przedstawiona w sposób bardziej formalny.

Badania eksperymentalne [edytuj]

W początkowym okresie rozwoju psychologii zdarzało się, że wielu psychologów tworzyło swoje koncepcje jako ogólne, globalne teorie mające wyjaśniać bardzo wiele aspektów zachowania, często za pomocą tylko kilku kluczowych czynników, skupiając się raczej na opisowym aspekcie twierdzeń, nie zaś na możliwości ich udowodnienia, bądź sfalsyfikowania. W efekcie twierdzenia wielu koncepcji są zupełnie niefalsyfikowalne bądź zbyt ogólne aby można było je udowodnić, co czyni te teorie raczej kwestią wiary a nie nauki. Tak wygląda klasyczna psychoanaliza i tradycyjna psychologia osobowości^[9]. Tymczasem psychologia poznawcza przyjmuje pewne tezy czy też założenia ogólne dotyczące systemu poznawczego oraz jego struktur i procesów lecz poza tym nie tworzy jakiejś jednej globalnej teorii mającej wyjaśniać każdy aspekt zachowania, nie stara się zrozumieć zachowania człowieka działaniem kilku zaledwie czynników, a twierdzenia teoretyczne, niejako już z góry, formułuje w taki sposób, aby można było je wygodnie falsyfikować. Zamiast ogólnych, tworzone są wąskie teorie^[10], w jakich uwaga skupiona jest na jednym, elementarnym aspekcie zachowania. W takim wąskim zakresie formułowane są predykcje względem zachowania i prowadzone są prace badawcze. Należy zauważyć, że skupienie uwagi na tworzeniu teorii dotyczącej jakiegoś konkretnego aspektu zachowania, jaki pozwala się zaobserwować i zmierzyć w laboratorium oraz dbałość o naukowe sformułowanie teorii, nie jest domeną wyłącznie psychologii poznawczej. W ten sposób pracowali już behawioryści oraz wielu innych psychologów przyjmujących alternatywne podejścia. Psychologia poznawcza przejęła dbałość o poprawność metodologiczną od behawiorystów i pozwoliła ukonstytuować się takiemu podejściu w ramach wielu innych obszarów problemowych w całej psychologii. Wpływ na to miały również postępy w innych obszarach nauki, ogólne trendy w nauce jako takiej oraz bardziej dojrzała debata metodologiczna, która nie zamierzała negować i pozbywać się trudności, jak to uczynił behawioryzm, ale stawiać im czoła. Kluczowym rozwiązaniem stał się pomiar czasu trwania zachowania, a ściślej - czas reakcji. Już w XIX wieku zaproponowano taką miarę jako dobre narzędzie badawcze dla psychologii i wielu psychologów, nie tylko behawioryści, aktywnie z niej korzystało. Jednakże dopiero psychologia poznawcza zaproponowała ogólne ramy, w jakich można było interpretować czas reakcji jako wskaźnik zjawisk psychicznych - aktywność procesów poznawczych. Tym samym można było argumentować, że zjawiska psychiczne wcale nie muszą być aż tak niematerialne, jak to głosili behawioryści. Najprawdopodobniej przebiegają one w czasie rzeczywistym, można więc zmierzyć czas ich trwania: a skoro można zmierzyć, jak długo "coś" trwa, to trudno całkowicie negować istnienie tego "czegoś"^[11].

W efekcie takiego podejścia powstaje wiele wąskich teorii, również przynajmniej kilka opisujących to samo zagadnienie, z jakich każda ma jakieś dowody empiryczne. Z czasem, po wielu różnych doświadczeniach wykonanych przez różne zespoły badaczy, okazało się, że w pewnych warunkach niektóre teorie nie sprawdzają się, a więc nie są dobrym modelem wyjaśniającym dany aspekt rzeczywistości. Takie teorie następnie ulegają modyfikacji bądź odrzuceniu i zastąpieniu innymi znacznie lepiej radzącymi sobie z wyjaśnianiem i przewidywaniem zachowania. Poszczególne zagadnienia zaś są traktowane oddzielnie i nie podejmuje się prób scalania wszystkich tych teorii w jakąś jedną, spójną całość^[12]. W każdym roku publikuje się ogromną liczbę nowych artykułów naukowych dokumentujących nowe eksperymenty, modyfikujących dotychczasowe teorie i wprowadzających nowe - przez co wiedza ta dość szybko ulega dezaktualizacji. Takie podejście jest jednak bliższe naukom ścisłym i umożliwia tworzenie wiedzy o zachowaniu człowieka coraz to "doskonalszej", stopniowo ulepszającej zdolność do wyjaśniania i przewidywania zachowania.

Znaczenie dziedziny i kierunku [edytuj]

Podejście poznawcze (oraz znaczenie sfery poznania w wyjaśnianiu funkcjonowania człowieka) zostało powszechnie przyjęte i stanowi obecnie istotną część takich dziedzin, jak psychologia społeczna, rozwojowa, czy kliniczna, a nawet wykracza poza samą psychologię. Akceptują je inne nauki, np. biologia, medycyna czy psychoterapia, traktując system poznawczy wraz ze strukturami i procesami jako właściwy sposób opisu psychologicznych mechanizmów sterowania zachowaniem. Na gruncie biologii język psychologii poznawczej stosuje się obecnie również w odniesieniu do mechanizmów sterowania zachowaniem innych zwierząt posiadających układ nerwowy, nie tylko człowieka czy naczelnych. Co ciekawe, nawet na gruncie psychoanalizy podejmowane są próby połączenia obu podejść i stworzenia czegoś na kształt "poznawczej psychoanalizy". Przykładem może być teoria Jesepha Weissa^[13]. Podejście poznawcze i psychologia poznawcza znajduje również praktyczne zastosowanie w zakresie zagadnień reklamy, twórczości, edukacji i wychowania, zarządzania - w tym i zarządzania organizacją, jak i jej pracownikami (tj. zasobami ludzkimi, HR), kształtowania wizerunku i kontaktu organizacji z klientami, mediami (tzw. public relations, PR), ergonomii i kształtowania interfejsu urządzeń, itd.

Przetwarzanie informacji [edytuj]

Określenie problemu [edytuj]

Psychologia boryka się z problemem wynikającym z faktu, że psychika, umysł, świadomość i świadome odczuwanie są zagadnieniami subiektywnymi, introspekcyjnymi, krórych nie da się obiektywnie opisać i zbadać tak jak przedmioty materialne. Co najwyżej można o nich opowiedzieć, lecz nigdy nie ma pewności czy taka werbalizacja nie jest przypadkiem wyłącznie zagadnieniem z zakresu filologii. Jak więc można badać coś nie wiedząc czy w ogóle istnieje? A nawet jeśli ktoś opowiada coś na temat odczuwanych przez siebie stanów subiektywnych, to ile jest w tym prawdy? W dodatku pojęcia opisujące w języku naturalnym takie subiektywnie doświadczane zjawiska posiadają silne konotacje filozoficzne i mogą być różnorodnie rozumiane potocznie.

Przed pojawieniem się psychologii poznawczej dominującym podejściem był behawioryzm, który radykalnie odrzucał możliwość zajmowania się świadomością i psychiką. Zjawiska psychiczne, jako subiektywne i nie dające się obserwować ani mierzyć, zdaniem behawiorystów, nie mogły być przedmiotem nauki. Psychologia mogła się zajmować - ich zdaniem - pomiarem konkretnych bodźców i reakcji, które można było obiektywnie zaobserwować i opisać w fizykalnych jednostkach miary. Dzięki odrzuceniu metod introspekcyjnych i zdefiniowaniu psychologii jako nauki o zachowaniu a nie o treściach świadomości czy zjawiskach psychicznych, behawioryzm nadał psychologii status właściwej nauki empirycznej. Psychologia poznawcza umożliwiła utrzymanie tego statusu i definicji przy jednoczesnym sprowadzeniu do psychologii ponownie zagadnień tradycyjnie uznawanych za psychologiczne (tj. zagadnień związanych z psychiką, umysłem itd.).

Punktem wyjścia dla psychologii poznawczej jest matematyczna teoria informacji^[1][14] - ta sama, która umożliwiła rozwój informatyki. Przyjęto, że "przetwarzanie informacji" może być nie tylko przydatne w matematyce i inżynierii, ale może być również dobrym sposobem na wyjaśnianie zachowania, jeżeli ulokuje się je pomiędzy bodźcem a reakcją behawiorystów. Badacze mogli nadal operować w laboratorium bodźcami o określonych parametrach, obiektywnie rejestrować reakcje, ale odtąd mogli też wnioskować o tym, jak dane "na wejściu" zostały przetworzone w dane "na wyjściu". Oczywiście takiego przetwarzania informacji nie można zaobserwować ani zmierzyć, ale można spróbować wyobrazić sobie i odpowiednio opisać domniemany jego przebieg, jaki wyjaśni wyniki eksperymentów. Utworzoną w ten sposób koncepcję można następnie weryfikować w kolejnych eksperymentach, poddając ją coraz to bardziej wymagającym próbom. W ten sposób psychologia mogła ponownie zająć się problematyką sfery psychiki bez korzystania z subiektywnych opisów introspekcyjnych, zaś zjawiska psychiczne mogła odtąd przedstawiać w postaci konstruktu hipotetycznego pozwalającego się falsyfikować w toku doświadczeń naukowych.

Lecz w jaki sposób wyobrazić sobie przetwarzanie informacji, które hipotetycznie ma zachodzić w umyśle? W trakcie rozwoju psychologii poznawczej pojawiały się różne propozycje, z których warto wymienić przynajmniej dwie: metaforę komputerową - historycznie pierwszą, która zapoczątkowała psychologię poznawczą oraz koneksjonizm - podejście późniejsze, powstałe na gruncie krytyki pierwotnej propozycji.

Metafora komputerowa [edytuj]

"Metafora komputerowa" to nazwa sposobu myślenia o tym, jak wypada przedstawiać domniemane przetwarzanie informacji w umyśle. Taki sposób myślenia pojawił się mniej więcej w latach 50. XX wieku i przez następne dwadzieścia lat był dominujący, chociaż dość szybko poddano go krytyce i proponowano różne alternatywy. Podejście to utożsamiało przetwarzanie informacji w umyśle z funkcjonowaniem komputerów. Umysł miał przetwarzać informacje sekwencyjnie i sterować zachowaniem za pomocą instrukcji warunkowych. Przetwarzanie sekwencyjne oznacza, że umysł mógł wykonać najpierw operację A, potem operację B, zaś kolejną operację mógł wykonać po zakończeniu poprzedniej. Instrukcje warunkowe są charakterystyczną częścią klasycznych języków programowania, wskazują do wykonania jakieś polecenia w zależności od spełnienia określonego warunku (w przypadku nie spełnienia tego warunku, wykonywane są inne polecenia). W przypadku umysłu można to przedstawić następująco: "jeżeli widzę to a to, podejmuję takie to a takie działania". Umysł miał być czymś w rodzaju oprogramowania i sądzono, że jako taki może być realizowany przez dowolną maszynę o dowolnej budowie, o ile jest ona w stanie taki program wykonać. W przypadku komputerów takie myślenie jest prawdziwe - ten sam program mogą realizować komputery o różnej architekturze, w różny sposób, prowadząc w ostateczności do tych samych efektów. Dlatego też uważano, że badanie układu nerwowego nic nie wniesie do poznania mechanizmów sterujących zachowaniem, podobnie jak znajomość fizycznej budowy konkretnego komputera niewiele wnosi do zrozumienia programów komputerowych (w tym celu istotniejsze znaczenie odgrywa poznanie zasad programowania). Przyjmowano zamiast tego, że więcej na ten temat mają do powiedzenia filozofia, logika, matematyka, informatyka, a nawet każdy "dobry" programista, który byłby w stanie tak zaprogramować komputer, aby ten zaczął tworzyć rozwiązania uznawane za inteligentne. W ten sposób powstał dział informatyki, nazywany współcześnie sztuczną inteligencją - zaczęto bowiem podejmować próby tworzenia takich programów komputerowych, które rozwiązywałyby łamigłówki i wyprowadzały twierdzenia matematyczne podobnie jak ludzie. Ukonstytuowała się także nauka o poznaniu (ang. cognitive science), nazywana w języku polskim kognitywistyką, w ramach której przyjęto, że za wyjaśnieniem mechanizmów sterujących zachowaniem mogą leżeć jakieś ogólne zasady przetwarzania informacji, czy też przekształcania symboli^[14].

Pierwsze koncepcje powstałe na takim gruncie przedstawiały przetwarzanie informacji w umyśle jako ciąg sekwencyjnych operacji, mający początek w oddziaływaniu bodźców na narządy zmysłu, a koniec w podjęciu określonego zachowania. Można to przedstawić w następującej, uproszczonej, postaci: rejestracja informacji (spostrzeganie bodźca) → przekształcanie informacji → podjęcie przez system decyzji → wykonanie reakcji (zachowanie się). Takim koncepcjom najczęściej towarzyszyły wizualne przedstawienia domniemanego przetwarzania informacji, ilustrujące na schemacie czy diagramie kolejne etapy przetwarzania. Ze względu na sposób tworzenia takich schematów koncepcje te określa się mianem modeli blokowych.

Jednym z najczęściej cytowanych przykładów takiego modelu może być teoria Atkinsona i Shiffrina, dzieląca pamięć na trzy "pudełka" - pamięć sensoryczną, krótkotrwałą i długotrwałą. Uproszczony diagram jest następujący: rejestracja bodźca → oddzielny dla każdego zmysłu magazyn pamięci sensorycznej → wspólny dla wszystkich zmysłów magazyn pamięci krótkotrwałej → magazyn pamięci długotrwałej lub zapominanie: instrukcja warunkowa kieruje informacje do magazynu pamięci długotrwałej, jeżeli były powtarzane w pamięci krótkotrwałej, albo kieruje informacje w niebyt, jeżeli nie były powtarzane. Teoria ta postuluje również istnienie czegoś takiego, jak "generator reakcji" wyzwalający odpowiednie zachowanie na podstawie aktywności magazynów pamięciowych, jak również dopuszcza przekazywanie informacji z pamięci długotrwałej do krótkotrwałej. Teoria ta również wprost odwołuje się do terminologii informatycznej takiej jak "rejestr" czy "bufor" - pamięć sensoryczna jest w niej określana właśnie jako rejestr sensoryczny. Chociaż twierdzenia tej teorii w bardzo wielu sytuacjach nie sprawdzają się^[15], podział pamięci na krótko- i długotrwałą prawdopodobnie jest jednym z najbardziej znanych "odkryć" psychologii, zresztą ma on na swoje poparcie także i inne argumenty, nie wynikające wyłącznie z tej koncepcji. Oczywiście psychologowie poszukiwali dowodów na poparcie takich koncepcji na różnym gruncie, nie tylko w laboratorium psychologii poznawczej, np. teoria Atkinsona i Shiffrina odwoływała się też do badań neuropsychologicznych.

Gdyby jednak faktycznie chcieć wyobrazić sobie sterowanie zachowaniem przez umysł na wzór instrukcji warunkowych, to trzeba byłoby rozważać ogromną liczbę, wręcz nieskończoną, instrukcji zagnieżdżonych, czyli takich, jakie uzależniają wykonanie poleceń wskazywanych przez warunek dodatkowymi warunkami. Te dodatkowe instrukcje musiałyby uwzględniać, obok konkretnych bodźców i możliwych reakcji, także alternatywne znaczenie bodźców zależne od kontekstu i związane z tym alternatywne reakcje. Co więcej, inne instrukcje musiałyby modyfikować samo wykonanie reakcji od temperamentu, a także uwzględniać wpływ nastroju, osobowości, wcześniejszych doświadczeń itd. Koncepcje utworzone w duchu "metafory komputerowej" ujmowały bardzo uproszczony model funkcjonowania umysłu, przyjmujący "oddolny" kierunek przetwarzania, tj. zapoczątkowany przez bodźce i następnie obejmujący kolejne, coraz to "wyższe" etapy aktywności umysłowej. Założenie o sekwencyjności przetwarzania zdecydowanie ograniczało możliwość uwzględnienia w takim modelu potencjalnego przetwarzania w odwrotnym kierunku, tj. zapoczątkowanego na "wyższych piętrach" umysłu, a właśnie tak można byłoby uwzględnić wpływ takich czynników, jak np. osobowość. Co więcej, programy komputerowe, które miały być "inteligentnymi", w rzeczywistości nie mogły się równać z aktywnością umysłową człowieka choćby z tego powodu, że taki program komputerowy musi zostać odpowiednio przemyślany i napisany, ze szczegółowym zaimplementowaniem co i jak ma zostać przez program wykonane, zaś kiedy już taki program działa, potrzebuje dostarczenia mu określonych danych. Tymczasem człowiek nie otrzymuje konkretnych instrukcji, zaś dane jakie są mu dostępne, prawie zawsze są niepełne z punktu widzenia komfortu pracy komputera.

Koneksjonizm [edytuj]

Ważnym krokiem w krytyce "metafory komputerowej" było przyjęcie tezy, że najprawdopodobniej wiele z zagadnień, jakimi zajmuje się psychologia, nie wynika z jakiś ogólnych, abstrakcyjnych zasad przetwarzania informacji, ale z tego jak zbudowany jest i jak funkcjonuje układ nerwowy. Inaczej mówiąc, postawiono przypuszczenie, że jednak może być istotne, na jakiej maszynie działa program nazywany umysłem i że kompletnie nie ma nic wspólnego z funkcjonowaniem komputerów. Takie myślenie doprowadziło do propozycji, aby to raczej układ nerwowy był metaforą umysłu, a nie komputer. Różnica w konsekwencji dla psychologii poznawczej jest ogromna: mózg bowiem przetwarza informacje w sposób równoległy, a nie sekwencyjny. Przynajmniej tak się obecnie przyjmuje. Ten kierunek myślenia, nazywany koneksjonizmem, zakłada, że przetwarzanie informacji w umyśle wypada sobie wyobrażać raczej jako działalność dużej liczby małych jednostek funkcjonalnych tworzących wzajemnie połączone sieci, na wzór komórek nerwowych połączonych w funkcjonalne sieci w tkance nerwowej. Komputer w tym podejściu nie jest traktowany jako potencjalny umysł, lecz jako narzędzie badawcze. Zamiast tworzyć klasyczne programy komputerowe w tradycyjnych językach programowania, bazujące na instrukcjach warunkowych, uczeni mogą tworzyć symulacje za pomocą tzw. sieci neuronowych, nazywanych inaczej neuropodobnymi czy też sztucznymi sieciami neuronalnymi. Sieć taka jest właśnie złożona z wielu pojedynczych jednostek funkcjonujących podobnie jak sieć komórek nerwowych (ale tylko podobnie). Sieci neuronowej nie programuje się w jaki sposób ma ona wykonać zadanie, a człowiek, który chce takiej sieci użyć, sam tego nie musi wiedzieć. Sieć neuronowa metodą prób i błędów dąży do osiągnięcia zadanego celu, jak gdyby "ucząc się" po przez informacje zwrotne podawane przez człowieka. Uczeni mogą próbować tworzyć sieci, które będą rozwiązywać jakieś zadanie poznawcze popełniając przy tym podobne błędy jak człowiek realizujący dane zadanie. Modele umysłu utworzone w ten sposób określa się mianem modeli sieciowych^[16]. Warto jednak zauważyć, że podobieństwa między sieciami neuronowymi a funkcjonowaniem mózgu i uczeniem się człowieka nie są wcale takie duże i można podejrzewać, że w przyszłości modele sieciowe spotkają się z podobną krytyką jak "metafora komputerowa".

Neurobiologia [edytuj]

Współcześnie związek psychologii poznawczej z neurobiologią jest jeszcze silniej zaakcentowany, koncepcje i badania jednej dziedziny przenikają do drugiej wzajemnie się uzupełniając. Spora część neurobiologów dąży właściwie do tego samego celu co psychologowie, pragnąc wyjaśnić mechanizmy sterujące zachowaniem człowieka, łącznie z wyjaśnieniem stanów subiektywnych, odczuwania, świadomości itd. Siłą rzeczy narzuca to zbliżanie się obu tych dziedzin i poszukiwanie wspólnych obszarów, w których metody neurobiologiczne i psychologiczne mogą się wzajemnie połączyć w jednoczesnym badaniu mózgu i umysłu. Prowadzenie badań w takim wspólnym obszarze zwykło się określać mianem neurobiologii poznawczej (ang. cognitive neuroscience). Językiem opisu funkcjonowania mózgu/umysłu na poziomie umysłu, jest właśnie psychologia poznawcza. Niektórzy wyrażają nadzieję, że być może, w przyszłości uda się połączyć, choćby częściowo, neurobiologię i psychologię tak, aby przetwarzanie informacji w umyśle przedstawiać za pomocą konkretnych danych neurofizjologicznych, a nie poprzez metaforę komputerową i koneksjonizm.

Struktury i procesy [edytuj]

Konstruktywizm [edytuj]

Podejście poznawcze (psychologia poznawcza i kognitywistyka) zakłada, że kluczową zdolnością systemu poznawczego jest symboliczne reprezentowanie różnych aspektów rzeczywistości. Można to sobie wyobrazić w uproszczeniu na następującym przykładzie. Pewnego razu ktoś zobaczył rower i dowiedział się do czego służy, zaś jakiś czas później zobaczył zupełnie inny rower i od razu prawidłowo rozpoznał to urządzenie. Samo odwołanie się do "pamiętania" niewiele wnosi do zrozumienia tego, jak taka sytuacja jest w ogóle możliwa. Podejście poznawcze proponuje w tym zakresie wyobrazić sobie, że system poznawczy utworzył symboliczną reprezentację roweru, najwyraźniej przechowywaną w sposób trwały i możliwy do wykorzystania w późniejszym czasie. To tak, jakby ktoś utworzył notatkę opisującą rower na kartce papieru i schował ją do kieszeni, aby przy okazji następnego spotkania z tym urządzeniem kartkę tę wyciągnąć, przeczytać i stwierdzić, że ma do czynienia z rowerem - urządzeniem jakie już zna i posiada na jego temat pewne informacje. Przyjmuje się, że tworzenie takich symbolicznych reprezentacji nie musi wymagać języka naturalnego i że w podobny sposób funkcjonuje system poznawczy innych zwierząt (np. małpy, psa czy myszy), co nie oznacza, że systemy poznawcze tych organizmów tworzą takie same reprezentacje, jak ludzie. Pogląd, że umysł w sposób aktywny tworzy "wewnętrzne" odzwierciedlenie "zewnętrznych" obiektów, określa się jako konstruktywizm.

Struktury poznawcze i wiedza [edytuj]

"Struktury poznawcze" to ogólne wyrażenie określające porcję informacji stanowiących umysłową, symboliczną reprezentację jakiegoś aspektu rzeczywistości - zarówno czegoś konkretnego (np. rower, łosoś), jak i czegoś abstrakcyjnego (np. liczba, potęgowanie). Strukturami są także znaczenia słów języka naturalnego (jak i znaczenia innej formy systemu symbolicznej reprezentacji utworzonego sztucznie). Struktury mogą być tymczasowe, ulotne, tworzone na potrzeby chwili i istniejące przez ograniczony czas, ale mogą być również względnie trwałe, jako uporządkowana zawartość pamięci długotrwałej - zarówno epizodycznej, semantycznej, jak i proceduralnej. Od strony formalnej, słowo "wiedza" w psychologii jest odnoszone prawie wyłącznie do zawartości pamięci długotrwałej^[1], tak więc zagadnienie struktur jest zagadnieniem bardziej podstawowym od zagadnienie wiedzy. W takim rozumieniu "wiedza" jest pewną kategorią struktur poznawczych. Struktury opisuje się za pomocą terminów takich, jak reprezentacje umysłowe - pojęcia, schematy i skrypty, wyobrażenia i obrazy umysłowe, sądy, stwierdzenia, procedury itp.

Zagadnienia organizacji systemu poznawczego wbrew pozorom nie są wyłącznie rozpatrywane na gruncie teoretycznym. Przykładowo, pewna grupa teorii usiłuje udzielić odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób zorganizowana jest wiedza w systemie pamięci semantycznej, a więc, w jaki sposób system poznawczy reprezentuje różne aspekty rzeczywistości w zakresie, w którym wyodrębniamy jako coś osobnego pamięć (i w ogóle wiedzę) semantyczną. Są to koncepcje sieci semantycznych (ang. semantic network). Zakładają, że pamięć semantyczna zbudowana jest z pojedynczych jednostek funkcjonalnych - pojęć o określonym znaczeniu, zazwyczaj przedstawianych jako rzeczowniki i przymiotniki. Konkretna wiedza dotycząca jakiegoś aspektu rzeczywistości jest formułowana - według tych koncepcji - w postaci wzajemnych połączeń między określonymi pojęciami, a odległość między dwoma pojęciami odzwierciedla ich wzajemne relacje. Takie koncepcje nie tylko potrafią zaprezentować jakąś wiedzę w postaci schematu ilustrującego sieć wzajemnie połączonych pojęć, ale postulują pewne predykcje odnośnie zachowania się człowieka i umożliwiają ich weryfikację w toku badań eksperymentalnych. Choćby poprzez pomiar szybkości reakcji związanej z "dostępem" do pojęć o bliskiej relacji, w porównaniu do czasu "dostępu" do pojęć o odleglejszych konotacjach czy w ogóle związanych z innymi kategoriami semantycznymi.

Procesy poznawcze [edytuj]

"Procesy poznawcze" natomiast to ogólne wyrażenie określające mechanizmy tworzenia i przekształcania struktur poznawczych umożliwiające wykorzystanie treści struktur do sterowania zachowaniem - są to procesy percepcji, uwagi, pamięci, myślenia. Jako proces (czy zbiór procesów) traktuje się także tzw. funkcje językowe, przy czym, co już wspomniano wcześniej, znaczenia słów uważa się za struktury. Procesy percepcji, uwagi itp. nie muszą być koniecznie traktowane jako dokładne odzwierciedlenie czegoś co rzeczywiście istnieje. Są to raczej hipotetyczne konstrukty, które pozwalają lepiej uporządkować dotychczasową wiedzę, umożliwiają lepsze porozumiewanie się między uczonymi i tworzenie nowej, bardziej szczególowej wiedzy. Należy o nich myśleć raczej jak o etapach przetwarzania informacji, niekoniecznie zaś jak o całkowicie odrębnych ontologicznie bytach. Po prostu, najpierw informacja musi być zarejestrowana przez narządy zmysłu, później dopiero może zostać zapamiętana. Jest to jednak bardziej logiczne uporządkowanie, bowiem spostrzeganie samo w sobie wiąże się z selekcją informacji sensorycznej i identyfikacją tego, co się spostrzega, a więc wymaga też współudziału procesów uwagi (selekcjonujących informacje) i procesów pamięci (bowiem identyfikacja obiektu to przecież nic innego, jak stwierdzenie, że to co się widzi, jest tym, co się już zna, co się pamięta). Tak więc, nawet rozpatrując procesy poznawcze jako etapy przetwarzania, decydującą rolę może mieć nie moment, w którym dany proces coś robi, ale to co robi. Przykładem może być zagadnienie tzw. pamięci sensorycznej, które jest traktowane jako zagadnienie pamięci (bowiem dotyczy przechowywania informacji w systemie poznawczym), chociaż właściwie odnosi się do zjawisk percepcyjnych związanych ze stymulacją narządu zmysłu.

Przypisy [edytuj]

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B. (2006) Psychologia poznawcza. Warszawa: PWN. ISBN 83-89281-20-1

2. ↑ Znaczenie określenia "psychologia eksperymentalna" jest generalnie szersze, włączając w to behawioryzm i inne, mniejsze podejścia, w ramach których starano się tworzyć solidną wiedzę naukową, nie zaś tzw. "psychologię fotelową", czy też "opisową". Niemniej jednak o ile behawioryzm posiadał jasno określoną nazwę i ideologię, tak psychologia poznawcza początkowo nie posiadała nawet nazwy i w wielu ośrodkach akademickich badaczy zajmujących się psychologią poznawczą określano właśnie jako psychologów eksperymentalnych.

3. ↑ ^{3,0 3,1} Neisser U. (1967) Cognitive psychology. New York: Appleton-Century-Crofts.

4. ↑ Dział filozofii poświęcony tej problematyce nazywa się teorią poznania bądź epistemologią. W filozofii jednak pojęcie "poznanie" jest szersze, zaś sama teoria poznania wykracza poza zagadnienie wiedzy i "poznawania rzeczywistości przez człowieka". Warto też zauważyć, że nie jest to dziedzina tożsama z filozofią umysłu.

5. ↑ por. Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006) op. cit. - rozdz. 1.2.1., str. 31-34.

6. ↑ Buss D.M. (2001) Psychologia ewolucyjna. Gdańsk: GWP. ISBN 83-87957-41-0

7. ↑ Łukaszewski W. (2000) Psychologiczne koncepcje człowieka. W: J. Strelau [red.] Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom I. Gdańsk: GWP. Str. 67-92. ISBN 83-87957-04-6

8. ↑ Maruszewski T. (1996) Psychologia poznawcza. Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne. ISBN 83-85372-23-7

9. ↑ zob. np. opis teorii osobowości u Halla C.S. i Lindzeya G. (2001) Teorie osobowości. Warszawa: PWN. ISBN 83-01-09240-8

10. ↑ zob. Maruszewski (1996) op. cit. - "Wstęp", str. 9-15

11. ↑ Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006) op. cit. - rozdz. 1.2.3., str. 40-45.

12. ↑ . Mimo że na początku rozwoju psychologii poznawczej pojawiały się próby utworzenia jakiejś jednej globalnej teorii - taką propozycją był pierwszy podręcznik psychologii poznawczej U. Neissera (1967) op. cit. - por. Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006) op. cit.

13. ↑ Albani C., Blaser G., Geyer M., Kächele H. (1999) Die „Control Mastery”-Theorie. Eine kognitiv orientierte psychoanalytische Behandlungstheorie von Joseph Weiss (The Control Mastery Theory. A cognitive oriented analytical theory of therapy by Joseph Weiss). Forum der Psychoanalyse, 15(3): 224-236. abstract

14. ↑ ^{14,0 14,1} Domańska K. (1997) Metafora komputerowa w psychologii poznawczej. W: M. Materska, T. Tyszka [red.] Psychologia i poznanie. Warszawa: PWN. Str. 12-37. ISBN 83-01-12451-2

15. ↑ Anderson J.R. (1998) Uczenie się i pamięć. Integracja zagadnień. Warszawa: WSiP. ISBN 83-02-06913-2

16. ↑ Odnośnie modeli blokowych i sieciowych, m.in.: Domańska K. (1997) op cit., a także Nęcka, Orzechowski i Szymura (2006) op. cit. - podrozdz. 1.3., str. 45-56.

Zobacz też [edytuj]

• kognitywistyka

• sztuczna inteligencja

• reprezentacje umysłowe

• procesy poznawcze

Bibliografia [edytuj]

Literatura przedmiotu jest bogata, jednak w tym miejscu wymieniono jedynie literaturę podstawową, głównie w oparciu o którą przygotowano hasło:

• Maruszewski T. (1996) Psychologia poznawcza. Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne. ISBN 83-85372-23-7

• Materska M., Tyszka T. [red.] (1997) Psychologia i poznanie. Warszawa: PWN. ISBN 83-01-12451-2

• Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B. (2006) Psychologia poznawcza. Warszawa: PWN. ISBN 83-89281-20-1

---