Spis treści

Preludium 9

1. Malaga 11

2. La Corufia 20

3. Barcelona 34

4. Pierwsza podróż do Paryża 59

5. Życie tułacze 77

6. Na stałe w Paryżu. Bateau-Lavoir 98

7. Panny z Awinionu 125

8. W stronę kubizmu 134

9. Kubizm 156

10. Wielka wojna. Paryż i Rzym 195

11. Szalone lata 220

12. Przełom 1925 roku 240

13. Druga wojna światowa 275

14. Narodziny mitu 299 ,

15. Ostatnie promienie 355

Tablica genealogiczna 368 Wybrana bibliografia 369

Czyżbyśmy się znaleźli w Billancourt, w wytwórni filmowej? Oto obok makiety groty z Lourdes widać makietę ołtarza, na którym usta­wiono świeczniki i wazony z kwiatami. Dziewczynka przystępująca do Pierwszej Komunii czyta modlitewnik. Koło niej chłopczyk w komży przestawia z miejsca na miejsce jeden z wazonów, jakby nie wiadomo na co czekał. W pomieszczeniach tych unosi się silny zapach drewna, kleju i świeżej farby.

Pewnie zaraz zjawi się tu reżyser ze swoją ekipą filmową?

Nic podobnego...

W rzeczywistości znajdujemy się w pracowni malarskiej w Barcelo­nie. Jest koniec XIX wieku.

No, a te dekoracje?

Po prostu służą jako tło dla budujących obrazów, zamówionych przez różne katalońskie klasztory. A tę kostiumową scenę Pierwszej Ko­munii kończy właśnie malować piętnastoletni młodzieniec, którego dziw­ne spojrzenie lśni ciemnym ogniem.

Wystarczy rzucić okiem na pracę, którą z zapałem wykonuje, żeby stwierdzić, że zna się na rzeczy. Mógłby pouczyć najlepszych profesjona­listów tworzących w tym pompierskim stylu, charakteryzującym ówczes­ną sztukę sakralną. Nie brak mu zresztą ambicji, bo porwał się na dzieło wielkiego formatu, prawdziwie salonowy obraz.

Ale któż, u diaska, mógłby się spodziewać, że ten przedwcześnie uzdolniony chłopak, poświęcający się sztuce sakralnej, to nikt inny, tylko przyszły autor Burdelu w Awinionie (bardziej powściągliwie nazywane­go Pannami z Awtnionu), Guerniki i dziesiątków innych dzieł, które sta­ną się częścią zbiorowej pamięci świata, słowem, Pablo Picasso?¹

¹ Obraz, o którym mowa, Pierwsza Komunia, znajduje się w Muzeum Picassa w Barcelonie.

U niego nic nigdy nie jest proste... Zaczęło się to już w chwili jego przyjścia na świat: 25 października 1881 roku przy placu de la Merced w Maladze, pod znakiem Skorpiona. Po urodzeniu nie daje oznak życia. Nie oddycha, serce nie pracuje. Jego stryj, doktor Salvador, nie bacząc na tragizm wydarzenia, zapala swoje ulubione cygaro i dmucha noworodko­wi w twarz sporą porcję dymu. Gest na pozór absurdalny. Ale oto na twa­rzyczce zarysowuje się jakby grymas i dziecko wydaje okrzyk zgrozy. Tytoń, który tak często zabija, tym razem kogoś wskrzesił... Zresztą, kto wie, może to właśnie chcąc okazać wdzięczność trawie Nicota, artysta przez całe życie będzie palił fajki i papierosy? Czy należy tę anegdotę wło­żyć między bajki? Wiadomo tylko to, ze nic nie wiadomo. W każdym razie Picasso, który jest tyleż poetą, co malarzem, nigdy nie przestanie jej opowiadać. Co oczywiście o niczym nie świadczy. Toteż opisując życie ar­tysty, będziemy musieli nieraz niuansować nasze stwierdzenia, podchodzić do nich z rezerwą, a nawet po prostu przyznać się, ze czegoś nie wiemy. Choćby taki przykład. Czy Pablo urodził się o północy, jak to będzie opo­wiadał jednym, o wpół do dziesiątej, jak powie innym, czy piętnaście po jedenastej, jak poinformował w merostwie jeden z członków jego rodziny? Nigdy już się tego nie dowiemy, co zresztą nie ma większego znaczenia — chyba że dla amatorów horoskopu, bo ich przewidywania byłyby opar­te na kruchych podstawach.

Naiwnością byłoby też doszukiwać się u dalekich przodków artysty cech charakteru, upodobań, zwłaszcza artystycznych, oznak zapowiadają­cych jakoby tak złożoną osobowość.

Ojciec Pabla, Jose Ruiz Blasco, wywodził się z rodziny pochodzącej z gór Leonu, której ślady odnajdujemy w XV wieku. Najważniejszą po­stacią w tej rodzinie był niejaki Don Juan de Leon - jego imię, nie bardzo wiadomo dlaczego, było wówczas słynne w całym regionie. W później­szych czasach wśród członków tej rodziny znajdujemy ni mniej, ni więcej tylko biskupa Limy, wicekróla Peru, a jeszcze później pustelnika, który zmarł w połowie XIX wieku.

Ale dziadek Pabla ze strony ojca to już nie ta sama klasa. Kiedy zamieszkał w Andaluzji, w Maladze, zadowalał się bardziej prozaicznym zajęciem, wytwarzaniem damskich rękawiczek dla miejscowych elegan­tek. Podobno zdradzał niejakie zainteresowanie sztukami pięknymi. Lecz w rzeczywistości to dopiero ojciec artysty, Don Jose Ruiz, przejawia upodobania, które mogą tłumaczyć powołanie syna: jest malarzem. Wysoki, szczupły, dystyngowany, z rudą czupryną i niebieskimi oczami - nic dziwnego, że zwany jest „Anglikiem". Portrety, które pozostawił nam jego syn, ukazują dziwnie melancholijne spojrzenie. Don Jose uważa zapewne, że mu się w życiu nie powiodło: zdał sobie sprawę, że nie posia­da środków na spełnienie młodzieńczych marzeń i ambicji. Dobrze wie, że bogaci kolekcjonerzy i handlarze nie będą się zabijać o jego dzieła, tak jak o obrazy jego przyjaciół: Antonia Munoza, Degraina czy Bernarda Ferrandiza - założycieli szkoły malagijskiej - dla których żywi głęboki podziw. Tak więc, mimo szczerych chęci i prawdziwego powołania, jego kariera będzie równie bezbarwna i mdła jak jego „obrazy do jadalni" — tak z całym okrucieństwem określi je syn — i te rysowane z takim namaszcze­niem gołębie, które już dawno stały się jego nieco śmieszną specjalnością.

Don Jose, kiepski i zawiedziony malarz, jest jednak postacią dość złożoną. Ten flegmatyczny „Anglik" bywa prawdziwym figlarzem: cała Malaga wspomina, jakiego figla spłatał poczciwej mleczarce: kupił od niej jajko i na jej oczach połknął je, po czym natychmiast wydobył z ust pięciopesetową monetę... Następnie połknął jeszcze, jedno po drugim, pół tuzina surowych jajek, które okazały się równie produktywne. Kiedy od­chodził, słyszał, jak mleczarka rozbija po kolei wszystkie pozostałe jajka w nadziei, że znajdzie w nich dalsze monety.

Czy ten dowcipniś jest zarazem mizantropem? Można by tak sądzić, słysząc, jak mówi, że najbardziej lubi swoich przyjaciół, kiedy już sobie pójdą. Co mu jednak nie przeszkadza należeć do tertulii — jest to rodzaj

koła, którego członkowie dobierają się na zasadzie pokrewieństwa spo­łecznego i kulturalnego: jego tertulia składa się z adwokatów, artystów, le­karzy, polityków. Spotykają się często w słynnej wówczas w Maladze ka­wiarni Chinitas, gdzie dawniej był kabaret, a obecnie odbywają się rozma­ite imprezy: walki kogutów, dyskusje na różne tematy, śpiewy, mniej czy bardziej frywolne tańce. Po czym panowie udają się całą grupą do jakie­goś burdelu - casa mała - mieszczącego się na ogół w pobliżu kościoła, zgodnie ze starą hiszpańską tradycją. Wizyty te nie są zresztą otoczone żadną tajemnicą. Po latach Pablo nie zawaha się przedstawić na rysunku ojca, który w dziwacznym stroju, w sukni, składa wizytę w jednym z ta­kich przybytków. Zapewne w swoim ulubionym, opatrzonym szyldem Lola La Chata². Poza tym Don Jose spędza wieczory w Liceo, klubie arty­stycznym, często odwiedzanym przez mieszczan Malagi. Podobno bryluje tam dowcipem, powiedzonkami, paradoksami, lekką ironią — która z cza­sem, w miarę doznawanych rozczarowań, stanie się nieco zjadliwa. Czy w tym właśnie aspekcie osobowości Don Josego należy się doszukiwać genezy dowcipów, którymi jego syn będzie często urozmaicał rozmowy z przyjaciółmi?

Zupełnie inną postacią jest matka artysty, Maria Picasso Lopez. W przeciwieństwie do męża, który jest wysoki i szczupły, ona jest niska, krępa, ma kruczoczarne włosy - on ma rudawe - i oczy jak węgielki, kon­trastujące z niebieskimi oczami małżonka. To absolutnie zaskakujące, wręcz doskonałe zestawienie tak diametralnie różnych aparycji wywołuje uśmiech, przywodząc na myśl figle, jakie płata los.

Nie będziemy się dłużej zatrzymywać nad wymyślnymi hipotezami dotyczącymi pochodzenia rodziny artysty ze strony ojca. Niektórzy kryty­cy, usiłując za wszelką cenę skonstruować jakieś niezwykłe teorie, z pogar­dą odrzucili myśl o jej andaluzyjskich czy hiszpańskich korzeniach. Też coś! To by było zbyt banalne. Toteż doszukiwano się dalekich przodków żydowskich, baskijskich, mauretańskich, a nawet cygańskich... Ale takie hipotezy pozbawione były jakichkolwiek poważnych podstaw.

Życie nie rozpieszczało Marii Lopez Picasso, matki Pabla. Jej ojciec, Don Francisco Picasso Guardena, urodzony w Maladze, gdzie jego rodzi­na żyła od dwóch pokoleń, był zamożnym mieszczaninem. Dochód przy­nosiły mu winnice. Ale w pewnym momencie, zauroczony egzotyką, znu-

'- Zob. John Richardson, Vte de Picasso, Chene, 1992.

dzony domowym życiem na łonie rodziny, wyjechał na Kubę i wkrótce wszelki słuch o nim zaginął. Dopiero po piętnastu latach jego najbliżsi dowiedzieli się, że zmarł tam na żółtą febrę w chwili, gdy właśnie miał wracać do Malagi i wyekspediował już bagaże. Nikt nigdy nie ośmielił się zajrzeć do przechowywanych na strychu zakurzonych kufrów, które przy­pominały o jego minionym życiu. Ten tajemniczy dziadek przez długi czas pojawiał się w marzeniach Pabla.

Oprócz wdowy, Doni Inez, Don Francisco pozostawił córkę Marię - przyszłą matkę Picassa — i jej dwie siostry, Elodię i Heliodorę... Kiedy go zabrakło, a rodzinne winnice zniszczyła filoksera, ciotki Pabla znalazły się bez środków do życia i musiały zabrać się do haftowania naszywek na czapkach i uniformach andaluzyjskich kolejarzy.

Maria natomiast wyszła za mąż za Jose Ruiza. Ich rodziny trochę się znały, choćby dlatego, że mieszkały w Maladze po sąsiedzku: Picassowie na placu Merced, a Jose Ruiz razem ze starszym bratem, kanonikiem Pablem, na pobliskim placu de Granada. Brat hojnie łożył na jego utrzy­manie, jako że obrazy Josego nie znajdowały nabywców. To za sprawą kanonika, dzięki jego usilnym naleganiom, Don Jose, który zaczynał już uchodzić za starego kawalera, zdecydował się na ożenek i 8 grudnia ,1880 roku poślubił Madę Picasso Lopez. Miał wtedy czterdzieści dwa lata, a ona dwadzieścia pięć...

Ślub miał się odbyć dwa lata wcześniej. Ale w październiku 1878 ro­ku kanonik zmarł i Don Jose musiał najpierw, chcąc utrzymać przyszłą rodzinę, zapewnić sobie dochody inne niż darowizny brata. Dostał już wprawdzie wcześniej stanowisko asystenta profesora rysunku w Szkole Sztuk Pięknych w San Telma, ale wynagrodzenie, które otrzymywał - 125 peset miesięcznie - było zbyt niskie. Szczęśliwie jego drugi brat, doktor Salvador Ruiz, jedyny krewny, na którego mógł teraz liczyć, cieszył się w Maladze sporym poważaniem i załatwił mu dodatkowo nominację na konserwatora nowo powstałego muzeum miejskiego. A zatem, skoro jego dochody się podwoiły, Don Jose nie miał już więcej pretekstu, by zwlekać z zaplanowanym ślubem. Koniec z pasożytniczym życiem... Niedługo po ślubie Maria Picasso była już w ciąży.

Pablo urodził się 25 października 1881 roku i został ochrzczony 10 li­stopada tegoż roku w kościele parafialnym Sw. Jakuba. Pierwsza dziedzi­na, w której można go uważać za przedwcześnie i hojnie obdarzonego, to wybór imion: jak gdyby nie wystarczyły Pablo — na cześć stryja — Diego, Jose, Francisco de Paula, Juan Nepomuceno, dodano mu jeszcze Maria de los Remedios, Crispino Cnspiniano i Santisima Trinidad...

Obdarzony jest też bezgraniczną miłością energicznej, pogodnej mat­ki o twarzy rozjaśnionej bystrym spojrzeniem ciemnych oczu, które za­pewne po niej odziedziczył. To intensywne spojrzenie Pabla będzie prze­szywać na wylot i wprawiać w zakłopotanie tych, na których padnie...

W późniejszych latach Dofia Maria przy każdej okazji będzie po­wtarzała, usprawiedliwiając to bezgraniczne uwielbienie, jakim otaczała syna: „Był aniołem i demonem piękna. Nie mogliśmy się na niego napa­trzyć". Z owym prostodusznym matczynym zachwytem idą w parze, jak się zdaje, podobne odczucia babki Pabla i obu ciotek wyszywających ga­lony - zamieszkały one zresztą z nimi pod jednym dachem. Nie mówiąc o nianiach, zmieniających się raz po raz na Plaża de la Merced. Czy właś­nie w tych latach, kiedy wychowywały go wyłącznie kobiety - te kobiety, które go pieściły, dogadzały mu i znosiły wszelkie jego kaprysy - Pablo tak przywykł do obecności niewiast, że nie mógł się później bez nich obejść? Ale też nauczył się wtedy wymuszać na nich, uciekając się niekiedy do drobnego szantażu uczuciowego, rozmaite niczym nieuzasadnione przy­wileje... Słowem, w dzieciństwie otrzymuje wprost doskonałe wychowanie macho. W dodatku nigdy nie będzie miał brata, z którym mógłby się po­dzielić uczuciami okazywanymi przez krewne.

Wszystko to świetnie tłumaczy, choć na pewno nie wyjaśnia do koń­ca jego późniejszego postępowania z kobietami.

Kobiety... Rodzina Picassów powiększy się wkrótce o dwie siostry Pabla: w roku 1884 przychodzi na świat Dolores, zwana Lolą. Jej naro­dziny zapamięta Pablo szczególnie, a to z tej przyczyny, że odbyły się tuż po trzęsieniu ziemi, które nawiedziło Malagę i spowodowało śmierć sześciuset mieszkańców, raniąc ich tysiące. Przez całe życie Pablo będzie wracał myślami do tej przerażającej nocy, kiedy to musieli w popłochu opuścić dom. Matka pospiesznie zawiązała chustkę na głowie, a ojciec zawinął go w koc, tak że wystawała tylko główka. Trzy lata później, w 1887 roku, urodzi się druga siostra, Concepción, zwana przez najbliż­szych Concha lub Conchita, jasnowłosa, szczupła i delikatna dziew­czynka, ulubienica brata. Pablo wzrastał więc w tym babińcu i żył w nim jak pasza...

Czyż można mówić o Picassie, nie wspominając Malagi, tego miasta, gdzie upływa mu najwcześniejsze dzieciństwo? Główny port Andaluzji, stolica prowincji, mimo świetnej przeszłości, od kilkudziesięciu lat chyli się ku całkowitemu upadkowi. Znakomicie prosperujące w połowie XIX wieku fabryki tekstyliów i kuźnie jedna po drugie] zamykają podwoje

_ a wiadomo, co stało się z winnicami. Ucierpiał na tym ruch w porcie, co przyspieszyło upadek miasta.

Mimo to Malaga nadal jest piękna. Leży u stóp skalnych urwisk, na których królują dwie mauretańskie fortece: Alcazaba i Gibralfaro. Ich syl­wetki odcinają się na tle intensywnego błękitu rozświetlonego nieba i nie­odmiennie wprawiają w zachwyt.

A z okolicznych wzgórz można niekiedy dostrzec po drugiej stronie Morza Śródziemnego, niczym jakiś miraż, wybrzeże Afryki i śniegi Atlasu.

Uliczki w mieście są wąskie i chłodne, wybrukowane kocimi łbami, tworzącymi tajemnicze wzory.

Położony w centrum miasta plac de la Merced, gdzie pod numerem 6 stał dom, w którym urodził się Pablo³, wysadzany jest platanami. Pod ich listowiem w senne popołudnia ucinają sobie drzemkę miejscowi emeryci. Czasem tylko spokojną sjestę w tym ospałym mieście zakłócają im gołę­bie zrywające się gwałtownie do lotu — te same gołębie, co swoimi odcho­dami zanieczyszczają miejskie ławki.

O dzieciństwie Picassa wiemy przede wszystkim to, co on sam w ro­ku 1889 w Barcelonie opowiadał swemu najbliższemu przyjacielowi Jaime Sabartesowi, którego spotka po latach i do którego wspomnień niejedno­krotnie będziemy się odwoływać⁴, nie zapominając wszakże, iż bezgra­niczne uwielbienie, jakim darzy on Picassa, nie zawsze pozwala mu odróż­nić rzeczywistość od fantazji.

Podobno kiedy późnym popołudniem plac de la Merced roił się od dokazujących miejscowych chłopaków, Pablito, który nie miał jeszcze pię­ciu lat, na ogół nie przyłączał się do zabaw. Wolał rysować palcem w ku­rzu ulicznym pierwsze szkice, choć znikały one natychmiast przy najlżej­szym podmuchu wiatru... Matka będzie później opowiadała, że pierwsze słowa jej synek zaczął wypowiadać, domagając się, żeby mu dano piz — dziecinny skrót hiszpańskiego słowa Idpiz, ołówek. Może to zbyt piękne, by było prawdziwe, ale nie całkiem nieprawdopodobne, bo przecież dziec­ko patrzyło na rysującego i malującego ojca, i to nie tylko w domu, ale i w pracowni, którą miał do dyspozycji w muzeum i do której często za­bierał syna. Tak właśnie rodzi się i rozwija pasja, która zdominuje całe ży­cie Pabla. Czegóż to nie opowiadano o przedwczesnym rozwoju chłopca! Ponoć jeszcze zanim nauczył się mówić, już rysował: na przykład jakieś spirale — w jego pojęciu miały przedstawiać ulubione ciastko w kształcie

³ Zob. John Richardson, Vie de Picasso, vol. I, op.cit., s. 25.

⁴ Jaime Sabartes, Picasso, ^ortraits et souvenirs, Louis Carre et Maximilien Vox, 1946.

ślimaka, toruelłę. A że nie umiał jeszcze tego wyartykułować, to w ten właśnie sposób domagał się smakołyku.

Już jako mały chłopczyk posiada wyostrzony zmysł obserwacji i reje­struje z najdrobniejszymi szczegółami wszystkie doświadczenia ojca. Wi­dzi na przykład, jak Don Jose wycina pojedyncze sylwetki gołębi, które wcześniej namalował na papierze, a następnie układa je, po licznych przy­miarkach, w harmonijną całość. Innym razem Don Jose na jego oczach przekształca gipsowy odlew głowy starożytnej bogini w typowo hiszpań­ską mater dolorosa. Maluje jej twarz jaskrawymi kolorami, do powiek przykleja rzęsy z włosia, a na policzkach umieszcza maleńkie złote kulki wyobrażające łzy.

Pablo bardzo wcześnie więc uczy się zmieniać pierwotne przeznacze­nie przedmiotów, nie przebierać w środkach, zmyślnie wykorzystywać przeróżne materiały, jakie się nawiną. Może tu właśnie należy szukać zalążków owego geniuszu, jaki objawia na przykład w kolażach z okresu kubistycznego czy później w licznych rzeźbach, które wykonuje zazwyczaj z przedmiotów znalezionych na śmietnikach, takich jak choćby siodełko i kierownica od roweru, pompa, różne wyroby wikliniarskie czy samocho-dziki-zabawki.

Co pozostało z dziecinnych produkcji Picassa, powstałych w ciągu pierwszych dziesięciu lat jego życia? Prawdę mówiąc, niewiele: jeden ob­raz przedstawiający port w Maladze z latarnią morską i drugi wyobraża­jący pikadora na koniu pośrodku areny - namalował go w 1889 roku, czyli w wieku ośmiu lat, i przez całe życie będzie go miał u siebie. Z rysunków zachowały się Herkules wymachujący maczugą⁵ i dwa czy trzy inne szkice, z których jeden przedstawia walki byków. Na odwrocie tej kartki widnieje pięć czy sześć gołębi. Elegancka maniera rysunku pozwa­la przypuszczać, że są to kopie dzieł Don Josego.

Cóż się zatem stało z tysiącami rysunków i obrazów, które, jak twier­dzą członkowie jego rodziny i sam artysta, wykonał Pablo w dzieciństwie? Zniknęły bez śladu, tak jak wszystko, co rysował na piasku na Plaża de la Merced. Jest to o tyle dziwne, że przecież rodzice uważali te dzieła za nad­zwyczajne, a więc logicznie rzecz biorąc, powinni byli pieczołowicie je przechować.

Według uparcie krążącej legendy Picasso już we wczesnym dzieciń­stwie osiągnął niemal perfekcję w sztuce rysunku i był w tej dziedzinie kimś w rodzaju Mozarta. Istotnie, trzeba przyznać, że był bardzo obiecu-

cassa, Barcelona.

jącym chłopcem, ale należy też wyraźnie powiedzieć, że nic z tego, co nam zostawił z tamtych czasów, nie zapowiada jeszcze artysty, który stał się póź­niej. Owszem, był dzieckiem zdolnym, ale nie cudownym, chociaż ta legen­da bardzo mu odpowiadała i podtrzymywał ją, twierdząc po latach, że nigdy nie rysował po dziecinnemu, nawet kiedy był jeszcze całkiem mały. „Rysowałem jak Rafael" - powie bez przesadnej skromności... Toteż znik­nięcie niemal całej jego dziecięcej twórczości można by tłumaczyć chęcią zatarcia dowodów niepotwierdzających tej nieco ryzykownej hipotezy.

Wspominając natomiast czasy szkolne, Picasso postara się, z pewne­
go rodzaju kokieterią, aby wszyscy wiedzieli, że był nieukiem. I nigdy nie
przepuści okazji, by o tym przypomnieć — co zresztą w pewnym sensie nie
mija się z prawdą, ale ma na celu, dla kontrastu, ukazać w sposób bardziej
jaskrawy jego talenty artystyczne. Szkoła miejska, do której go posłano
w wieku pięciu lat, tak mu się nie spodobała, że trzeba było dopiero silnej
ręki Carmen Mendozy, energicznej wąsatej służącej państwa Ruiz-Picasso,
żeby go doprowadzić na lekcje, nie zważając na jego ryki i wrzaski. Rodzi­
ce musieli jednak go stamtąd zabrać, bo odgrywając komedię - później
będzie się tym chwalił — przekonuje ich, że się rozchorował z powodu nie­
higienicznych warunków panujących w szkole: lekarz wykrył jakoby u nie­
go chorobę nerek. Zapewni sobie w ten sposób kilka tygodni wakacji,
poza tym rodzina wybierze dla niego najlepsze w Maladze prywatne gim­
nazjum San Rafael. Ale mimo tego zwycięstwa, w dalszym ciągu nienawi­
dzi szkoły. Siedzi w klasie z oczami wbitymi w zegar ścienny; od ojca
domaga się, żeby mu dawał w zastaw laskę i gołębia, którego akurat ma­
luje, bo dzięki temu będzie miał pewność, że Don Jose nie zapomni przyjść
po niego, by wyciągnąć go z tego „więzienia" i odprowadzić do domu,
gdzie będzie mógł do woli rysować. Don Jose, jeśli wierzyć w to, co Pablo
opowiadał Sabartesowi, musiał w końcu zatrudnić korepetytora, co też ^!„*

nie dało większych rezultatów... ]\

Niezależnie od tych koloryzowanych opowieści, którymi Pablo będzie >;

się popisywał przez całe życie, pewne jest, że wówczas nie interesuje go nic \'

innego jak rysowanie i malowanie, i stąd jego niepowodzenia w szkole.
Zjawisko zresztą powszechne u dzieci, które przedwcześnie oddają się jed- .'

nej tylko, wybranej dziedzinie sztuki. W naturalny sposób, spontanicznie,
odrzucają one wszystko, co z ich punktu widzenia nigdy im się do nicze- 1
go nie przyda. |l

Za kilka lat Jean Cocteau cztery razy z rzędu będzie próbował zdać |

maturę, bez rezultatu, a Sacha Guitry, mając osiemnaście lat, wciąż prze­siaduje w... szóstej klasie.

Nie ulega wątpliwości, że Don Jose wywarł wpływ na powołanie sy­na, ale zdaje się, że również na jego zamiłowanie do walki byków. Odgry­wa tu nawet- decydującą rolę, bo zabiera go ze sobą, już jako małego chłopczyka, na korridę i Pablo na zawsze staje się, jak mówią Hiszpanie, jej aficionado - „miłośnikiem". Areny w Maladze, odbudowane w 1876 roku, znajdują się u podnóża południowego stoku wzgórza Gibralfaro, od strony morza. W lecie odbywają się tu korridy przed tłumnie zasiadającą na stopniach publicznością. Ci, dla których zabraknie miejsca, ustawiają się na stromych zboczach, skąd, co prawda z oddali, mogą uczestniczyć w widowisku. Mały Pablo oczywiście nie rozumie jeszcze głębokiego zna­czenia rytuału walki byków. A jest to jakoby złożenie w ofierze Zwierzę­cia, symbolizujące triumf Człowieka nad brutalnymi i mrocznymi siłami, z którymi się zmaga. Hiszpańska dusza Pabla jest jednak zafascynowana dramatem, jaki się rozgrywa na jego oczach, tym barbarzyńskim i zara­zem wyrafinowanym ceremoniałem, okrutnym, a jednocześnie subtelnym, nad którym nieustannie unosi się Śmierć. Fascynuje go zwłaszcza matador - ten heros w lśniącym stroju, wynoszony triumfalnie przez tłum, jest zapewne w oczach dziecka ucieleśnieniem chwały i sławy, do której ono samo już instynktownie zmierza... a którą zdobędzie całkiem innymi środ­kami. Stąd jego malunki i rysunki korridy, które wykonuje już w wieku ośmiu lat. I ta namiętność nigdy go nie opuści: jeszcze w roku 1970, po powrocie z korridy we Frejus, w wieku osiemdziesięciu dziewięciu lat maluje jedno z ostatnich swoich arcydzieł, Czarnego matadora.

---