Rozdział 17

Interwencje psychologiczne i rodzaje pomocy w psychologii zdrowia

Adresaci interwencji - osoby, grupy, społeczności, środowiska.

Zadania:

-celowe zmiany w środowisku -pomieszczenia do porodów rodzinnych, usuwanie czynników ryzyka w szkole (pomoc realizowana pośrednio).

Określając profesjonalną pomoc psychologiczną na rzecz zdrowia, posługujemy się psychologiczną kategorią działania prospołecznego na rzecz dobra pozaosobistego, dobra grupy, społeczności.

Istotą osiągania, ochrony i odzyskiwania tego dobra jest działanie prozdrowotne, sprzyjające rozwojowi człowieka i sprzyjające jego dobrostanowi.

Bezpośrednie pomaganie wymaga tworzenia relacji pomocniczej., w której tworzy się warunki do trafnego funkcjonowania prof. form wsparcia społ.

Ważne są standardy etyki zawodowej.

Normy powinnościowe są podstawowym wyznacznikiem wszystkich typów zachowań pomocnych psychologa profesjonalisty.

17.1. Psychologiczne aspekty promocji zdrowia.

Promocja zdrowia ma charakter interdyscyplinarny, rodowód pragmatyczny (Karta Ottawska, 1986).

Promocję zdrowia określa się jako proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymywania.

Podmiotowy, socjoekologiczny aspekt promocji zdrowia.

Istota promocji - działalność inicjująca i utrzymująca procesy społeczne sprzyjające poprawianiu i szerzeniu zdrowia jako wartości oraz zaangażowaniu wszystkich ludzi w trosce o tę wartość.

Cel- potęgowanie, szerzenie, popieranie zdrowia pojmowanego pozytywnie.

Zdrowie- zasoby umożliwiające ludziom realizację aspiracji, zaspokajanie porzeźb oraz przeobrażania i kontrolę środ.

Warunek konieczny - aktywność człowieka i instytucji.

Ważny aspekt- myślenie w kategoriach jakości życia, polepszenie.

Obszary zadaniowe określone na konferencji ottawskiej:

- budowanie prozdrowotnej polityki państwa

- tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu

- wzmacnianie działań społ na rzecz zdrowia

- rozwijanie indyw umiejętności służących zdrowiu

-reorientacja służby zdrowia

WHO - dwa zadania: promocja i ochrona zdrowia ludzi w ciągu całego życia i zmiejszenie chorób i urazów oraz złagodzenie cierpień.

Słońska i Wojnarowski: zasadniczy wymóg leżący u podstawy promocji zdrowia jest stworzenie takich warunków do szerokiego uczestnictwa społeczności lokalnej zarówno w procesie podejmowanie decyzji związanych za zdrowiem, jaki i planowaniu i wdrażaniu programów dla zdrowia.

17.1.1. Udział psychologii w promocji zdrowia.

Promocja zdrowia w ramach psychologii:

Złożony zespół działań profesjonalnych psychologa, których celem jest rozwój i wzmacnianie zdrowia całej populacji w kontekście codziennego życia od poczęcia do póżnej starości.

- zwiększanie świadomośći zdrowia, jednostkowej i społ oraz znaczenia zachowań zdrow

- umożliwienie człowiekowi kontroli nad procesamio zdrowia i udziału w osiąganiu celów zdrow

- rozwój i wzmacnianie zasobów zdrow tkwiących w jednostce i jej środow

Idea promocji zdrowia - działanie na rzecz autonomii i partycypacji w kształtowaniu celów zdrowotnych.

Heszen - działania promocyjne powinny polegać na przedstawieniu oferty i pozostawieniu adresatowi decyzji, ale i odpowiedz za jej skutki.

Rózne oddziaływania w serze emocji, motywacji, poznawczej i behawioralnej.

Ważne - kształtowanie zachowań.

Psycholog:

- upowszechnia wiedzę psychologiczną przydatną w promocji zdrowia

- kształtuje kompetencje, zasoby zdrowotne i zachowania prozdrowotne

Psychoedukacja pod postacią upowszechniania wiedzy psychologicznej może być adresowana zarówno do profesjonalistów jak i nieprof.

Rozwój kompetencji - treningi, warsztaty itp.

Programy : indywidualne, grupowe, instytucjonalne.

17.2. Psychologiczna prewencja chorób i dysfunkcji somatycznych

Psychologiczna prewencja- zespół działań, w których wykorzystuje się metody i środki psychologiczne, by zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń w funkcjonowaniu somatycznym, psychologicznym i społ, przeciwdziałając czynnikom ryzyka i wzmacniając zasoby (Sęk)

Prewencją właściwą jest prewencja pierwotna - zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń, czyli wskaźnika zachorowalności, przez przeciwdziałanoe czynnikom ryzyka.

Prewencja wtórna - wczesne sygnały, powstrzymanie patologii.

Prewencja III stopnia - zapobieganie skutkom i nawrotom choroby.

Ryzyko w sensie epidemiologicznym - działanie czynników zwiększających zagrożenie.

Ryzyko decyzyjne - zwiększone ryzyko w sytuacji niepewności osiągnięcia oczekiwanych, pozytywnych wyników.

Sytuacje ryzyka - zagrożenia np. rakiem

Środowiskowe czynniki ryzyka - środowiska naturalnego, społecznego, materialnego.

Behawioralne czynniki ryzyka - zachowania.

Grupy ryzyka- grupy szkodzące innym,

Ryzyko związane z osobowością - właściwości osoby.

Ryzykowne szanse- kryzysy rozwojowe.

Czynniki ryzyka są równoważone przez zasoby jednostki i środowiska oraz kompetencje zaradcze.

17.2.1 strategie i metody działań prewencyjnych

Oddziaływanie na czynniki ryzyka - strategia negatywna, wywołuje zjawisko reaktancji, jest skuteczna gdy ryzyko jest bardzo duże.

Strategia pozytywna - wzmacnianie zasobów odpornościowych jednostki i zasobów środowiska oraz kształtowanie licznych kompetencji służących przeciwdziałaniu zagrożeniom.

Te dwie strategie uzupełniają się i równoważą.

Działanie prewencyjne - grupy ryzyka, promocja zdrowia - cała populacja.

Cowen - działalność przewencyjna powinna być intencjonalna i świadoma, oparta na wiedzy o czynnikach ryzyka, mechanizmach i wiedzy o sposobach realizacji celów prewencyjnych.

Metody prewencji:

- techniki informacyjno-edukacyjne

- techniki edukacji emocjonalnej - model działań alternatywnych (trening umiejętności życiowych), model wpływów społ

Skuteczność tych programów jest ograniczona, wymagana trafna diagnoza.

17.3. Interwencja psychologiczna w sytuacjach nagłego zagrożenia zdrowia i życia.

Typ specyficzny - interwencja w kryzysie i ratownictwa psychologicznego.

Interwencja kryzysowa jest działanie pomocnym zmierzającym, by odzyskać zdolność do samodzielnego rozwiązania kryzysu i poradzenia sobie z sytuacją kryzysową.

Kryzys jest stanem zwrotnym, cechującym się bardzo dużym napięciem emocjonalnym, obawą przed utratą kontroli, uczuciem przerażenia i poczuciem bezradności oraz róznymi formami dezorganizacji zachowania i objawami somatycznymi. Wymagana pomoc z zewnątrz.

Głównie techniki wsparcia społecznego, czyli emocjonalnego, materialnego, info itp.

Podstawa - szybka diagnoza syt kryzysowej, poziom zagrożenia itp.

IK przybiera formę psychoterapii indyw lub grup wówczas, gdy kryzys jest konsekwencją przewlekłego stresu lub traumy.

Ośrodki IK - pomoc w złagodzeniu cierpienia, odzysaniu sił, kontroli, egzekwowaniu praw, czasem schronienie.

Terapia potraumatyczna - łącznie terapii z pomocą antykryzysową, szybka pomoc typu ratowniczego (wypadki , śmierć bliskich, kataklizm)

Podejścia teoretyczne zarówno psychodynamiczne jak i pozn-behaw.

17.4. Wybrane zagadnienia terapii psychologicznej

Psychoterapia - świadome, celowe i programowe oddziaływanie psychologiczne w celu usunięcia lub zmniejszenia zaburzeń w funkc psych, somat i społ oraz usunięciu ich psychospołecznych przyczyn.

Stosuje ją tylko specjalista zwany psychoterapeutą.

Kontrakt terapeutyczny - umowa miedzy terapeutą a pacjentem, dotyczy celu terapii i jego przebiegu.

Ważne jest, aby psychoterapeuta był świadom, że w każdym systemie zostały określone czynniki leczące i warunki konieczne do uzyskania zmiany prozdrowotnej u pacjenta.

Zmiany:

- objawów i funkcji- koncepcje behaw

-dysfunkc schematów i procesów pozn - k.pozn

-konfliktów i deficytów intrapsychicznych - k.dynamiczne i humanistyczne

- dysfunkcji interpersonalnych i systemowych - k. systemowe

Zjawiska leczące:

- typ relacji terapeuta- pacjent

- doświadcz emocj

- uczenie się i zmiana schematów pozn

- ćwiczenia zmiany zachowań (czabała)

Terapia grupowa - terapia rodzinna w zab odżywiania, charakter psychosomatyczny.

-grupowa terapia analityczna

- grupową terapię pozn-behaw

- grupy spotkaniowe

- gestalt

- systemowe

Terapie bólu- pozn-behaw, hipnoterapia, biofeedback.

Psychoterapia elementarna- z chorymi somatycznie i hospitalizowanymi, forma pośrednia między podtrzymującą a poradnictwem psych.

Cele: łagodzenie emoc skutków, wzmocnienie psych, nawiązanie dobrej współpracy z personelem, działa na drodze motyw-emocjo.

Sprzyja ekspresji kontroli emocji, poprawa rozumienia sytuacji.

Psychologiczna rehabilitacja- osoby przewlekle chore, po zabiegach itp.

17.5. Psycholog zdrowia w roli konsultanta.

Grupy samopomocy - aktywne uczestnictwo w procesach leczenia i rehabilitacji. Poczucie więzi, oparcia, pomocy.

Psycholog zdrowia służy tym grupom jako konsultant i ekspert, kształci wolontariuszy.

Psycholog może również być konsultantem i superwizorem zespołów opieki paliatywnej celem odblokowania gromadzących się przeciążeń emocjonalnych wynikających z opiekowania się chorymi terminalnie oraz trudnościami komunikacji z rodzinami yuch chorych.

---