14. Romantyczne postawy (bajronizm, werteryzm, reneizm). Podobieństwa, różnice,
literackie egzemplifikacje.
A) bajronizm
- indywidualizm romantyczny, czerpie dla siebie z życia i twórczości Byrona,
- Maria Janion o bohaterze bajronicznym: „obciążony jaką tajemniczą zbrodnią czy przewinieniem, stale nosi w sobie ich świadomość - zarzewie cierpienia i nieszczęścia. Nie jest to ani prometejski bojownik-zbawca, ani ofiarnik w imię określonych wartości moralnych. Broni swego indywidualnego prawa do namiętności, wolności i zemsty; ginie strawiony przez dumę i poczucie winy Dwuwartościowość oceny moralnej buntownika byronowskiego, ta ambiwalencja zbrodniczości i wielkości, urzekała pokolenie doby wielkiego kryzysu cywilizacyjnych wartości Europy, doby zwątpień, poszukiwań i rozczarowań”.
- Mackiewicz w swoim Wstępie do tłumaczenia „Giaura” opisuje tendencję do identyfikowania bohatera z autorem.
- bohaterowie czysto bajroniczni: Giaur, Manfred; konteksty: „Maria” Malczewskiego, „Konrad Wallenrod” (wallenrodyzm), „Beniowski”.
B) werteryzm
- od nazwiska głównego bohatera powieści epistolarnej „Cierpienia młodego Wertera” Goethego,
- cechy: wybujała uczuciowość, skłonność do patrzenia na świat przez pryzmat marzeń i poezji (panpoetyzm), pesymizm, zniechęcenie, poczucie bezcelowości życia, niezgoda na panujący porządek społeczny, obyczajowy i konwenanse towarzyskie, ekshibicjonizm uczuć i stanów ducha, pasywność, kontestacja ale nieaktywna (w przeciwieństwie do bajronizmu): samounicestwienie - fala samobójstw
- Weltschmerz
- moda werterowska: niebieskie fraki, żółte kamizelki, buty z palonej skóry
- werteriady: utwory powielające schemat fabularny powieści Goethego (również parodystycznie) „Waldemar” Friedricha Jacobiego, „Radości młodego Wertera” Philippa Nicolai, „Cierpienia Albina” Adama Kasperwowskiego, „Julia i Adolf” ludwika Kropińskiego
Konteksty: Gustaw z cz. IV i III „Dziadów”, Kordian.
C) reneizm
- bohater powieści Francois'a Rene de Chateaubrianda „Rene”
- cechy: (podobnie jak werteryzm) bunt wobec rzeczywistości otaczającej wybitną jednostkę o rozbudowanej i nadwrażliwej osobowości, reagującej niezwykle emocjonalnie, protest bierny (przeżywany w myślach, uczuciach bohatera), niemożność przystosowania się do rzeczywistości, postrzeganej jako zakłamana, niesprawiedliwa, egotyczne wynurzenia, samoizolacja, melancholia, ucieczka na łono natury
- konteksty: Gustaw z cz. II „Dziadów”, bohater „Godziny myśli” i „Kordiana” Słowackiego.