Wyższa Szkoła Pedagogiczna
w Częstochowie
Wydział Filologiczno-Historyczny
Instytut Historii
Nr albumu: 16766
Kamil Dziadyniak
Polska reprezentacja piłkarska
w dwudziestoleciu międzywojennym
Praca magisterska
napisana pod kierunkiem:
prof. dr hab. Jana Przewłockiego
Częstochowa 2004
Składam serdeczne podziękowania
prof. dr hab. Janowi Przewłockiemu
za pomoc i opiekę przy pisaniu
niniejszej pracy.
WSTĘP
Celem niniejszej pracy jest ukazanie osiągnięć polskiej reprezentacji
piłkarskiej w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Obejmuje ona historię
piłki nożnej od momentu odzyskania przez Polskę niepodległości do wybuchu
drugiej wojny światowej. Pisząc poniższą pracę podzieliłem ją na rozdziały:
każdy rozpoczyna się i kończy w przełomowych momentach dwudziestolecia
międzywojennego. Pierwszy rozdział to geneza i rozwój piłki nożnej na świecie
od pierwszych wzmianek do czasów obecnych. W drugim natomiast
przedstawiłem początki tejże dyscypliny sportowej na ziemiach polskich.
Rozdział ten kończy się rokiem 1918 kiedy to Polska odzyskuje niepodległość.
Następna część mojej pracy to dzieje polskiej reprezentacji piłkarskiej w latach
1918-1939. Opisałem w niej początek rozgrywek ligowych na ziemiach
polskich, powstanie Polskiego Związku Piłki Nożnej jako czynnika
koordynującego piłkarstwo polskie, a także występy drużyny narodowej w
meczach międzypaństwowych, na Igrzyskach Olimpijskich i Mistrzostwach
Świata. W ostatnim rozdziale przedstawiłem postaci, które położyły podwaliny
pod rozwój football-u w Polsce międzywojennej. Skupiłem się przede
wszystkim na piłkarzach, działaczach i trenerach.
Pisząc niniejszą pracę korzystałem z materiałów własnych oraz z
dokumentów znajdujących się w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie,
Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie oraz Biblioteki Miejskiej w Częstochowie.
Rozdział I
„Geneza i rozwój piłki nożnej na świecie”
Początki fenomenu, jakim bez wątpienia jest piłka nożna nie są niestety
nam bliżej znane. Pewne natomiast jest to, iż ta dyscyplina sportowa
kształtowała się przez wieki i w czasach dzisiejszych stała się dla ogromnej
rzeszy ludzi na całym świecie nieodłącznym czynnikiem dnia codziennego.
Pierwsze informacje na temat gry ruchowej nieco przypominającej piłkę
nożną pochodzą z Chin rządzonych przez cesarza Huang Ti. W jednej z ksiąg
można znaleźć wzmiankę na temat gry zwanej „Tsuk-ki”. Uczestnicy tejże gry
walczyli między sobą przy pomocy rąk i nóg na kwadratowych polach, gdzie
znajdowały się bramki o wysokości 5 metrów. Pomiędzy bramkami zawieszano
siatki. Ciekawostką może być fakt, iż już wtedy napełniano piłkę powietrzem.
Tą ciekawą formę gry od Chińczyków przejęli po sąsiedzku Japończycy, którzy
nazwali ją „Kemari” zmieniając jej charakter z gry sportowej na obrzęd czysto
religijny poświęcony pamięci przodków. Była to rozrywka zarezerwowana tylko
i wyłącznie dla przedstawicieli najwyższej kasty.
Nie można rzecz jasna zapomnieć o cywilizacji Inków, Majów i Azteków.
Przedstawiciele tych cywilizacji również uprawiali gry ruchowe polegające na
przerzuceniu piłki przez jedno z dwóch kół umieszczonych na murze
okalającym boisko. Gry piłkarskie uprawiali także Arabowie, zwłaszcza za
panowania kalifa Harum al Raszida; można wysnuć wniosek, że to właśnie w
tym okresie za pośrednictwem Arabów wyżej wymienione gry przedostały się
na dwory europejskie. Również starożytni Grecy zajmowali się grami
ruchowymi przy użyciu pęcherza pokrytego skórą, który musiał znaleźć się na
połowie przeciwnika. Ćwiczenia te były doradzane i zalecane przez greckich
lekarzy jako „ćwiczenia, które przysparzają zdrowia ciału oraz rozweselają
duszę”. Natomiast Rzymianie, którzy przejęli dorobek kulturowy od Greków,
zapożyczyli także grę w piłkę nożną, która szczególnie rozpowszechniła się
wśród żołnierzy legionów rozrzuconych po całym imperium. Piłki, którymi grali
Rzymianie były zazwyczaj małe, zszyte z kawałków skóry wypchanych
końskim włosiem; średniej wielkości nazywały się „harpastum”, napełniane
pierzem większe i lżejsze- „pila poganica”. Gra w piłkę miała na celu
hartowanie ducha oraz kształtowanie dyscypliny wśród rzymskich legionistów.
Jednak pierwsze wzmianki na temat piłki nożnej zbliżonej wyglądem do
współczesnej pochodzą z Anglii. Stephen Glover w „History and Gazetteer of
Derbyshire” napisał, że mecze pomiędzy dwiema dzielnicami miasta były
rozpowszechnione już od około 217 r. n.e. do początku XIX wieku. Glover
zaryzykował stwierdzenie, iż zwyczaj ten miał charakter symboliczny i
został zapoczątkowany zwycięskim przepędzeniem rzymskiej kohorty przez
wojowników brytyjskich. Nie da się ukryć faktu, iż podwaliny piłki nożnej na
Wyspach Brytyjskich zbudowali Rzymianie. Gra w piłkę nożna przyjęła się
dość szybko wśród mieszkańców wysp i była kultywowana przez nich przez
lata. Najstarszy, brytyjski wizerunek przedstawiający grę w piłkę pochodzi z
Gloucester. Natomiast w opisach Londynu można spotkać zapis: „ w poście
młodzież wychodzi poza miasto, aby na otwartej przestrzeni zabawiać się grą w
piłkę”. Według wyżej wymienionego opisu gra w piłkę była niezwykle
brutalna: „Znają oni sztuczki takie, jak uderzenie przeciwnika łokciem w serce,
ugodzenie pięściami poniżej krótkich żeber i wiele innych zabójczych ciosów. Z
tego rodzi się zawiść, nienawiść, złość, gniew a niekiedy nawet morderstwo”.
Charakter tych zawodów miał swoje podłoże w tym, iż gra nie posiadała ani
znaczących przepisów ani dyscypliny czasowej. W 1314 roku wobec nagminnie
pojawiających się aktach wandalizmu burmistrz Londynu wydał następujący
zakaz: „ Biorąc pod uwagę, że Jego Królewska Mość wyruszył na wyprawę
przeciw swoim wrogom w Szkocji i zalecił ścisłe utrzymanie spokoju, oraz
biorąc pod uwagę, iż w mieście powstaje zamieszanie w czasie określonych
działań wywoływanych wielkimi rozgrywkami w piłkę nożną rozkazujemy i
zakazujemy w imieniu króla pod karą więzienia przeprowadzania w mieście
takich gier”. Zakazy wydawane były niezwykle często, a przyczyną ich
wydawania oprócz wzrostu brutalności i agresji było także zaniedbanie przez
mieszczan sztuki strzelania z łuku, do której byli zobowiązani. Można
zasugerować stwierdzenie, iż nakazy te nie były do końca respektowane, gdyż
kolejni królowie musieli je powtarzać. Na szczególna uwagę zasługuje edykt
wydany przez króla Edwarda III z roku 1349:
„Król do Szeryfów Londyńskich, czołem!
Ponieważ całą ludność Królestwa Naszego, jako szlachta, tak i kmiecie,
uprawiała dotychczas dla swej przyjemności strzelanie z łuku z czego jak wie o
tym każdy w kraju, wynikały dla nas z pomocą Opatrzności, honory i korzyści
wojenne, a obecnie sztuka ta znajduje się w zaniedbaniu i młodzież zabawia się
rzucaniem kamieni, grą w kręgle lub nawet football oraz innymi niemniej
hańbiącymi, niepożytecznymi i niezdrowymi rozgrywkami, wobez czego
Królestwo całe według wszelkiego prawdopodobieństwa zostanie w najbliższym
Czasie całkowicie pozbawione łuczników, od czego Panie Boże uchowaj. My,
pragnąc na chorobę tę znaleźć lekarstwo odpowiednie, nakazujemy, na placach
nazwanego grodu, gdzie uznacie za stosowne, ogłosić, iż w tym grodzie
wszyscy mężczyźni zdrowi ciałem, powinni w dni świąteczne posługiwać się
strzałami i łukami i ćwiczyć w strzelaniu, wzbraniając w Naszym imieniu,
ciskać kamieniami, grać w kręgle, w hockey, football i inne gry idiotyczne, jak
powyższe, będące całkowicie nieużytecznymi pod strachem uwięzienia w
ciemnicy. Westminster, 12 czerwca 1349.” Co ciekawe po raz pierwszy w tym
edykcie został użyta nazwa fotball- piłka nożna. Zakaz uprawiania tej
dyscypliny wydany przez Edwarda III był ponawiany przez Henryka VIII
(1491), a także przez jego córkę Elżbietę (1602). Już w XIV wieku grano także
w piłkę nożna na Półwyspie Apenińskim. Narodziny gry zwanej „calcio” datuje
się na 17 lutego 1530 roku we Florencji. Plac do gry musiał być prostokątem,
którego w dniu zawodów otaczano płotem. Wzdłuż dłuższych boków tegoż
prostokąta znajdowały się loże dla widzów. Pośrodku krótszego boku znajdował
się namiot, który symbolizował bramkę. Każda z drużyn liczyła po 27
zawodników tj. w pierwszym szeregu 15 napastników, w drugim- pięciu
pomocników, w trzecim - czterech obrońców, którzy mieli grać ofensywnie, w
czwartym natomiast trzech obrońców, z których środkowy był bramkarzem.
Piłki nie można było złapać w ręce (jedynie bramkarz), natomiast było
dozwolone uderzenie piłki zamkniętą pięścią. Sędzia zawodów pilnował, aby
przepisy były respektowane i to właśnie on decydował o wygranej na podstawie
zdobytych bramek i punktów karnych. Gra „Gioco del calcio da solo” uprawiana
była przez elitę społeczeństwa, a skłaniali się ku niej nawet papieże Klemens
VII, Leon X a także Urban VII. Od niepamiętnych czasów Anglicy i Francuzi
polemizują na temat, który z krajów jest kolebką i ojczyzną piłki nożnej. Mimo
ogromu argumentów przytaczanych przez każdą ze stron najwięcej racji mają
jednak Anglicy, ponieważ to w ich kronikach znajduje się zapis z 217 roku,
mówiący o rozegraniu meczu pomiędzy mieszkańcami Derby County a drużyną
legionów Caracalli, wygranym 12:9 przez Anglików. Niezwykła brutalność i
popularność piłki nożnej wśród niższych warstw społecznych miały swoje
odzwierciedlenie w literaturze. W „Królu Learze” czytelnik może znaleźć
następujący dialog:
Steward:
„Nie dam się bić mój lordzie
lord Kent:
Ani podłożyć nogi, co?
Jesteś przecież, chamie, graczem footballowym!”
Wymieszanie się angielskich warstw społecznych w drugiej połowie XVIII wieku miało istotny wpływ na propagowanie piłki nożnej wśród elit intelektualnych. Była to zasługa uczniów ekskluzywnych szkół takich jak Cambridge, Eton czy Harrow, którzy grywali w football i rugby w uczelnianych kołach sportowych. W 1810 roku zostało stworzone pierwsze boisko piłkarskie znajdujące się w Westminster, a w latach kolejnych powstawały takowe przy innych angielskich uczelniach. Anglicy również jako pierwsi stworzyli pewnego rodzaju kanon przepisów i reguł, który miał obowiązywać na podstawie przedmeczowej, ustnej umowy. W początkach XIX problem z przepisami piłki nożnej polegał na tym, iż część grających dopuszczała uderzenia piłki nogami i rękoma, natomiast druga grupa tylko nogami, ewentualnie głową. Pierwsza grupa stworzyła dyscyplinę zwaną rugby. Pierwsze zunifikowane przepisy piłkarskie powstały w 1848 roku i były znane pod nazwą „Cambridge Rules”. Na mocy tego dokumentu do nadania piłce kierunku można było użyć tylko nogi bądź głowy, a bramka została uznana tylko wtedy, gdy została zdobyta ze strzału nogą. W połowie XIX wieku piłka nożna została wprowadzona jako przedmiot obowiązkowy i tym samym zdobywała zaufanie i aprobatę szerszych kręgów społecznych.
J.Hałys, Piłka nożna w Polsce, t.1, Kraków 1981.
Tamże.
Tamże.
W. Lipoński, Humanistyczna Encyklopedia Sporu, Poznań 1987, s.250.
Kronika sportu, Warszawa 1993, s.61.
Tamże.
Tamże.
J. Hałys, Piłka nożna w Polsce, t.I, Kraków 1981,s.15.
Tamże.
Kronika sportu, Warszawa 1993, s.75.
J. Hałys, Polska piłka nożna, t.1, Kraków 1981, s.16.
Tamze.
W.Lipoński, Humanistyczna Encyklopedia Sportu, Warszawa 1987, s.250.
J. Hałys, Polska piłka nożna, t.1, Kraków 1981, s.17.