Główne tendencje w dramacie Dwudziestolecia.
-nawiązywała jeszcze do stylistyki okresu młodopolskiego;
-w pierwszych latach niepodległości ukazały się ostatnie sztuki g. Zapolskiej „Asystent”, S. Przybyszewskiego „Mściciel”;
-S. Żeromski „Uciekła mi przepióreczka” - sztuka podejmowała problem wybitnej jednostki poświęcającej szczęście osobiste dla ideałów społecznikowskich;
-dramat poetycki i symbolizm młodopolski krzyżowały się z charakterystyczną dla ekspresjonizmu alegorycznością;
-E. Zegadłowicz „Lampka oliwna” - sceneria wsi beskidzkiej, namiętności ludzkie nabierały mistycznego opętania;
-tendencje naturalistyczne, pacyfistyczne, dramat historyczny;
-„repertuar kobiecy” Z. Nałkowska, M. Kuncewiczowa - utwory odznaczały się plastyką realiów środowiskowych, humanitarną wrażliwością na krzywdę i psychologiczną dociekliwością;
-starcie idei humanitarnych z totalitaryzmem J. Zawieyski „Dyktator On”;
-najpopularniejszy gatunek realistyczna komedia obyczajowa;
-farsa bulwarowa;
-utwory trafnie przedstawiały sposób życia ówczesnej inteligencji i mieszczaństwa;
-komedie M. Pawlikowakiej o kobiecym prawie do miłości „Dowód osobisty”; wyrafinowany dowcip, kapryśny stosunek do akcji i bohaterów, paradoksalność sytuacji;
-J. Szaniawski „Żeglarz”, „Most” - ton dyskretnej ironii i pobłażliwego sceptyzmu wobec świata i ludzi, godził elementy dramatyczne i komediowe;
-rozwój dramaturgii groteski i drwiny;
-S. I. Witkiewicz.
35)DRAMATURGIA JERZEGO SZANIAWSKIEGO
Szaniawski Jerzy (1886-1970), polski dramatopisarz, prozaik.
Autor groteskowych komedii poetyckich Murzyn, Ptak . Rozgłos oraz pozycję jednego z najwybitniejszych dramaturgów polskich XX w. przyniosły mu sztuki: Żeglarz, Adwokat i róże, Most, Dwa teatry. W swoich dramatach łączył liryzm z psychologizmem oraz pierwiastki filozoficzne i symboliczne z fantazją.
W konstruowaniu dramatów posługiwał się formą komediową, ale w istocie tworzył teatr refleksyjny i filozoficzny. Zderzał przyziemną rzeczywistość z tęsknotą do celów wyższych. Wymiar realistyczny przeplatał się tutaj ze sferą marzeń. Subtelnie ironiczne dramaty pełne były niedopowiedzeń. Mówiły o oczekiwaniu, podskórnych przeczuciach, podświadomych instynktach.
W 1946 roku napisał swoją najgłośniejszą sztukę - DWA TEATRY. Na drugą część tej sztuki składają się dwie miniatury sceniczne: MATKA i POWÓDŹ. Dramat jest jednocześnie realistyczny i fantastyczny. Za życiowymi zdarzeniami, "za zmiennymi sytuacjami kryją się zazwyczaj fakty z gatunku 'zdarzeń' wewnętrznych, jakieś idee, marzenia, tęsknoty ludzkie, stanowiące w istocie owo głębsze dno zmysłowe postrzegalnych znaków scenicznych.
Cechy:
-realizm; wartka, spójna akcja, rzeczywiści bohaterowie, logika zdarzeń, chronologia czasu;
-każda sztuka to wypadki z życia wzięte;
-chwyty: liryzm, ironia, elementy innych gatunków: baśń, przypowieść, aluzja;
tematy mieszczą się w sferze etycznej, filozoficznej, obyczajowej;
36)WITKACY I KONCEPCJA CZYSTEJ FORMY
Czysta forma, jedno z podstawowych pojęć estetyki S.I. Witkiewicza. Założeniem jej było dążenie do sztuki autonomicznej, oderwanej od życia, od jakichkolwiek motywacji praktycznych i treściowych, pozbawionej wszelkiej logicznej treści. Miała być środkiem prowadzącym do przeżycia Tajemnicy Istnienia.
Teoria Czystej Formy to przeżycie Tajemnicy Istnienia, mistyczne doznanie, którego doświadczamy dzięki dziełu - ale nie dlatego, ze naśladuje rzeczywistość. Ono ma oddziaływać czystą formą, zadziwiać, oszałamiać.
Teorie Czystej Formy zbudował na gruncie malarskim, następnie przeniósł ją na poezje i teatr. Akcentuje ona kompozycję, grę barw i form przy obojętnym stosunku do tematu i poszczególnych elementów podmiotowych wprowadzonych do utworu.
W praktyce teatralnej czysta forma prowadzi do charakterystycznych dla marzeń sennych asocjacji myśli, fantazji scenicznych, wieloznacznego seansu teatralnych postaci. Wyznacza ona także nadrealistyczny charakter utworu: dialog pozbawiony zostaje sensownych połączeń pojęciowych, logiki, wzbogacony jest często nonsensownym neologizmem, dowcipem, ciętością.
Ogromne znaczenie w tej teorii mają wizje senne Witakcego: barwa, kształt, ruch sceniczny, dekoracje i kostiumy.
Szewcy - przedstawia surrealistyczny obraz przyszłego społeczeństwa, obraz zgodny z katastroficznymi przekonaniami pisarza. Końcowe sceny - dramatu o rewolucji, buncie i przewrocie - zapowiadają totalną niwelację i mechanizację społeczeństwa.
37)DRAMATURGIA WITKACEGO
Dramaty: Tumor Mózgowicz, W małym dworku, Jam Maciej Karol Wścieklicki, Sonata Belzebuba, Szewcy.
Poprzez wprowadzenie do teatru Czystej Formy zmierzał do zrewolucjonizowania tradycyjnej praktyki dramaturgicznej, zwłaszcza naturalistycznej konwencji teatru mieszczańskiego.
Szczególnie reprezentatywny dla twórczości dramaturgicznej Witkacego jest utwór Szewcy. Przedstawia surrealistyczny obraz przyszłego społeczeństwa, obraz zgodny z przekonaniami katastroficznymi pisarza.
Jest to dramat pesymistyczny. Traktuje o rewolucji, o katastroficznej wizji przyszłości, jest także przerysowaną, karykaturalną charakterystyką społeczeństwa. Witkacy zapowiada nadejście strasznego świata - władzy Hiperrobociarza: epoki biurokracji, manipulacji otępiałym społeczeństwem.
-charakterystyka postaci (np. Scurvy ma oczy błękitne jak guziki od majtek);
-zmienność stylu wypowiedzi jednej postaci;
-imiona: Księżniczka Zbereźnicka;
-groteska i absurd budulcem wielu scen;
-igranie przestrzenią (ściany czy kraty jej nie ograniczają);
-wulgaryzmy w wypowiedziach;
38)KATASTROFIZM WITAKCEGO
Przesłanie dzieł Witkacego ma charakter filozoficzny.
Witkacy jest katastrofistą, przewiduje kres istniejącego świata, zanikły w nim uczucia metafizyczne. Nie organizuje tego niezwykłego bałaganu na scenie bez istotnej myśli, w tym „szaleństwie jest metoda” - Witkacy gra konwencjami, bezlitośnie wyśmiewa schematy i obyczaje, dyskutuje tak istotne tematy jak wizja przyszłego społeczeństwa, rewolucja, definicje zwykłej egzystencji. Jest prekursorem teatru absurdu.
Katastroficzna powieść Pożegnanie jesieni - przedstawiona w niej groteskowa, zdeformowana rzeczywistość jest wyrazem przekonania artysty o rychłym końcu kultury europejskiej. (str 183 - repetytorium)
1