TEORIE I FILOZOFIE PIELĘGNOWANIA
Pielęgnowanie to:
Unikatowa autonomiczna działalność w krajowych systemach ochrony zdrowia mająca na celu:
-czynności prewencyjne
-terapeutyczno-pielęgnacyjne
-edukacyjno-promocyjne
Aby przyczynić się do dobrostanu zdrowotnego jednostek i społeczeństw
Naukową podstawę tych działań znajdują pielęgniarki w określonych
teoriach pielęgniarstwa.
Teorie to pewien zbiór twierdzeń wyjaśniających dany fragment postępowania pielęgniarek , mają swe zasadnicze podstawy w najstarszej i całościowej nauce jaką jest filozofia.
Filozofia jest wiedzą dążącą do poznania istoty, struktury oraz zasad bytu i myślenia, a także najogólniejszych praw rządzących człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą.
Jednym z działów filozofii jest ontologia
Czyli nauka zajmująca się ogólną teoria bytu, charakterem i strukturą rzeczywistości
Swoistą część filozofii bytu stanowi filozofia człowieka-odnosi się do określonej postaci bytu jaka jest człowiek
Ten właśnie dział filozofii stanowi filozoficzną podstawę nauki i praktyki pielęgniarstwa
Przedmiotem rozważań filozofii człowieka są między innymi pytania:
Jaka jest natura człowieka i jego sposób istnienia?
Jaką pozycję zajmuje człowiek wśród bytów istniejących?
Co warunkuje jego pozycję w świecie?
Człowiek jako istota pytająca, ujawnia się zwłaszcza w pytaniach tzw. Egzystencjonalnych
Pytania te pojawiają się u wszystkich ludzi myślących, dotyczą ludzkiej egzystencji i struktury człowieka(łac.Existantia-istnienie)
Są to pytania:
-Kim jestem?- to pytanie o istotę człowieka i jego strukturę bytową
-Skąd pochodzę?- to pytania o genezę i przyczynę sprawczą
-Dokąd zmierzam?- jaki jest cel i sens życia ludzkiego
Pytania w filozofii dotyczą spraw podstawowych, ogólnych i ostatecznych, w innych naukach natomiast odnoszą się do spraw szczegółowych.
Pytania filozoficzne wskazują na czynnik duchowy człowieka, dotyczą także treści oderwanych od materii.
W metodzie uprawiania filozofii człowieka można wyróżnić dwa etapy:
1.Etap fenomenologiczny (zjawiskowy)
Ogląd i opis w sposób bezpośedni oraz pośredni danych empirycznych- to zbieranie odpowiedniej wiedzy na temat właściwości człowieka.
Ten etap poznawczy oraz gromadzenie wiedzy o człowieku nazywa się fenomenologią człowieka
2.Etap ontyczny, metafizyczny -
dalsza , pogłębiona interpretacja danych etapu fenomenologicznego, przy uwzględnianiu ogólnych zasad filozoficznych i ostateczne zrozumienie bytu ludzkiego.
Ten etap nazywa się metafizyką człowieka
Filozofia to słowo pochodzenia greckiego, oznaczające umiłowanie mądrości
W ujmowaniu przedmiotu i zadań filozofii wyłaniają się wyraźnie dwa nurty/istoty:
1.Wiedzę najwyższą stanowi wiedza o rzeczywistości, o prawdach nią rządzących oraz o sposobach jej poznania
2.Miejsce wiodące zajmują rozważania praktyczno-etyczne związane z ludzkim losem, z ludzkim życiem, z poszukiwaniem tych zasad postępowania, którymi człowiek powinien się kierować zarówno w stosunku do siebie, jak i innych, aby godnie żyć
Poglądy i koncepcje filozoficzne pielęgniarstwa
Od lat 50-tych XX wieku zaczęły powstawać teoretyczne koncepcje pielęgniarstwa nazwane również koncepcjami, modelami, teoriami, teoretycznymi ramami pielęgniarstwa.
W opracowaniach tych brakowało jednak rozróżnienia pomiędzy teoriami o charakterze filozoficznym, a więc nie testowanymi praktycznie, z tymi, które wymagają sprawdzenia w praktyce.
We wszystkich modelach pielęgniarstwa wskazywano na cztery podstawowe fenomeny pielęgniarstwa:
Osoba/człowiek
Zdrowie
Środowisko
pielęgniarstwo
Funkcje teorii
Podsumowanie wiedzy z zakresu pielęgniarstwa
Dostarczanie podstaw do interpretowania obserwacji i faktów istotnych dla pielęgniarstwa
Pogłębiania fenomenu interesującego o pielęgnowaniu
Zastosowanie teorii pielęgniarstwa w praktyce w celu przewidywania i wyjaśniania wpływu na proces zdrowienia człowieka poprzez opiekę pielęgniarską
Dostarczanie dowodów na poprawność bądź braki w ujęciu fenomenu pielęgniarstwa
Tworzenia nowych rozwiązań teoretycznych poprzez analizowanie i kojarzenie rezultatów badań w jedną całość, co określane jest mianem kumulatywności wiedzy naukowej
„Praktyka bez teorii jest jedynie rutyną, tylko teoria może przynieść i rozwinąć ducha inwencji” (Pasteur)
Teorie pielęgniarstwa, które są szeroko znane w środowisku pielęgniarskim, wykorzystywane dla potrzeb praktyki pielęgniarskiej, w wielu krajach zostały
uporządkowane w oparciu o powszechnie uznawane zasady typologii w klasyfikacje:
1.Ze względu na zasięg stosowania teorii w praktyce pielęgniarstwa:
Teorie szerokiego zasięgu
Teorie średniego zasięgu
Teorie lokalne
2.Ze względu na poziom ustrukturalizowania teorii
Filozofie
Modele koncepcyjne
teorie
3.Ze względu na genezę wiodących treści teorii pogrupowano je na odnoszące się do:
Środowiska
Potrzeb
Systemów
Interakcji międzyludzkich
Najkorzystniejszą z punktu widzenia poznawczego wydaje się klasyfikacja oparta o podstawowe treści, na które zorientowana jest teoria, tj.:
- środowisko
Potrzeby
Systemy
Interakcje międzyludzkie
gdyż pozwala na stosunkowo precyzyjne rozpoznawanie zakresu niezbędnej wiedzy i odnoszenie jej do praktyki zawodowej
Wpływ wybranych koncepcji filozofii człowieka na kształtowanie współczesnego pielęgniarstwa
Kształtowanie myśli naukowej współczesnego pielęgniarstwa dokonuje się w procesie prowadzonych od 50 lat badań, w wyniku których powstały określone teorie opieki pielęgniarskiej.
Przedmiotem tych teorii jest opis i wyjaśnienie zachodzących reakcji miedzy pielęgniarkami a ich podopiecznymi w ich bytowych sytuacjach, jaki są: poczęcie człowieka, zdrowie, choroba, cierpienie, śmierć
Myśl naukowa pielęgniarstwa dotyczy pojęć związanych z egzystencją człowieka, będących od dawna przedmiotem dogłębnych wyjaśnień filozofii człowieka. Wiele z twierdzeń filozofii zostało przez pielęgniarki zaadoptowane jako naukowe podstawy, wiodące założenia do budowy określonych teorii opieki pielęgniarskiej
Stosownie do tych założeń wyodrębniono 5 grup teoretycznych modeli opieki:
1.Modele uwzględniające zaspokajanie potrzeb bytowych człowieka
2.Modele uwzględniające rozwój osobowościowy podopiecznych
3.Modele uwzględniające stosunki międzyludzkie
4.Modele rozpatrujące opiekę pielęgniarską w aspekcie systemowym
5.Modele uwzględniające oddziaływanie pól energetycznych
Modele opieki oparte na zaspokajaniu potrzeb człowieka
Autorki tych modeli rozpatrują pacjenta jako całościową strukturę osobowościową. Stosownie do tego twierdzenia kierują zainteresowania pielęgniarek na działania dotyczące nie tylko podstawowych potrzeb biologiczno-fizycznych, ale również i na wszystkie inne należne człowiekowi potrzeby psychospołeczne, kulturowe i religijne. Łącznie ustalają 14 takich potrzeb (Henderson).
Drugie ważne twierdzenie tych teorii to:
„ Istoty ludzkie wymagają ciągłych, rozmyślnych wkładów w siebie i swoje otoczenie, aby utrzymać się przy życiu i funkcjonować zgodnie ze swoją ludzką naturą” (D. E. Orem)
Modele opieki uwzględniające rozwój osobowościowy podopiecznych
Szczególnym przykładem tych modeli jest koncepcja określona jako filozofia i teoria humanistycznej opieki pielęgniarskiej, autorstwa J. Watson.
Autorka odwołując się głównie do myśli P.Teilharda de Chadin, sformułowała system twierdzeń stanowiących treść teorii. Dla przykładu niektóre z nich:
Świadomość siebie jako istoty duchowej otwiera przez człowiekiem nieograniczone możliwości, jakie może urzeczywistniać w swym życiu
Człowiek egzystuje jako żyjący twór w trzech sferach swej istoty: umysłu, ciała, duszy, tworzącego: „Ja”.
Dzięki tym właściwościom człowiek może przekraczać świat filozoficzny, podporządkowując go sobie, zmieniając go, bądź żyjąc z nim we wzajemnej harmonii
Choroba to dysharmonia jaźni człowieka, stanowiąca pewną, w różnym stopniu uświadomioną dolegliwość psychiczną, fizyczną lub duchową. Usuwanie tych dolegliwości, przywracanie utraconej przejściowo sprawności- to zakres działalności wszystkich uczestników zespołu terapeutyczno- pielęgnacyjnego;
Jednak nie są oni głównymi autorami tych procesów, lecz wewnętrzne psychiczno-duchowe siły podopiecznych, które wspomagają te zewnętrzne działania
Transpersonalna opieka jest sposobem rozwoju, w którym jednostka zmierza do pełniejszego zrozumienia harmonii umysłu, ciała i duszy w odniesieniu do siebie i innych osób; do siebie i natury
Modele opieki uwzględniające stosunki międzyludzkie pielęgniarka -podopieczny
Te kategorie modeli tworzone były najwcześniej. Wśród ich autorów znajdują się takie pielęgniarki jak:
-H. A .Peplau
-J. Travelbee
-E. Wiedenbach
Podstawowymi twierdzeniami tych modeli są myśli:
„Opieka pielęgniarska to międzyosobowy proces, za pomocą którego pielęgniarka wspiera osobę, rodzinę, społeczeństwo w zapobieganiu chorobom i cierpieniom bądź pomaga w radzeniu sobie z innymi oraz, jeżeli to konieczne, w wyjaśnianiu sensu tych doświadczeń. W wyniku tego procesu nawiązują się określone więzi: osoba -do-osoby, które doprowadzają do wzajemnego porozumienia i współdziałania, jako końcowej fazy międzyosobowych relacji pielęgniarka-pacjent” (J.Travelbee).
Współdziałanie między ludźmi następuje w wyniku interpretacji wzajemnych zachowań, wyrażanych za pomocą komunikacji słowne i pozasłownej
( werbalnej i niewerbalnej)
Modele rozpatrujące opiekę pielęgniarską w aspekcie systemowym
Budowa powyższych modeli autorstwa
I. King
C. Roy
B. Newman,
oparta została na definicji zorganizowanego układu, w którym wszystkie elementy znajdują się we wzajemnym współdziałaniu.
W tym modelu ważne jest pojęcie:
1.Człowiek(podopieczny) to otwarty system we wzajemnym oddziaływaniu i całkowitym powiązaniu ze środowiskiem.
Człowiek w zdrowiu bądź chorobie jest dynamicznym układem wzajemnego oddziaływania zmiennych czynników psychologicznych, społeczno-kulturowych, rozwojowych i duchowych, w warunkach idealnych funkcjonujących harmonijnie w odniesieniu do działań stresorów wewnętrznego i zewnętrznego środowiska
Człowiek to:
System zdolny do przyjmowania i przekazywania bodźców stosownie do oddziaływań wewnętrznego, międzyosobowego oraz pozaosobowego środowiska, współdziałający ze środowiskiem poprzez przystosowanie się do niego, bądź jako system, przystosowujący środowisko do siebie
Zdrowie:
Inaczej dobrostan warunkujący sprawne realizowanie funkcji i zadań człowieka
To stan bądź stopień równowagi systemu, to znaczy stan, w którym wszystkie części składowe są w równowadze i harmonii z całością systemu człowieka
Modele opieki uwzględniające oddziaływanie pól energetycznych
Szczególne zaangażowanie w tworzenie modeli uwzględniających oddziaływanie pól energetycznych , należy M.Rogers.
Jej koncepcja oparta jest na założeniach:
Całościowa istota ludzka to nieredukowalne, wielowymiarowe pole energetyczne, dające się zidentyfikować przez określone przejawy i cechy specyficzne dla całości
Całościowy człowiek ma własną tożsamość energetyczną
Przejawy pola wyrażają się określonymi odczuciami, zachowaniami, właściwościami
dla wrażliwej i odpowiednio wykształconej pielęgniarki pole energii, jakie stanowi pacjent, może być dostrzeżone i przeżyte
- Między człowiekiem a środowiskiem istnieje rytmiczny przepływ fal energii
- terapeutyczny dotyk pielęgniarki jest przejawem przepływu i odbioru pól energetycznych, które stanowią pielęgniarka i pacjent
Pielęgniarstwo w świetle tej koncepcji pola energetycznego przyjmuje jako swój cel zapewnienie maksimum potencjału zdrowotnego społeczeństwa przez :
-stwarzanie harmonijnego związku między środowiskiem a człowiekiem,
-umacnianie spoistości i całościowości istoty ludzkiej
-kształtowanie i przekształcanie form współistnienia człowieka i środowiska
Model F.Nightingale
Koncepcja pielęgniarstwa F. Nightingale zakładała, że ono obok medycyny ogromnie ważną dziedziną zarówno w :
-opiece nad zdrowiem człowieka
-zapobieganiu chorobie
-zapewnianiu pomocy chorym.
Wg niej pielęgniarstwo jest:
Nauką
Sztuką
Profesją
w służbie zdrowia zarówno pojedynczym ludziom, jak i ludzkim społecznościom.
Teoria F. Nightingale =środowiskowa teoria pielęgniarstwa
Autorka koncentruje się na ułatwieniu procesu „reparacji” zachodzącego w człowieku dzięki siłom natury.
Pielęgniarka, służąc człowiekowi, usuwa ze środowiska te czynniki, które w przebiegu tego procesu przeszkadzają :
-zanieczyszczone powietrze
-brud
-cuchnąca woda
-hałas i zmienia je na pozytywne
Dzięki tym aktywnościom człowiek:
-odzyskuje poczucie komfortu
-jest uwalniany od różnych cierpień
-a proces zdrowienia przebiega zgodnie z prawami natury i nie napotyka na przeszkody
Ponadto model F.Nightingale zawiera wiele innych koncepcji:
W modelu tym autorka :
-bardzo szeroko określa cel pielęgniarstwa-jako dociekanie, jak żyć prawdziwie po ludzku
-jako podstawowe wartości wskazuje dobrostan człowieka i ludzkości, który obejmuje zdrowie, szczęście, rozwój duchowości
-przyjmuje, że pielęgniarstwa jest profesją - ale przede wszystkim powołaniem
-stwierdza, że pielęgniarstwo jest nauką i wprowadza je na drogę naukową rozpoczynając gromadzenie wiedzy pielęgniarskiej
-zakłada, że podstawowe znaczenie w gromadzeniu wiedzy pielęgniarskiej odgrywają doświadczenie, obserwacje i refleksje
-stwierdza, że pielęgniarstwo jest sztuką zapewniania człowiekowi pomocy w pełni zindywidualizowanej, wymagającą wielkiego zaangażowania-jest sztuka o charakterze moralnym
-zakłada, że idee pielęgniarstwa powinny być weryfikowane pod kątem zgodności z rzeczywistością, a w razie niezgodności- zmienianie
-Przedstawia podstawowe zasady edukacji pielęgniarek - zapewniając im przygotowanie praktyczne i kształtowanie postaw moralnych
Ogromną zasługą F. Nightingale jest opracowanie pierwszej filozofii pielęgniarstwa jako podstawy do pierwszej klasycznej teorii pielęgniarstwa.
Teoria ta stała się głównym kierunkowskazem , przedstawiającym koncepcję nowoczesnego pielęgniarstwa, a także uzasadnieniem do wprowadzania wielkich zmian w opiece nad zdrowiem człowieka, dzięki pielęgniarstwu jako powołaniu, nauce i sztuce oraz profesji w służbie zdrowiu pojedynczemu człowiekowi i społeczeństwom
Virginia Henderson-unikalne funkcje pielęgniarki
Kontynuatorka idei F. Nihtingale
W swojej definicji pielęgniarstwa stwierdza, każdy że człowiek sam podejmuje aktywności ważne dla własnego zdrowia, a pielęgnowanie niezbędne jest wówczas, gdy człowiekowi brakuje siły, chęci, wiedzy do podejmowania tych aktywności w pełni samodzielnie.
Pielęgnowanie określa się jako:
Zapewnienie pomocy poprzez asystowanie człowiekowi
podejmowanie codziennych aktywności znaczących dla jego zdrowia (zachowanie, przywracanie ) oraz spokojnego umierania
Jedynie wtedy, gdy do ich podejmowania jemu brakuje siły, woli, wiedzy
W taki sposób, jaki doprowadza do osiągania pełnej niezależności w możliwie najkrótszym
W podejmowaniu decyzji pielęgniarka jest ekspertem. Podkreśla, że pielęgniarka jest członkiem zespołu terapeutycznego i z tym zespołem współpracuje w realizacji całego programu dla celów opieki , umacniania zdrowia, wspierania w czasie umierania.
Główną osobą dla wszystkich członków zespołu jest pacjent
Jako korzenie pielęgniarstwa podaje 14 fundamentalnych potrzeb człowieka:
1.Normalne oddychanie
2.Odpowiednie odżywianie
3.Wydalanie
4.Poruszanie się i zachowanie właściwej postawy ciała (chodzenie, siedzenie, leżenie, zmiana pozycji)
5.Sen i odpoczynek
6.Dobieranie odpowiedniej odzieży i bielizny
7.Utrzymywanie odpowiedniej ciepłoty ciała przez właściwe dobieranie odzieży i wprowadzanie zmian w środowisku
8.Utrzymywanie czystości i schludnego wyglądu oraz zabezpieczenie ciała przed urazami
9.Unikanie zagrożeń ze strony środowiska oraz unikanie ranienia innych
10.Komunikowanie się z innymi oraz wyrażanie emocji, potrzeb, lęków itd..
11.Podejmowanie praktyk religijnych zgodnie z własnymi wierzeniami
12.Podejmowanie pracy zapewniającej zyskiwanie poczucia osiągnięć
13.Zabawa lub uczestnictwo w różnych formach rekreacji
14.Uczenie się, odkrywanie i zaspokajanie ciekawości, poznanie nowego jako niezbędnych dla zdrowia i dla normalnego rozwoju
Pielęgniarka asystuje zatem człowiekowi w ciągłym zaspokajaniu jego podstawowych potrzeb biologicznych (1-9) oraz psychospołecznych i duchowych (10-14), wtedy . Gdy brakuje jemu samemu koniecznej do tego siły, chęci, wiedzy i w taki sposób, aby mógł czynic to sam w pełni niezależnie.
V. Henderson określiła różne rodzaje uwarunkowań, które pielęgniarka uwzględnia w zapewnieniu swojej pomocy.
Podzieliła je na takie, które występują zawsze oraz na takie, które podlegają modyfikacji w zapewnieniu pomocy.
Jako uwarunkowania wskazała:
Wiek-noworodek, dziecko, dorosły, wiek średni, starość, umieranie
Temperament, stan emocjonalny lub przemijający nastrój: normalny, euforyczny, lękowy, depresyjny, histeryczny, nadmierna aktywność, wzburzenie, obniżenie aktywności
Stan socjalny albo kulturowy: członek rodziny, ma przyjaciół,. Znaczący status społeczny, samotny, źle przystosowany, żyjący w nędzy
Właściwości fizyczne i intelektualne:
-masa ciała normalna, nadwaga;
-Poziom umysłowy: w normie, powyżej normy
-słuch, wzrok, dotyk, równowaga- w normie lub upośledzenie któregoś z nich
-możliwości motoryczne- w normie lub utrata tych możliwości
Jako istotny warunek efektywności pielęgnowania Henderson wskazała konieczność jego pisemnego planowania.
Zapewnia to ciągłość opieki ale plany musza być modyfikowane , gdyż potrzeby pacjentów ulęgają zmianom.
Nadrzędne pojęcia uznawane w modelu:
-osoba
-zdrowie
-środowisko
-pielęgniarstwo
Osoba:
Jest ujmowana jako niezależna całość cechująca się 14 uniwersalnymi potrzebami.
1-9 to potrzeby biologiczne
10-14 to potrzeby psychiczne i społeczne
11 to potrzeba duchowo-moralna.
Te potrzeby człowiek zaspokaja w sposób indywidualny
Zdrowie:
To zdolność człowieka do niezależnego funkcjonowania w zaspokajaniu jego 14 potrzeb zdrowotnych. Kiedy brakuje mu koniecznej do tego siły , woli, wiedzy, asystuje mu pielęgniarka , zapewnia taka pomoc jak jest konieczna do odzyskania zdrowia.
Henderson stwierdza, że zapewnienie tej pomocy wymaga od pieleghniarki „wchodzenia w skórę człowieka”
Środowisko:
Autorka podkreśla wzajemne oddziaływanie człowieka i środowiska. Zwraca uwagę na znaczenie interakcji komunikowania
Pielęgniarstwo:
Zostało zdefiniowane przez Henderson jako unikatowe funkcje pielęgniarki:
-asystowanie człowiekowi zdrowemu i choremu
-w codziennych aktywnościach, znaczących dla zachowania i przywracania zdrowia
(także dla spokojnego umierania)
-podejmowanych w pełnie niezależnie i w sposób specyficzny
-asystowanie tylko wtedy, kiedy brakuje mu koniecznych do tego sił, woli, wiedzy
-w taki sposób, aby odzyskiwał pełną niezależność tak jak tylko to możliwe
Etapy procesu pielęgnowania według Henderson
I Etap= oszacowanie (rozpoznanie)
-krok 1 - w którym z 14 podstawowych potrzeb pacjent potrzebuje wsparcia?
-krok 2 - co powoduje brak niezależności w zakresie zaspokajanych potrzeb?
II etap = planowanie
-wynegocjowanie z pacjentem indywidualnych celów opieki, których zadaniem jest powrót pacjenta do niezależności
III Etap = działanie
- pielęgniarskie celowe działania sa możliwe z jednoczesnym podawaniem lekarstw, które zleci lekarz
-pielęgniarskie działania ukierunkowane są na pomoc w uzyskiwaniu przez pacjenta satysfakcji z 14 potrzeb
IV Etap = formułowanie oceny
-czy pacjent zaspokaja potrzeby bez pomocy pielęgniarki
Model Nancy Roper - Logan
Uwzględnia 5 elementów:
-aktywności życiowe (12)
-długość życia
-ciągłość zależność/niezależność
-czynniki wpływające na aktywności życiowe
-indywidualność życiową
Model koncentruje się szczególnie na aktywnościach życiowych podejmowanych przez pacjenta i wspólnym rozpoznawaniu aktualnych i potencjalnych problemów.
Dostarcza proste rozwiązania w złożonym procesie życia każdego człowieka, podejmującego w sposób indywidualny aktywności życiowe, stanowiące dla każdego inna wartość.
Aktywności życiowe:
1.Utrzymanie bezpiecznego środowiska
2.Komunikowanie się
3.Oddychanie
4.Jedzenie i picie
5.Wydalanie
6.Utrzymanie czystości osobistej i ubieranie
7.Kontrolowanie temperatury ciała
8.Poruszanie się
9.Praca i rozrywka
10.Wyrażanie seksualności
11.Sen
12.umieranie
Etapy procesu pielęgnowania według N.Roper - Logan
I Etap= oszacowanie
1.gromadzenie danych o aktywnościach życiowych
2. ustalanie:
-co pacjent zwykle robi
-co pacjent jest w stanie teraz zrobić
-jaki faktycznie problem istnieje
-jaki potencjalnie problem może wystąpić
II Etap = planowanie
-dokumentacja faktycznych i potencjalnych
problemów
-określanie celów
-identyfikacja aktywności pielęgniarek
III Etap =interwencje
pielęgniarki powinny:
-nie dopuszczać do potencjalnych problemów
-przynosić ulgę pacjentom
-uwzględniać akceptację pacjenta do proponowanej formy pomocy podczas powrotu do normalnego życia
IV Etap = formułowania oceny
- ustalić w jakim stopniu cele zostały osiągnięte
Model Hildegardy Peplau - model relacji międzyludzkich
Pielęgnowanie to interpersonalny proces obejmujący profesjonalny kontakt.
Relacja między pacjentem klientem a pielęgniarką obejmuje dwa zasadnicze cele:
1.Przeżycie organizmu: czyli pomoc jednostce w zrozumieniu jej problemów zdrowotnych oraz wzajemne uczenie się w oparciu o wspólne doświadczenie
2.Indywidualna pomoc jednostce w rozwoju jej osobowości.
Tu rozwija się pacjent i pielęgniarka
Pielęgnowanie to:
Proces międzyludzki o charakterze terapeutycznym, jest to także narzędzie edukacyjne i siła odgrywająca istotna rolę w rozwoju osobowości tego, komu pielęgniarka pomaga.
Rola pielęgniarki:
Źródło informacji w sprawach zdrowia
Rola nauczyciela
Rola przywódcy
Rola zastępcy
Rola konsultanta
Pielęgnowanie to:
Interpersonalny proces pomiędzy pielęgniarką i pacjentem
Mającym na celu rozwój pacjenta poprzez fazy:
Orientacji, rozpoznania, eksploracji, zakończenia
W celu osiągnięcia wzrostu
Fazy relacji pielęgniarka -pacjent
Faza orientacji
Pierwszym krokiem pielęgniarki w asystowaniu człowiekowi choremu potrzebującymi pomocy jest orientacja w tym, co jest dla niego niejasne, nieokreślone, niezrozumiałe, co zaburza jego poczucie bezpieczeństwa i co stanowi jego problem wymagający wyjaśnienia, zidentyfikowania. Rozwiązanie zidentyfikowanego problemy jest podejmowane wspólnie z pacjentem lub jego rodziną
Faza identyfikacji
Tu pacjent osiąga możliwość obchodzenia się bez pomocy pielęgniarki i „pomaga sobie sam” w dalszym zaspokajaniu swoich potrzeb oraz w dokonywaniu wyboru tych, na których pomoc będzie mógł liczyć w przyszłości. Osiąganie tego celu jest możliwość przez wypieranie uczuć bezradności i bezsilności, a zstępowanie ich uczuciami spontaniczności, twórczości i produktywności
Faza eksploracji
Pacjent osiąga zdolność do korzystania w pełni z pomocy, jaką mu oferuje opieka nad zdrowiem, może pogłębić swoją wiedzę, stawiać rozmaite żądania, wykazuje coraz większe zainteresowanie rozszerzeniem samoopieki, samodzielnej inicjatywy i aktywności oraz zwiększenie poczucia odpowiedzialności za własne zachowania. Zaczyna się określenie nowych celów, związanych np. z powrotem do domu. Nastepuje zaspokojenie potrzeb pacjenta związanych z jego problemami zdrowotnymi
Faza Rozwiązania
Pełne zakończenie sytuacji zależności i powiązań z pielęgniarką. Pacjent przygotowuje się psychicznie do powrotu do domu
Etapy procesu pielęgnowania według H.Peplau
1.Rozpoznanie
-pielęgniarka i pacjent ucza się charakteru problemów i trudności jakich on doświadczył oraz rozwijają wzajemne zaufanie
-gromadzenie danych do rozwiązania problemów może trwać krótko lub przez dłuższy okres w zależności od sytuacji i stanu pacjenta
- na tym etapie pielęgniarka może ustalić potrzeby w oparciu o wspólnie rozpoznane problemy
-pielęgniarka wspólnie z pacjentem ustala czas trwania relacji z ustaleniem daty jej zakończenia
2. Planowanie:
-pacjent i pielęgniarka osiągają wzajemne porozumienie dotyczące wzajemnych celów i na tym etapie planuje interwencje pielęgniarskie
-pielęgniarka jest odpowiedzialna za sformułowanie celów i planu
3. Realizacja:
-proces interpersonalny miedzy pielęgniarką a pacjentem jest w pełni rozwoju
-pacjent kontynuuje dokonywanie wglądu, modyfikuje własne zachowanie, uczy się prawidłowych reakcji w dążeniu do rozwoju własnej osobowości
-pielęgniarka może tutaj działać jako doradca, źródło informacji i może pełnić rolę instrumentalną
4. Ocena:
-problem zdrowotny jest rozwiązany i pacjent nie wymaga dalszej pomocy pielęgniarki
-wraca on do dojrzałego stanu niezależności i wolności co pozwala na dalszy rozwój jego osobowości
Dokumentowanie procesu według SOAPE
S-subiektywne przedstawienie problemów przez pacjenta w postaci cytatów
O-obiektywna obserwacja pielęgniarki, wyniki badań laboratoryjnych
A-sformułowany problem
P- ustalenie planu interwencji pielęgniarskiej na podstawie rozpoznanych problemów
E- ocena planu
W niektórych przypadkach schemat rozszerza się o etapy:
I- realizacja podjętych interwencji pielęgniarskich
R- bieżąca ocena procesu i aktualizacja planu w zależności od sytuacji
Pozwala zorientować się czy potrzeby zostały zaspokojone i czy relacja pomiędzy pielęgniarką i pacjentem może być zakończona
Model samoopieki/deficytu samoopieki- D.Orem
Model koncepcyjny pielęgnowania Orem jest określony jako teoria samoopieki.
Pielęgnowanie wg. Orem: jest to aktywność, którą ludzie inicjują i stosują w stosunku do siebie samych, aby utrzymać własne życie i zdrowie oraz zapewnić sobie dobre samopoczucie.
Pielęgniarka wg Orem:
Jest osobą mobilizującą, nie wyręczającą pacjenta. Jest tu stanowisko maksymalizacji samodzielności, tu należy pokazać pacjentowi, ile on sam może zrobić, a pielęgniarka wkracza tylko wtedy, gdy pacjent nie jest w stanie sobie pomóc, np.: pacjent terminalny.
Na teorię pielęgnowania D. Orem złożyło 6 koncepcji:
1.Samoopieki
2.Działań w zakresie samoopieki
3.Terapeutycznych wymogów samoopieki
4.Deficytu samoopieki
5.Działań pielęgniarskich
6.Systemu pielęgnacyjnego
Samoopieka:
Jest sposobem zachowania się, podejmowanym w celu właściwego funkcjonowania organizmu, rozwoju i zapewnienia zdrowia
Jest to podejmowanie działań ukierunkowanych na siebie lub na swoje środowisko, mające na celu regulację funkcjonowania organizmu dla zachowania życia, zdrowia i dobrego samopoczucia
Jest świadomą, wyuczoną aktywnością ukierunkowaną na zaspokajanie określonych potrzeb, która w sposób celowy reguluje integralność, funkcjonowanie i rozwój jednostki
Orem wyróżniła 3 kategorie potrzeb związanych z samoopieką=3 typy samoopieki
1.Uniwersalny
2.Rozwojowy
3.W dewiacjach
Potrzeby uniwersalne:
Są wspólne wszystkim ludziom, konieczne dla utrzymania życia i zdrowia oraz dobrego samopoczucia:
-oddychanie
-zapewnienie wystarczającej ilości płynów
-zapewnienie prawidłowego pożywienia
-wydalanie
-utrzymanie równowagi między aktywnością a odpoczynkiem
-utrzymanie równowagi między samotnością a interakcjami społecznymi
-zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu i zdrowiu oraz dobremu samopoczuciu
-dążenie o własnego rozwoju w harmonii z indywidualnymi, aktualnymi i potencjalnymi możliwościami
Potrzeby rozwojowe:
1.To potrzeby rozwojowe związane z utrzymaniem życia i zdrowia oraz prawidłowego rozwoju w poszczególnych okresach życia czy etapach życia (zależne od okresu rozwojowego człowieka) np.:
-okres noworodkowy
-niemowlęcy
-dojrzewania
-etapy rozwojowe wiek dorosłego
-Ciąża itp.
2.Spesyficzne potrzeby występujące w sytuacjach mogących mieć niekorzystny wpływ na rozwój jednostek np.:
-niewystarczająca edukacja
-problemy adaptacji społecznej
-utrata krewnych, przyjaciół
-nagłe przejście do nieznanego środowiska
-problemy związane z pełnieniem ról społecznych ( potrzeba miłości, pracy, decydowania o sobie)
-uciążliwe warunki życia
3.Potrzeby w dewiacjach
( sytuacjach zaburzeń stanu zdrowia)
W przypadku jego pogarszania, w chorobie, niepełnosprawności- stany te prowadza do częściowej lub całkowitej niemożności zaspokajania potrzeb uniwersalnych i zależności od innych osób, jednocześnie pojawiają się nowe problemy wynikające z nowej sytuacji np.:
Poszukiwanie i zabezpieczenie pomocy medycznej w przypadku narażenia na czynniki wywołujące stany patologiczne
Świadomość następstw stanów patologicznych
-uczenie się życia z następstwami choroby, zmiana stylu życia
Konieczność przestrzegania zaleceń związanych z leczeniem i rehabilitacją w celu zapobiegania patologii kompensowania niepełnosprawności
Świadomość i konieczność niwelowania niekorzystnych następstw leczenia
Modyfikowanie koncepcji siebie oraz akceptacji siebie w zmienionym stanie zdrowia, akceptacja faktu zalęzności od innych osób
Model Pielęgnowania Orem
Oceń potrzeby pacjenta
/ | \
Potrzeby potrzeby potrzeby w
Uniwersalne rozwojowe dewiacjach
|
Ocenić zdolność pacjenta do samoopieki
/ \
Deficyt brak deficytu
samoopieki
Deficyt samoopieki
|
Wybierz odpowiedni system pielęgnowania
/ | \
Całkowicie częściowo wspierająco-
Kompensacyjny kompensacyjny uczący
| | |
Kompensowanie kompensowanie asystowanie w
Niezdolności do ograniczeń w rozwoju
Samoopieki samoopiece samoopieki
System pielęgnacyjny - wg Orem to:
Wszystkie działania i interakcje pielęgniarki i pacjenta w sytuacjach sprawowania opieki.
Orem określiła 3 typy systemów pielęgnowania:
1.Całkowicie kompensacyjny
Stosowany opiece nad pacjentami niezdolnymi lub z ograniczoną zdolnością do samoopieki. Ty dominującymi metodami pielęgnowania jest działanie „za pacjenta”
2.Częściowo kompensacyjny
Znajduje zastosowanie w opiece nad pacjentami z częściową zdolnością do samoopieki, spowodowaną np.:
-ograniczoną możliwością poruszania się
-niedostatkiem wiedzy i umiejętności samoopieki
-brakiem psychicznej oraz fizycznej gotowości do podejmowania działań
Metody pomagania powinny być tu indywidualnie dobierane, np.:
-kierowanie
-doradzanie
-udzielanie wskazówek
-udzielanie wsparcia
-uczenie
3.Wspierająco- uczący
Jest możliwy do zastosowania opiece nad osobami mającymi potencjalna zdolność do samoopieki, ale wymagającymi wsparcia i przekazywania określonej wiedzy i umiejętności
Model adaptacyjny Calisty Roy
Model ten nawiązuje do holistycznego ujmowania osoby, która jest rozumiana jako system czyli całość składająca się z poszczególnych części.
Osoba określana jest także jako biorca opieki. Przez biorcę opieki rozumie ponadto rodzinę, grupę lub społeczność.
Człowiek pozostaje w stałej interakcji ze środowiskiem. Miedzy nim a środowiskiem zachodzi ciągła wymiana informacji, materii i energii oraz sprzężenie zwrotne, co oznacza, że człowiek nie tylko posiada zdolność przystosowania się do środowiska, ale również może sam wpływać na środowisko.
Na człowieka stale oddziałują bodźce, pochodzące ze środowiska zewnetrznego lub wewnętrznego.
Bodźce zewnętrzne i wewnętrzne określane jako coś, co wnika do systemu. Pod wpływem oddziaływania tych bodźców człowiek uruchamia mechanizmy obronne
Według Roy osiągnięcie głównego celu pielęgnowania, to znaczy pomoc człowiekowi w osiągnięciu możliwie pełnej adaptacji do środowiska, jest możliwe dzięki realizacji procesu pielęgnowania składającego się z 6 etapów.
Proces pielęgnowania wg. Roy
1.Ocena ( rozpoznanie) zachowania człowieka
zbieranie danych obiektywnych i subiektywnych
2.ocena(rozpoznanie) działającej stymulacji
gromadzenie danych o działających bodźcach zarówno zewnętrznych i wewnętrznych
( przyczyna problemu):
-czynniki kulturowe ( wierzenia, poglądy, status ekonomiczny)
-czynniki rodzinne (struktura rodziny, pełnione role)
-czynniki związane z procesami poznawczymi ( percepcja, wiedza. umiejętności)
-czynniki środowiskowe - zmiany środowiska ( leczenie farmakologiczne, używki)
3.Diagnoza pielęgniarska-wynik aktualny zebranych danych
Ból w klatce piersiowej spowodowany niedotlenieniem mięśnia sercowego
Niemożność pełnienia roli pracownika z powodu ograniczonej sprawności
4.Ustalenie celów
Ustalenie, określenie pożądanych zachowań , które pozwalają człowiekowi na osiągnięcie pełnej adaptacji
5. Interwencje pielęgniarskie
Eliminowanie bodźców,
utrzymanie lub zmiana w zależności od ich rodzaju i wpływu
6. Ocena końcowa
Porównanie osiągniętych przez człowieka zachowań z założonym poziomem adaptacji
Sprawdzenie czy zachowanie pacjenta wskazuje istnienie pozytywnej adaptacji w ramach modelu adaptacyjnego
Według Roy człowiek dąży do osiągnięcia stanu adaptacji w 4 wymiarach
1.Fizjologicznym
2.Koncepcja własnej osoby
3.Pełnionych ról
4.współzależności
Wymiar fizjologiczny:
Prawidłowe funkcjonowanie odbywa się poprzez zaspokajanie potrzeb:
-zaopatrzenie w tlen (ukł. oddychania i krążenia)
-odżywianie
-wydalanie
-aktywność i wypoczynek
-ochrona związana z ciągłością skóry i odporności
-narządy zmysłów
-płyny i elektrolity: procesy związane z utrzymaniem gospodarki wodno-elektrolitowej
-funkcje neurologiczne (pamięć, uwaga, myślenie, percepcja, reakcje, uczucia itp.)
-funkcje endokrynne (regulacja hormonalna, wydzielanie cykliczne hormonów, radzenie sobie ze stresem)
Koncepcja własnej osoby
Obejmuje psychologiczną i duchową sferę człowieka.
„ja fizyczne” czyli poczucie własnego ciała i wyobrażenie na temat własnego ciała
„ ja idealne”- wyobrażenie o tym, kim człowiek chciałby być lub co chce osiągnąć
- „ ja racjonalne” -dążenie do utrzymania samoorganizacji i unikania zaburzeń równowagi
„ja moralne, etyczne, duchowe” -przekonania, systemy wartości i samoocena
Osobę zintegrowaną w tym zakresie cechuje wysoki poziom samoakceptacji, szacunek do siebie i pozytywne postrzeganie zarówno swojego ciała, jak i siebie jako osoby.
Pełniona rola:
Określają społeczne interakcje miedzy jednostką a innymi ludźmi. Autorka wyróżnia 3 rodzaje (poziomy) pełnionych ról społecznych:
1.Role pierwszorzędowe - są determinowane przez wiek, płeć, stan rozwojowy (np. rola matki, syna)
2.Role drugorzędowe- to podejmowanie zadań związanych z pełnieniem ról podstawowych (np. role zawodowe )
3.Role trzeciorzędowe- dobrowolnie wybrane role np. związane z realizacją zainteresowań, hobby
Współzależność:
Obejmuje relacje z innymi ludźmi lub relacje między grupami
-stan emocjonalny
-zachowanie w samotności i w relacjach z innymi
-efektywne mechanizmy radzenia sobie z samotnością i izolacją
a) Zachowania niezależne:
-szukanie pomocy
-zwracanie na siebie uwagi
-szukanie uczucia u innych
b) Zachowania zależne:
-radzenie sobie z problemami
-podejmowanie działań i inicjatyw
Osobę zintegrowaną w sferze współzależności cechuje wyrównany stan emocjonalny oraz umiejętność budowania trwałych i wartościowych związków emocjonalnych z innymi osobami
Rodzaje adaptacji (stymulacji)
Stymulacja ogniskowa-
jest to prowokująca sytuacja lub zdarzenie wyzwalające natychmiastową bezpośrednią reakcję u człowieka, pochłaniając jego uwagę lub skłaniając go do szukania pomocy
Stymulacja znaczeniowa (środowiskowa)
Składają się na nią wszystkie inne stymulacje obecne w sytuacji lub zdarzeniu, dokładające się do stymulacji ogniskowej (bodziec współdziałający)
Stymulacja residualna (resztkowa)
Jest to stymulacja ogólna, niewyraźna, niejasna, która może wpływać na człowieka lecz jej wpływ nie może być natychmiast poznany, sprawdzony lub też nie jest dla człowieka ważny ( występuje stale, działa negatywnie)
C. Roy w swoim modelu adaptacji zawarła również 4 podstawowe wartości
1.Pielegniarstwo jest działalnością o duzyn znaczeniu społecznym, ponieważ dotyczy osoby jako całości bio-psycho-społecznej zarówno w zdrowiu, jak i chorobie
2.Wspieranie i promowanie adaptacji pacjenta jest ważne dla jego dobrostanu i stanowi cel pielęgnowania
3.Przyjmuje się, że promowanie procesu adaptacji ochrania energię pacjenta. W związku z tym pielęgniarstwo wnosi istotny wkład w prace całego zespołu działającego na rzecz zdrowia, poprzez umożliwienie wykorzystania energii w procesie zdrowienia
4.Pielęgniarstwo jest dziedziną unikatową, ponieważ koncentruje się na pacjencie jako osobie adoptującej się do obecnej stymulacji i zajmowanej pozycji w ciągłym wymiarze zdrowia- choroby
Model Marthy Rogers (człowiek integralny i środowisko)
Dla celów swojej koncepcji M.Rogers wykorzystała wiedzę dotyczącą:
-teorii systemów -organizmy żywe należy traktować jako zorganizowane całości o charakterze dynamicznym
-współdziałania człowieka ze środowiskiem go otaczającym. Każdego człowieka będącego przykładem naturalnego , rzeczywistego systemu otwartego należy rozpatrywać łącznie z jego otoczeniem, środowiskiem
Wymiany energii, materii i nformacji pomiędzy człowiekiem i środowiskiem.Ta ciągła wymiana gwarantuje mu, jako systemowi otwartemu, autonomiczne funkcjonowanie
Pola energetyczne człowieka i środowiska. Człowiek i środowisko to dwa pola energetyczne wzajemnie na siebie oddziałujące
Centralne pojęcia modelu:
1.Człowiek- to integralna całość, system otwarty, pozostający w ciągłym wzajemnym oddziaływaniu ze środowiskiem. To:
Całość, niepodzielna, będąca czymś więcej niż sumą poszczególnych części, nieredukowalne-wielowymiarowe pole energetyczne
Otwartość-system otwarty, człowiek wymieniający energię ze swoim najbliższym środowiskiem, wzajemne oddziaływanie ( stała wzajemna wymiana energii) dwóch otwartych systemów ( człowieka i środowiska)
Jednokierunkowość, życie rozumiane jako proces, postępuje do przodu
Wzór (wzorzec) i organizacja, cechy charakterystyczne dla zachowań i działań każdego człowieka, niezbędne dla potrzeb identyfikacji poszczególnych osobników (określona zachowanie człowieka może być postrzegane jako zmiana wzorca, np. nagłe wystąpienie dolegliwości bólowych
Odczucie i myśl, zachowania człowieka, jako działania pola energetycznego, stany, do których przeżywania z założenia, zdolna jest niemal każda jednostka ludzka
Człowiek jednostkowy jest:
Bytem hemodynamicznym. Charakter i kierunek zmian i rozwoju człowieka określają 3 zasady hemodynamiki:
1.Zasada spiralności-proces przeobrażeń dokonujących się w otwartym systemie, innowacyjna zmiana o charakterze rosnącym, przesuwająca się w czasie i/lub przestrzeni
2.Zasada współbrzmienia, inaczej rezonansu - cecha charakterystyczna zmian pola energii, ma różną intensywność i czas trwania
3.Zasada integralności, inaczej spójności -ciągły proces wymiany energii ludzkiej i środowiskowej oraz łączenia się ich w integralną całość
Środowisko:
W ujęciu M.Rogers środowisko jest specyficzny energetycznym terenem pozostającym w stałym, wzajemnym oddziaływaniu z osobą ludzką.
Te dwa otwarte systemy to dwa pola energetyczne. Wymieniają między sobą informacje, materię, energię, bezustannie twórczo zmieniają się .
Pole energetyczne:
Własne pole człowieka oraz środowiska rozumianego jako materia ożywiona
( środowisko przyrodnicze) i nieożywiona.
Człowiek (pole ludzkie) i środowisko (pole środowiskowe) to pola, które w sposób ciągły i aktywny oddziaływują na siebie. Proces ten dokonuje się dzięki przepływowi fal energetycznych. W ten sposób istota bytów żyjących i nieożywionych podlega stałym zmianom
Każdy człowiek ma własną tożsamość energetyczną. Stąd poszczególni ludzie bardzo różnie reagują na działanie pól energetycznych innych ludzi, środowiska przyrodniczego oraz pola materii nieożywionej. Mogą odczuwać:
-zmęczenie
-osłabienie
-senność
-ożywienie
-rześkość
-chęć działania
-lepsze lub gorsze samopoczucie w róznych pomieszczeniach
Zgodnie z założeniami Rogers, pole ludzkie nie ma jakiegoś określonego charakteru: ani biologicznego, ani też psychicznego, czy społecznego.
Szczególnym przykładem działania pola energetycznego jest dotyk terapeutyczny
Pielęgniarstwo to:
To nauka i praktyka-sztuka.
To humanistyczna nauka o jednolitości istoty ludzkiej i jako taka jest unikalna, ponieważ tylko ona zajmuje się całym człowiekiem
Pielęgnowanie:
To jako sztuka to umiejętność wykorzystywania wiedzy w praktycznym pielęgnowaniu.
Od pielęgniarki wymaga twórczego podejścia i bogatej wyobraźni
Cechuje je okazywanie empatii i współczucia pielęgnowanemu
Celem praktycznego pielęgniarstwa jest:
Świadczenie takiej pomocy ludziom, aby dzieki niej mogli uzyskać maksymalny potencjał zdrowia i dobrego samopoczucia w ramach ich własnych mozliwości, czyli tych jakimi dysponują.
Zadaniem pielęgniarki jest mobilizowanie wszystkich sił człowieka i jego rodziny, sił tkwiących w środowisku fizycznym podmiotu opieki dla potrzeb osiągnięcia harmonijnego związku pomiędzy wszystkimi tymi elementami.
Budowanie jednostkowej integralności człowieka wzmacnia jego więzi z jego własnym środowiskiem
Pielęgniarka jest rozumiana jako:
Generator i detektor pola energetycznego
Oznacza to z jednej strony odbieranie emitowanych przez podopiecznych fal elektromagnetycznych, niosących ze sobą informacje o potrzebach pielęgnacyjnych, a z drugiej strony, jednoczesne lub następcze emitowanie energii sprzyjającej zachowaniu bądź przywróceniu równowagi elektrycznej pacjentów.
Te zjawiska dokonują się w określonych środowiskach społecznych, jakimi sa grupa pacjentów w sali chorych, grupa pielęgniarek, cały zespół terapeutyczny
Z założeń M. Rogers wynika przesłanie dla praktycznego pielęgniarstwa:
Istnieje konieczność skupienia się pielęgniarki na istocie humanistycznego podejścia do człowieka
Promowanie integracji - z wykorzystaniem dostępnych form oddziaływania- inaczej współdziałania człowieka ze środowiskiem
Wzmocnienie spójności i integralności ludzkiego pola energetycznego
Właściwe kierowanie wzorami pól energetycznych człowieka i otoczenia dla osiągnięcia maksymalnego potencjału zdrowia
Podstawowa rola pielęgniarki polega na:
-Pomaganiu ludziom w osiąganiu jak najlepszego samopoczucia, w ramach ich własnego potencjału energetycznego.
-Mobilizując wszelkie siły człowieka i jego rodziny, wzmacnia jego integralność i jego związki z otoczeniem.
BETTY NEUMANN (1972)
Pielęgnacyjna teoria zdrowia
Model opiera się na teorii stresu H.Seyle´go.
Założenia:
1.Każda osoba jest wyjątkiem, ale również znanym układem
2.Każda osoba ma różną tolerancję na działające przeszkody
3.Każda osoba ma elastyczną linię obrony, normalną linie obrony oraz linie odporności
Czynniki wewnętrzne, międzyludzkie i zewnętrzne wpływające na jednostkę i jej/jego osobiste relacje. Są to reakcje na czynnik stresowy i mogą być rozpatrywane w czterech kategoriach:
-obszar fizjologiczny- odnosi się do struktury i funkcji ciała
-obszar psychologiczny- jest związany z procesami myślowymi i relacjami
-obszar socjokulturowy- łączy funkcje społeczne i kulturowe
-obszar rozwojowy-odnosi sie do procesów rozwoju
-obszar duchowy- dotyczy wierzeń
Stwierdzenie problemów, uporządkowane wg ważności, z uwzględnieniem różnic w postrzeganiu przez pielęgniarkę i pacjenta
Podczas oceny powinno się zastosować podejście progresywne : od spraw ogólnych do szczegółowych. Osiąga się to poprzez zbieranie podstawowych informacji przez zadawanie pytań i obserwację, a następnie stopniowe postępowanie w kierunku bardziej szczegółowej oceny i kategoryzowania informacji.
Neuman sugeruje, że należy zadać 6 podstawowych pytań, a odpowiedzi powinien udzielić pacjent i pielęgniarka. W ten sposób można zauważyć różnicę w postrzeganiu.
1.Co uważasz za swój główny problem, trudność, obawę?
2.Jak to wpłynęło na twój schemat życia lub styl życia?
3.Czy wcześniej doświadczyłeś już tego problemu?
Jeśli tak, to co było problemem i jak sobie z tym poradziłeś?
Czy twoje rozwiązanie problemu zakończyło się powodzeniem?
4.Czego oczekujesz dla siebie w przyszłości w konsekwencji swojej obecnej sytuacji?
5.Co robisz i co możesz zrobić, żeby sobie pomóc?
6.Czego oczekujesz, żeby dla ciebie zrobiły osoby opiekujące się tobą, rodzina, przyjaciele i inni?
Kategoryzacja zebranych danych następuje wg bardziej sformalizowanej struktury.
Klasyfikuje się trzy główne grupy :
-czynniki wewnętrzne
-czynniki międzyludzkie
-czynniki zewnętrzne
Następnie każdy z nich w podgrupy związane z:
-czynnikami fizjologicznymi
-czynnikami psychologicznymi
-czynnikami rozwojowymi
Plan opieki wg Betty Neuman
1.Bodźce wewnętrzne:
-fizjologiczne…………
-psychospołeczne………
-rozwojowe…………….
2.Bodźce międzyludzkie:
-fizjologiczne…………
-psychospołeczne………
-rozwojowe…………….
3.Bodźce zewnętrzne:
-fizjologiczne…………
-psychospołeczne………
-rozwojowe…………….
4. Problem
5.Cele
6.Działania (prewencyjne)
-pierwotna I˚
-drugiego rzędu II˚
-trzeciego rzędu (kontynuacja) III˚
Prewencja I˚ -(pierwotna)
polega na utrzymaniu istniejącego dobrostanu. Celem tej interwencji jest zapobieganie działaniu stresorów i redukcja czynników ryzyka. Interwencja to powinna rozpocząć gdy przewiduje się zadziałanie stresora lub gdy stresor już został zidentyfikowany i znane jest ryzyko związane z jego działaniem, ale nie wywołał jeszcze reakcji u człowieka
Prewencja II˚- (wtórna)
powinna nastąpić, gdy działający stresor wywołał już reakcje w postaci określonych objawów. Jej celem jest przywrócenie dobrostanu poprzez zniwelowanie objawów i należy rozpocząć tę interwencję jak najszybciej. Jeśli nie powiedzie się, prowadzi to do naruszenia struktury podstawowej i do śmierci.
NEWMAN WYRÓŻNIA TRZY KATEGORIE STRESORÓW:
1.INTRAPERSONALNE-wewnątrzpochodne, istniejące wewnątrz organizmu związane z infekcją, urazem lub zmianami rozwojowymi.
2.INTERPERSONALNE-np.wydarzenia życiowe, konflikty w rodzinie, zmiana otoczenia.
3.EKSTRAPERSONALNE- zewnątrzpochodne, na
które człowiek nie ma wpływu np. przemiany
kulturowe, systemy edukacji, warunki finansowe.
Prewencja III˚-(trzeciorzędowa)
polega na wspomaganiu procesów odnowy i przywracaniu równowagi systemu po przebytym leczeniu. Poprzez prewencję trzeciorzędową możliwe jest również osiągnięcie stanu dynamicznego przystosowania się do działających stresorów w przyszłości
Wiele stresorów może mieć charakter uniwersalny, inne natomiast mogą nieć znaczenie tylko dla danej jednostki.
CELE PIELĘGNOWANIA w oparciu o założenia modelu koncentrują się na stabilności całego systemu.
Do ich realizacji mogą być podjęte trzy kategorie działań:
-1.zapobieganiem zaburzeniom adaptacji - prewencja I˚
-2.przywróceniem zaburzonej adaptacji - prewencja II˚
-3.utrzymaniem zaburzonej adaptacji - prewencja III˚
Model J.Watson
DO GŁÓWNYCH KONCEPCJI MODELU WATSON NALEŻĄ :
1.HUMANISTYCZNA TROSKLIWOŚĆ- ludzka troskliwość to ideał moralny, etyka troskliwości. W kontakcie intersubiektywnym z pacjentem, pielęgniarka poznaje zarówno siebie, jak i pacjenta. Nawiązywanie tego kontaktu jest podejmowane przez pielęgniarkę w połączeniu z gotowością do świadczenia troskliwej pomocy i wsparcia w osiąganiu przez pacjenta jego duchowej ewolucji.
2.TRANSPERSONALNA RELACJA TROSKLIWOŚCI-
jest specjalnym typem profesjonalnego kontaktu człowiek-człowiek, którego celem jest przywracanie harmonii wewnętrzne. Tworzą się wówczas i są przenoszone intersubiektywne uczucia i myśli. Pielęgniarka uzewnętrznia wówczas swoją najgłębsza istotę i równocześnie wkracza w pole fenomenologiczne pacjenta. Powstaje wówczas wspólne fenomenologiczne pole dla pacjenta i pielęgniarki.
3.ISTOTA/NATURA/ESENCJA CZŁOWIEKA (SELF) -
Watson przedstawia jako proces, który syntetyzuje doświadczenia człowieka i przekształca je w wiedzę o jego bycie w wiecie. Człowiek jest świadomy własnego idealnego „siebie”, a także poznaje siebie w bieżących doświadczeniach. Wiedza ta obejmuje także świadomość o relacjach z innymi ludźmi.
4.POLE FENOMENOLOGICZNE -
jest subiektywnym doświadczeniem człowieka. Watson opisuje je jako „całość doświadczeń człowieka, dotyczących jego
< bycia > w świecie”. Docieranie do pola fenomenologicznego człowieka jest możliwe dzięki empatii.
5.ZDARZENIE - według Watson ma miejsce wtedy, kiedy, dwoje ludzi, ze swoimi polami fenomenologicznymi, wchodzi w transakcję ludzkiej troskliwości.
6.AKTUALNA OKAZJA TROSKLIWOŚCI- powstaje wówczas, kiedy zarówno pielęgniarka, jak i pacjent znajdują się w takiej relacji, w której uzewnętrzniają siebie nawzajem w stosunku do siebie.
Uczą się wtedy od siebie, jak się stawać bardziej ludzkimi. Te doświadczenia maja znaczenie unikatowe i przekraczają zdarzenie aktualne i jego powiązania czasowe.
Osoba:
Watson definiuje osobę jako siedlisko ludzkiej egzystencji, jako całościowy wspaniały byt psychiczny, fizyczny i duchowy, którego esencją jest dusza/duch. Człowiek jest czymś daleko więcej i czymś całkowicie różnym od sumy jego części. Jest on „sobą -w pełni zintegrowaną i funkcjonalną całością”.
Proces rozwoju osoby przebiega w sposób konfliktowy. Zapewnienie opieki nad jego zdrowiem wymaga systematycznej obserwacji konfliktów przeżywających zarówno przez osobę, jak i przez rodzinę. Pielęgniarka w zapewnieniu swojej pomocy musi rozumieć człowieka chorego, zdrowego, a także kiedy przeżywa stres.
Człowiekowi zawsze przysługują: troskliwość, szacunek, rozumienie i asystowanie.
Zdrowie:
Według Wątson zdrowie jest wyrażane:
- wysokim poziomem funkcjonowania człowieka jako zintegrowanej całości fizycznej, psychicznej i społecznej oraz utrzymywaniem przez niego w codziennym życiu pełnej adaptacji funkcjonalnej
- brakiem choroby lub podejmowaniem wysiłków, aby do niej nie doszło.
W swoich późniejszych wydaniach Watson określa zdrowie jako pełną harmonię psychiki, ciała i duszy człowieka oraz harmonię z innymi ludźmi i z naturą.
Głównym czynnikiem doprowadzającym do choroby jest stres.
Człowiek może sam przywracać sobie zdrowie przez odkrywanie „siebie” i przez „ samoświadomość”. Pielęgniarka zapewnia mu w tym pomoc w intersubiektywnym kontakcie troskliwości
PIELĘGNIARSTWO -pełna definicja wg Watson
„Pielęgniarstwo jako słowo jest koncepcją filozoficzną, sugerującą troskliwość (miłość), delikatność/miękkość. Ludzie przypisują jednak temu słowu różne znaczenia. W tej koncepcji pielęgniarstwo ma charakter dynamiczny i zmienny.
Dla mnie pielęgniarstwo w najogólniejszym znaczeniu obejmuje wiedzę, myślenie, wartości, filozofię, zaufanie i akcje podejmowane z wyraźną pasją. Transakcje ludzkiej troskliwości oraz intersubiektywny osobisty ludzki kontakt ze światem, przeżywanym przez doświadczające go osoby, wymagają wiedzy, wartości, podejmowania działań i pasji.
Wg Watson pielęgniarstwo jest nauką i sztuką.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MODELU WATSON
Watson opisuje humanistyczną troskliwość pielęgniarską w sposób filozoficzny i naukowy. Koncepcje teorii mają charakter filozoficzny, są więc wysoce abstrakcyjne i zogniskowane wokół uzdrawiającej siły ludzkiego ducha.
U podstaw teorii występują trzy znaczące stwierdzenia:
1. Człowiek jest istotą duchową. Dusza/duch człowieka zmierza do osiągania harmonii wewnętrznej (psychika, ciało, duch), transpersonalnej i z naturą.
2.Pielęgniarstwo jest określonym typem humanistycznej troskliwości, służącej pomocą w przywracaniu harmonii i w zdrowieniu.
3.Humanistyczna troskliwość pielęgniarska jest realizowana w relacjach transpersonalnych pomiędzy pielęgniarką a pacjentem - jako dwiema duchowymi istotami.
Holizm w opiece zdrowotnej
* Czym jest holizm?
Holizm, z greckiego „ holos” - cały.
-teoria filozoficzna, która została sformułowana przez południowoafrykańskiego polityka
J.Ch. Smutsa pod koniec lat 60-tych.
-stanowiła pierwszą wizję medycyny holistycznej
Holistyczna koncepcja świata przyjmuje wszechświat jako żywy system, którego funkcjonowanie jest uwarunkowane istnieniem więzi, wzajemnych ścisłych relacji pomiędzy poszczególnymi holonami.
Każdy holon stanowi niezależną całość, będąc jednoczesne zależną częsią złożonego systemu.
Wyeliminowanie jednego z holonów może doprowadzić do śmierci całego systemu
Jak należy rozumieć holizm w odniesieniu do medycyny?
Wszelkiego rodzaju zjawiska , mające związek z człowiekiem oraz te, które wywierają wpływ na stan jego zdrowia, powinny być rozpatrywane jako nierozerwalna całość
Diagnostyka, leczenie oraz pielęgnowanie powinno być tak ukierunkowane, aby człowiek pozostał nierozerwalna całością psychosomatyczną
Koncepcja holizmu i jej wpływ na opiekę zdrowotną są szczególnie widoczne w systemowych teoriach opieki.
Jedną z nich jest teoria opracowana w Stanach Zjednoczonych przez pielęgniarkę Madeleine Leininger i dotyczy opieki kulturowej, kładąc nacisk na różnorodność oraz uniwersalizm w świadczonej opiece.
Model jest idealnym przykładem zobrazowania poziomów, na których mogą pojawić się bariery kulturowe w świadczeniu szeroko rozumianej opieki zdrowotnej
Model „ wschodzącego słońca”
W transkulturowym modelu M.Leininger podkreśla znaczenie holistycznego ujmowania człowieka , na plan pierwszy wysuwając pacjenta jako istotę uwarunkowana kulturowo
Dużą uwagę przywiązuje do kontekstu środowiskowego, wywierającego duży wpływ na ludzkie zdrowie
Dostrzega człowieka jako jednostkę posiadającą własna tożsamość oraz korzenie.
Zwraca uwagę na przenikanie się uniwersalności i zróżnicowania w świadczeniu opieki
Pierwszy poziom modelu:
Wymiary struktury kulturowej i społecznej.
Składowe:
-czynniki technologiczne
-czynniki społeczne i ekonomiczne
-czynniki filozoficzne i religia
-czynniki polityczne i prawne
-czynniki edukacyjne
-wartości kulturowe i styl życia
Wzajemne, ścisłe relacje z kontekstem środowiskowym, językiem oraz etnohistorią
Drugi poziom modelu:
Systemy zdrowotne:
-system ludowy
-system zawodowy
Pielęgniarka powinna łączyć ba te systemy świadcząc opiekę oraz tworzyć dogodne warunki dla troskliwości kulturowej
Trzeci poziom modelu:
Podejmowane decyzje oraz działania w opiece oparte są na troskliwości kulturowej.
-ochrona
-podtrzymywanie
-dostosowanie lub negocjowanie
-Restrukturyzacja lub przemodelowanie w opiece
Model nastawiony na działania skierowane do::
-Jednostki
-rodziny
-grupy
-społeczeństwa a także
-różnorodnych instytucji o różnorodnych systemach opieki zdrowotnej
Świadomość ogromu różnorodności kultur, religii oraz ich wpływu na rozumienie zdrowia, choroby, śmierci czy opieki przemawia za słusznością i dużym znaczeniem świadczenia opieki holistycznej oraz kulturowej troskliwości w obecnym czasie
Pokonanie barier w świadczeniu opieki holistycznej stanowi wielkie wyzwanie i problem w zetknięciu z tak liczną i powszechną w obecnych czasach migracją ludności.
Teoria Różnorodności i Uniwersalności Kulturowej w opiece jest idealnym narzędziem do osiągnięcia tak trudnego celu