Preromantyzm.
Periodyzacja. Poczatek jest trudny do okreslenia. Tendencje mozna dostrzec juz w oswieceniu. Za poczatek przyjmuje sie date 1789 r., a koniec 1848 (Wiosna Ludów). Rewolucja we Francji 1789 r. objela sprawy spoleczne, religijne, gospodarcze, polityczne. Burzyla w znacznej mierze oswieceniowy obraz swiata. Podwazala racjonalnosc ludzkiego dzialania, rozum ludzki, negowala teorie o pochodzeniu wladzy od Boga, dezintegrowala, burzyla bariery stanowe. Czynnikiem decydujacym o miejscu czlowieka w spoleczenstwie byly pieniadze, a nie pochodzenie. Godzila reformami w tradycyjny katolicyzm. Faktyczne tendencje romantyczne pojawiaja sie w polowie XVIII w. Za preromantyzm uwaza sie ogól tendencji w europejskiej literaturze i sztuce w II polowie XVIII w. bedacych przejawem odmiennych od klasycyzmu zadan i istoty sztuki. Cechy preromatyzmu:
odrzucenie regul konwencji literackich,
poszukiwanie zródel twórczosci w natchnieniu,
zainteresowanie emocjonalna strona ludzkiej natury i ludowoscia,
poszukiwanie inspiracji artystycznych w tradycji rodzimej.
W ramach preromantyzmu angielskiego (ojczyzna preromantyzmu) wyrózniamy trzy tendencje artystyczne:
osjanizm - zjawisko literackie, polegajace na nawiazywaniu do piesni Osjana, badz stosowaniu stylizacji osjanicznej. W latach 1760-73 James Macpherson publikowal piesni Osjana. Dzielo to zafascynowalo ówczesnych pisarzy. Owego Osjana okrzyknieto Homerem Pólnocy. Mial on byc legendarnym bardem szkockim. Faktycznie byl Irlandczykiem, zyl w III w. n. e., a jego piesni byly falsyfikatem literackim (w rzeczywistosci napisal je sam Macpherson). W piesniach odnajdywano czarodziejska, ponura, pelna grozy mitologie Pólnocy. Ukazywaly one zycie ludów - proste, nieskomplikowane. Budzily zainteresowanie tradycja ludowa, sredniowieczem, groza - krajobraz osjaniczny to wrzosowiska, mgly, wichry, burze,
gotycyzm - zjawisko literackie, wywodzace sie z odmiany powiesci angielskiej II polowy XVIII w. zwanej powiescia gotycka. Termin pochodzi z powiesci Horacego Walpole'a "Zamek Otranto". Charakterystyczne cechy - poszukiwanie cudownosci, fascynacja sredniowieczem, psychopatologia, obledem, fantastycznymi zjawiskami, groza, korzystanie z inspiracji szekspirowskich. W powiesciach gotyckich uksztaltowal sie styl frenetyczny (frenezja - zapal, szal). Jedna z najpopularniejszych powiesci gotyckich byl "Mnich" Mateusza Grzegorza Lewisa, innym wybitnym twórca byl Walter Scott,
poezje grobów - zjawisko literackie, którego nazwa pochodzi od dziela Younga "Noce". Sceneria sa cmentarze, noce ksiezycowe, a trescia melancholijne rozwazania, bóle duszy, zale, cierpienia, smierc.
W. Goethe "Cierpienia mlodego Wertera"
Goethe byl wybitnym pisarzem - "Cierpienia..." to jego mlodzienczy utwór majacy charakter autobiograficzny - jest obrazem mlodzienczej milosci autora do Charlotty Buff. Biografizm jest cecha charakterystyczna literatury romantycznej. Ówczesny krytyk literacki, pani de Stäel okreslila "Cierpienia..." ksiazka wyborna. Sformulowala teze, ze jest to "sztuka bez regul". Autor przelamal powiesciowe konwencje literackie wypracowane przez literature oswieceniowa. Akcja nie zajmuje jednego miejsca, prezentuje stan ludzkiej duszy, umyslu, charakterystyke czlowieka, motywacje dzialania. Jest to przyklad powiesci epistolarnej - listowej. Ciekawym zabiegiem artystycznym jest uczynienie bohatera narratorem powiesci.
Werter, wspominajac swoje dziecinstwo, mówi, ze cechuje go bardzo rozbudowana marzycielskosc i wrazliwosc. Jego osobowosc uksztaltowala literatura, wspomina jaka role w jego zyciu odegraly piesni Osjana. Literatura preromantyczna trafiajac na podatny grunt wyobrazni wyksztalcila w Werterze gleboka niechec do podzialów spolecznych. Poglady religijne bohatera sa trudne do sprecyzowania, gdyz jego system religijny nie jest zbyt przejrzysty. Poszukuje on sensu istnienia i nie moze go odnalezc - sensem istnienia dla Wertera staje sie milosc. Doswiadcza glebokiego niepokoju - los czlowieka jest zdeterminowany przez nature, czego by nie uczynil, to i tak doswiadczy tragizmu, bólu. Caloksztalt doznan niepokoju, bólu to Weltschmerz. Na samobójstwo Wertera skladaja sie nastepujace czynniki :
zawód milosny,
tragiczne rozumienie natury,
zawód towarzyski, doznanie porazki towarzyskiej - traktowany byl jako salonowy odmieniec.
Bohater werterowski - jednostka doswiadczajaca bólu istnienia, sklonna do melancholii, poszukujaca piekna prawdy, poezji. Zazwyczaj nieszczesliwie zakochana i na tle tej milosci popelniajaca samobójstwo.
Adam Mickiewicz "Oda do mlodosci"
"Oda do mlodosci" to mlodzienczy utwór Adama Mickiewicza. Napisany zostal w Kownie w 1820 roku. Wówczas to Adam Mickiewicz studiowal, duzo sie uczyl, dzialal w organizacjach mlodziezy wilenskiej. Wirtualnym odbiorca dziela miala byc mlodziez z Towarzystwa Filaretów i Zwiazku Filomatów. W "Odzie..." poeta próbowal przedstawic program dzialania Filaretów. Koledzy jednak nie zrozumieli utworu prezentujacego poglady romantyczne. Faktycznie jednak zawiera on cechy literatury romantycznej i klasycznej. Typowo klasycystyczny jest gatunek - oda, poza tym klasyczny jest pod wzgledem budowy tropów stylistycznych, istotnymi elementami metafizycznymi sa postacie mitologiczne. Co jest w takim razie romantyczne ? Ideologie :
aktywizm - nalezy go rozumiec jako wezwanie do zachowania w zyciu aktywnej, twórczej postawy,
rewolucjonizm - wezwanie do radykalnej przebudowy relacji spolecznych,
irracjonalizm - swiata nie da sie poznac na drodze rozumowej, a intuicji, uczucia,
spirytualizm - swiat sklada sie z dwóch czynników - materii i ducha, gdzie duch jest znacznie istotniejszy,
maksymalizm i heroizm etyczny - wezwanie do stawiania jednostce maksymalnie wysokich wymagan etycznych przy zalozeniu gotowosci do ich heroicznego wypelnienia,
emocjonalizm - kult uczuciowosci
apoteoza mlodosci - jedynym twórczym okresem w zyciu czlowieka jest mlodosc,
pochwala idei wolnosci - miala w Polsce szczególne znaczenie - romantycy glosili o koniecznosci walki o niepodleglosc. W Europie rozumiano to szerzej - wolnosc w zakresie sztuki poprzez przelamywanie norm i konwencji, wolnosci obyczajowej, moralnej.
George Byron "Giaur"
Twórczosc Byrona odegrala istotna role w ksztaltowaniu sie oblicza europejskiego romantyzmu. Utwór jest powiescia poetycka - to gatunek charakterystyczny dla romantyzmu. Napisana jest wierszem i jej charakterystyczna cecha jest to, iz laczy w sobie elementy róznych rodzajów literackich - liryki, epiki czy dramatu.. W powiesci takiej nad fabula dominuje postawa bohatera. A zatem nie wydarzenia sa najistotniejsze, lecz ksztalt osobowosci bohatera, jego refleksje o zyciu, sensie egzystencji.
Glówna trescia zycia Giaura jest milosc - tragiczna i uwienczona tragicznymi konsekwencjami. Pokochal naloznice Hassana, który domniemujac zdrade wrzucil ja w worku do wody. Giaur wstapil do klasztoru. Tam jednak nie nastapilo jego nawrócenie, znalazl cisze i spokój potrzebne do rozwazan nad glebia swojego cierpienia. Wstapienie do klasztoru to wyraz buntu metafizycznego skierowanego przeciwko Bogu, konsekwencjom Jego dzialania, wlasnej egzystencji. Nie akceptuje norm etycznych, przeciwstawia sie prawdom swiata. Giaur snujacy sie po korytarzach klasztoru jest przyrównany do diabla. Charakteru religijnego nie ma takze przedsmiertna rozmowa z mnichem - bohater nie zaluje zadnego ze swoich wystepków, chce tylko swa historie przekazac innemu czlowiekowi. Nie spowiada sie Bogu, bo jedynie czlowiek moze go zrozumiec.
Bohater bajroniczny reprezentuje nurt romantyzmu zbuntowanego - ten bohater jest kims, kogo zycie koncentruje wokól egzystencjalnego buntu. Jego glównymi skladnikami sa normy spoleczne, etyczne, moralne swiata, jest poszukiwaniem przygody i ekspresja wlasnego "ja".
Autor przedstawia Grecje w szerokim, rozbudowanym kontekscie historycznym. Przypomina o dawnej swietnosci Greków, o wydarzeniu, które symbolizuje ta swietnosc - obronie Termopili. Obraz dawnej Grecji zestawia z jej wspólczesnoscia. Pokazuje jakiej degradacji duchowej ulega naród zyjacy w niewoli - ona deprawuje, odbiera poczucie czlowieczej godnosci. W takich okolicznosciach walka o wolnosc staje sie swieta, ponadpokoleniowa powinnoscia. Byron wzywal Greków aby pamietali o swojej tradycji i zrzucili jarzmo tureckiej niewoli.
W drugiej polowie czerwca 1822 roku ukazal sie w Wilnie pierwszy tomik poezji Adama Mickiewicza. Glówny trzon stanowil cykl wierszy pt. "Ballady i romanse". Sa one owocem pracy Mickiewicza z lat 1819 - 1821. Rok 1821 przyjmuje sie z symboliczna date romantyzmu.
Ballada to gatunek literacki obejmujacy piesni o charakterze epicko - lirycznym. Pierwotnie byla to epicka piesn ludowa o rodowodzie celtyckim rozwijajaca sie od XII w., szczególnie zas od XII do XVI w literaturze angielskiej i szkockiej. Podstawa kompozycji jest konfrontacja zaintrygowanego narratora - obserwatora zagadkowa dla niego akcja, oparta zazwyczaj na motywach fantastyki ludowej.
Adam Mickiewicz "Switez"
Autor opowiada historie Switezia. Typowy motyw romantyczny (prawda w glebi, osnuta tajemnica). Prosi on Boga o odebranie zycia, gdyz samobójstwo jest grzechem. Kazda przemoc, agresja sa surowo karane, gdyz sa powaznym wykroczeniem przeciw prawom tego swiata. Potepienie pustej ciekawosci. Przeswiadczenie, ze kazda dzielo powinno byc tworzone z Bozym blogoslawienstwem.
Adam Mickiewicz "Switezianka"
Historia o nie dotrzymaniu milosnej przysiegi. Dziewczyna i Switezianka to ta sama postac. Ujarzmienie chimerycznosci potegi sil natury, przestroga przed zdrada.
Adam Mickiewicz "Lilije"
Historia kobiety, która zabila meza, motyw ukarania niewiernych zon. Doskonale zobrazowanie stanu psychicznego zbrodniarki. Walka miedzy poczuciem winy, potrzeba ekspiacji, a lekiem przed kara. Winowajczyni dostaje mozliwosc nawrócenia. Bratobójcza walka o reke bratowej. Nie ma zbrodni bez kary.
Kreacja natury w "Balladach i romansach"
Natura pojmowana jest jako byt podmiotowy, uduchowiony. Wyraza sie to w przeswiadczeniu o jej zdolnosci od dzialania, odczuwania. Staje sie swoistym narzedziem w wymierzaniu sprawiedliwosci. Autor odkrywa takze grozne i mroczne oblicze natury. Bywa ona przewrotna, okrutna, chimeryczna. Jest jednym z bohaterów utworów romantycznych.
Poniewaz jest traktowana jako byt, poeta posluguje sie literackimi technikami antropomorfizacji (ukazywanie czegos na ksztalt i podobienstwo czlowieka), personifikacji (uosobienia) oraz ozywienia.
Ludowosc w "Balladach i romansach"
Fascynacja romantyków ludowoscia wynika z akceptacji oswieceniowej opozycji cywilizacja - natura. Bliski jest im poglad, ze cywilizacja niszczy wrazliwosc i zdolnosc odbierania swiata. Lud zachowal zdolnosc poznawania tajemnic natury, miejsce na odczuwanie dziwnosci swiata. Odczuwa groze, rozumie duchowosc, rozpoznaje dobro. Dlatego tez poeta przyjmuje ludowe kategorie moralne, widzenie swiata, poczucie sensu istnienia. Ludowosc i regionalizm w balladach Adama Mickiewicza sa wszechobecne. Przejawiaja sie w :
jezyku gminnym,
bohaterach ludowych,
motywach piesni gminnych,
ludowych kategoriach myslenia o swiecie, naturze,
elementach stylizacji jezykowej (elementy przyspiewki ludowej).
Romantyczny charakter "Ballad i romansów" :
ludowosc,
kreacja natury,
prezentowanie teorii poznania,
obecnosc fantastyki, grozy, nawiazaniach szekspirowskich.
Konflikt klasyków z romantykami.
Kazimierz Brodzinski "O klasycznosci i romantycznosci tudziez o duchu poezji polskiej"
Kazimierz Brodzinski (1791 - 1835) byl poeta sentymentalnym. Przestawia nowe tendencje w sztuce literackiej na tle refleksji o sztuce klasycznej. Autor ukazuje rysujace sie na poczatku XIX w. dwie odmienne tendencje w literaturze narodowej. Pierwsza z nich jest zwana jest klasycznoscia - jej istota polega na nasladowaniu doskonalych wzorów estetycznych. Natomiast sztuka tworzona przez mlodych nie polega na nasladowaniu, lecz natchnieniu. Lamia oni wszelkie reguly estetyczne, tworza sztuke oryginalna, dla niektórych dziwaczna.
Brodzinski tlumaczy na czym polega istota romantyzmu - jest on nasycony elementami emocjonalnymi, szuka inspiracji w wiekach dawnych, zafascynowany jest pieknem natury. Aby go zrozumiec nie trzeba miec wiedzy, jak w wypadku klasycznosci, lecz rozwinieta uczuciowosc. Autor docenial wartosc klasycyzmu, cenil takze okreslone elementy nowej sztuki. Pragnal by literatura polska byla oryginalna na tle obcej poprzez integracje wzorów klasycznych z romantycznymi w duchu sentymentalnym.
Jan Sniadecki "O pismach klasycznych i romantycznych"
Rozprawa Brodzinskiego szalenie zdenerwowala Jana Sniadeckiego. On romantyzmu nie akceptowal, gdyz sztuka ta lamala doskonale normy literatury klasycznej, szukala inspiracji w sredniowieczu, w wiekach dawnych, ciemnych, schodzila do feudalizmu i lamala oswieceniowe zasady demokracji. Autor krytykowal surowo irracjonalizm romantyczny oraz ludowosc. Traktowal je jako dziwaczne zauroczenie ciemnoscia, zabobonami. Zarzucal romantykom, ze ich kultura jest kultura zdrady narodowej i zdrady ducha narodowego. Wierzyl, ze dla podniesienia narodowosci polskiej potrzebne sa oswieceniowe nauka i praca, a romantyzm te wartosci lamal.
Maurycy Mochnacki "Niektóre uwagi nad poezja romantyczna"
Autor krytykuje Sniedeckiego za schematyzm intelektualny. Prawdziwa sztuka powinna byc zawsze swobodna ekspresja ducha - dopiero wtedy osiagnie ona swoja metafizyczna glebie.
Maurycy Mochnacki "O literaturze polskiej w wieku XIX"
Mochnacki interpretuje rozwój literatury romantycznej jako erupcje ducha, odkrycie narodowej tradycji, piekna kultury ludowej, znaczenia wyobrazni.
Maurycy Mochnacki "Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831"
W swietle rozwoju ruchu konspiracyjnego i wybuchu powstania narodowego okazuje sie, ze spór romantyków i klasyków mial charakter kryptopolityczny. Faktycznie spierali sie o to, czy naród ma podjac walke narodowowyzwolencza czy nie. Klasycy walke zbrojna odrzucali, romantycy widzieli w niej droge do odzyskania niepodleglosci.
Adam Mickiewicz "Dziady czesc II"
"Dziady wilensko - kowienskie" to piekny, wzruszajacy utwór. Powstaly w latach 1820 - 1823. Opublikowane zostaly w drugim tomie poezji Adama Mickiewicza, który ukazal sie w Wilnie w 1823 roku. Koncepcja i osnowa dramatu ma charakter obrzedowy - dziady to obrzed na pamiatke zmarlych, odprawiany na obszarach Bialorusi, Litwy i Ukrainy cztery razy do roku. Pierwotnie mial charakter poganski, pózniej polaczyl sie z religia chrzescijanska. Osnowa teologiczna utworu jest przekonanie o istnieniu wspólnoty zywych i umarlych oraz chrzescijanska idea wstawiennictwa. Jest to arcypolski i gleboko zakorzeniony w tradycji utwór. Motto zaczerpniete jest z dramatu Szekspira, deklaracja romantycznego irracjonalizmu.
W kaplicy pojawiaja sie duchy zmarlych. Józio i Rózia - Adam Mickiewicz podzielil grzechy na slabe, srednie i ciezkie - dzieci te ponosza konsekwencje grzechu slabego. Przebywaja w przedsionku niebieskim. Nie moga wejsc do raju, poniewaz nie zaznaly cierpienia.
Widmo zlego Pana - ponosi konsekwencje grzechu ciezkiego. Byl okrutny dla poddanych, teraz jest szarpany przez ptactwo - dusze tych, którzy zmarli przez niego bez spowiedzi. Nie doswiadczy milosierdzia.
Zosia popelnila grzech posredni. Nie zaznala ludzkosci istnienia - drwila z kochanka. Za nieobdarzenie nikogo miloscia zawieszona jest pomiedzy niebem z ziemia.
Duch kochanka - nie slucha zaklec Guslarza, jest duchem powrotnikiem. Otwiera nawiazanie do czesci IV.
Milosc romantyczna w swietle interpretacji IV czesci "Dziadów" Adama Mickiewicza
Kompozycja : zachowana zasada trzech jednosci, akcja trwa trzy godziny odmierzane przez gasnace swiece w noc zaduszek. Mamy godziny milosci, rozpaczy i przestrogi. Akcja dzieje sie na plebanii, gdzie pojawia sie pustelnik, Gustaw, dawny uczen ksiedza. Opowiada o swym cierpieniu - jego ukochana poslubila innego, bogatszego. Monologi bohatera maja ksztalt silnie liryczny. Dialogi z ksiedzem maja charakter sporu, ksiadz sklonny jest uznac bohatera za szalenca. Kulminacyjnym momentem akcji jest przebicie sie Gustawa sztyletem, wyglaszajac obrone dziadów. Ksiadz jest obronca swiatopogladu oswieceniowego, Gustaw romantycznego. Gustaw przypomina Wertera. Jest wrazliwy, inteligentny. Jego osobowosc ksztaltuje lektura. Cale jego zycie nacechowane jest cierpieniem z poczucia braku sensu istnienia. Sens ten odnajduje w koncu w milosci. Ten stan rzeczy wyzwala swoiste motywy milosne : gniew i zemste. Bohater stwierdza, iz jego samobójstwo bedzie kara dla kobiety. Zabija sie z zalu i zadzy zemsty na kochance (ma ja gryzc sumienie). Milosc widziana jest jako powinowactwo duchowe kochanków. Jeszcze przed narodzeniem sa sobie przeznaczeni. Milosc Gustawa ma charakter erotyczny. Kocha kobiete jako realizacje swych dazen zyciowych. Jego samobójstwo mozna uznac za wyraz samobójstwa duchowego.
Adam Mickiewicz "Sonety krymskie"
Sonet - kunsztowna forma stroficzna skladajaca sie z 14 wersów ulozonych w dwie zwrotki 4 wersowe i 2 zwrotki 3 wersowe (tercyny). Wyrózniamy dwa rodzaje sonetów - wloski zakonczony tercyna o ukladzie rymów aba i sonet francuski zakonczony dystychem o rymach aa. "Sonety krymskie" to arcydzielo polskiej literatury, przetlumaczono je na 21 jezyków. Stanowia cykl 18 utworów napisanych w latach 1825-1826 pod wplywem krymskiej wycieczki latem i jesienia 1825 roku. Wydane w Moskwie w 1826 roku wraz z sonetami odeskimi. "Sonety odeskie" to cykl utworów milosnych, w których autor bawi sie tradycyjnym tematem literackim. Milosc potraktowana jest jako postac gry salonowej. Ten cykl utworów zamyka sonet 22 pt. "Eskuza" - slowo to pochodzi z jezyka francuskiego i oznacza usprawiedliwianie sie. Autor stara sie usprawiedliwic, ze w swej twórczosci siegal po tematy blahe, nieheroiczne. Zamyka utwór sentencja "Taki wieszcz jaki sluchacz".
"Stepy akermanskie"
Pierwsza zwrotka jest rozbudowana metafora porównawcza - autor podróz przez stepy porównuje do zeglugi. Podmiotem literackim jest podrózny. Zwrotka ta przedstawia piekno stepu. W drugiej odnajdujemy monolog udramatyzowany - kolysanie traw stepowych budzi u podrózujacego obawe, nostalgie. Przedmiot owego niepokoju poznajemy w dwóch kolejnych zwrotkach. Skrzypienie na stepie kojarzy sie mu z zurawiami studniowymi - podmiot liryczny wspomina ojczyste strony. Próbuje uslyszec glos ze swego kraju ojczystego, lecz starania te sa daremne - "Jedzmy, nikt nie wola".
Sonet piaty
Podmiotem literackim jest tu nowy typ bohatera pod postacia Pielgrzyma. Poddany on jest dzialaniu natury, jej zywiolów. Przytlacza ona Pielgrzyma swym ogromem, potega i pieknem. Jest on postacia romantyczna, neca go nie tylko objawy wielkosci i piekna natury, lecz takze jej tajemniczosc. Sonet ten jest ujety w formie dialogu pomiedzy Mirza i Pielgrzymem, co jest nowoscia w stosunku do tradycji sonetowej.
"Burza"
Opis zywiolu morskiego. W pierwszej zwrotce autor opisuje za pomoca krótkich wypowiedzi oraz wyliczen czynnosci dramatyczna walke marynarzy z zywiolem. Opis nacechowany jest groza i dramatyzmem. W drugiej zwrotce spienione fale morskie porównuje do geniusza smierci atakujacego fortece. Trzecia i czwarta zwrotka to przedstawienie reakcji ludzkich w sytuacji ostatecznego zagrozenia zycia - lek, modlitwa, rozpacz. Na tym tle wyróznia sie jeden podrózny - zachowuje calkowita obojetnosc, to zycie jest mu obojetne. Zdesperowanym czlowiekiem jest zapewne Pielgrzym.
"Widok gór ze stepów Kozlowa"
Autor zastosowal ciekawa konstrukcje swiata przedstawionego - ukazany jest przez dwa podmioty liryczne - Pielgrzyma i Mirze. Obaj spogladaja na Czatyrdach. Autor obrazuje rózne reakcje czlowieka w obliczu piekna góry. Na tle mentalnosci Europejczyka ukazuje mentalnosc czlowieka wschodu. Pielgrzym spoglada na góre ze zdumieniem, lekiem. Mirza natomiast patrzy na nia jak zdobywca. Zamykajaca utwór "Aa!" to zdumienie Pielgrzyma odwaga Mirzy.
"Ruiny zamku w Balaklawie"
Autor opisal ruiny zamku w Balaklawie. Zbudowany on zostal przez Greków, a zburzony przez pogan. Ruiny zamku to swiadectwo przemijalnosci ludzkiej historii, kultury i cywilizacji. Na tym tle wiekuistym swiadkiem ludzkiej historii jest natura - nieprzemijajaca, trwaly znak wielkosci Boga.
"Pielgrzym"
Pielgrzym wyraza swój zachwyt wobec wielkosci i piekna przyrody krymskiej Nie wyzwala go to jednak z tesknoty za ojczyzna. Nad uroki krymskiej przyrody przeklada lasy i trzesawiska Litwy - wszystko to drogie mu i bliskie.
Tradycyjna tematyka sonetów jest poezja milosna. Mickiewicz natomiast ukazal w nich panorame krainy. W cyklu 18 utworów zastosowal kompozycje nawiazujaca do poematu podrózniczego. Podmiot liryczny - poeta, ukazuje bogactwo swiata orientalnego poprzez indywidualne spojrzenie na swiat Pielgrzyma - turysty oraz czlowieka wschodu. W niektórych sonetach podmiot liryczny jest ukryty w strukturze utworu, w innych jest nim Pielgrzym, majacy wyrazne rysy autorskie, w jeszcze innych jest nim Mirza. Istotnym motywem jest motyw pielgrzymki - archetypem literackim takiej wedrówki jest wedrówka do Ziemi Obiecanej. Romantyczny bohater wedruje do ojczyzny. W sonetach ukazal poeta rozdarcie wewnetrzne Pielgrzyma miedzy zachwytem nad Krymem a tesknota za ojczyzna.
Orientalizm w sonetach.
Romantyków europejskich fascynowalo wszystko co egzotyczne. Orientalizm w sonetach przejawia sie w tematyce - autor opisuje kraine egzotyczna, wprowadza wschodnie slownictwo, ukazuje elementy wschodniej religijnosci i kultury. Stara sie takze przedstawic mentalnosc czlowieka wschodu, konstruuje niektóre tropy stylistyczne na wzór stylu orientalnego.
Adam Mickiewicz "Konrad Wallenrod"
"Macie bowiem wiedziec, ze dwa sa sposoby walczenia. Trzeba byc lisem i lwem"
Nicolo di Bernardo dei Macchiavelli
Zyl w latach 1469 - 1527, napisal "Ksiaze". Jest to zbiór refleksji na temat sposobów prowadzenia polityki. Uwazal, ze miara polityki jest jej skutecznosc - "Cel uswieca srodki".
Za pomoca tego motta autor zilustrowal sytuacje moralna glównego bohatera, a takze zawarl aluzje do polskich spiskowców z terenu Królestwa Kongresowego. "Konrad Wallenrod" jest powiescia poetycka - romantyczny wariant poematu epickiego, który laczy w wierszowanej narracji elementy epickie z lirycznymi. Czasem rezygnuje z opowiadania na rzecz dramatycznego ksztaltowania swiata. Stad podmiotowa postawa bohatera lub narratora dominuje nad fabula.
Akcja toczy sie w XIV w. Alf Walter byl Litwinem. Zostal porwany i wychowany przez mistrza krzyzackiego Winrycha von Kniprode. Pewien litewski wajdelota budzi w nim milosc do ojczyzny. Przechodzi na strone litewska, zeni sie z córka Kiejstuta, Aldona. Wstepuje na droge zdrady. Zostal giermkiem Konrada Wallenroda. Po jego smierci podszyl sie pod niego i zostal Wielkim Mistrzem krzyzackim. Sprowokowal wojne z Litwa i celowo prowadzil ja niedbale. Tajny trybunal zdemaskowal jego zdrade. Konrad popelnil samobójstwo. Powody :
swiadomosc tragizmu wlasnego losu,
wyrzeczenie sie wlasnego zycia i zbawienia, bo zdrajca nie moze istniec i nie moze byc zbawiony.
Halban nie popelnia samobójstwa, pozostaje by opisac czyny bohatera. Halban to szatan nasycajacy dusze Wallenroda idea szatanska. Tragizm wyraza sie w :
konflikcie pomiedzy miloscia do ojczyzny a etyka rycerska,
determinacji historycznej,
Rola poety.
Ma wyrazny rodowód biblijny. W kulturze zydowskiej wyksztalca sie zycie narodowe, które pozwala im zachowac wlasna tozsamosc narodowa. Poeta powinien byc wieszczem, prorokiem który moca ducha i slowem przewodzi ludowi. Ma zastapic zniewolonej spolecznosci przywódców politycznych. Poezje narodowa nazywa poeta "wiescia gminna" i "arka przymierza". Arka przymierza stoi na strazy "pamiatek kosciola" - kosciól to swiatynia, tradycja, a takze wspólnota, istota wiezi zbiorowej. Kultura jezykowa trwalsza jest od kultury materialnej. Poezja powinna budzic poczucie wspólnoty narodowej.
Wymowa "Konrada Wallenroda"
Autor za pomoca historii przedstawia swoja wspólczesnosc. Romantycy odczytali dzielo jako wezwanie do walki narodowowyzwolenczej. Idea zawarta w "Konradzie Wallenrodzie" zmaterializowala sie w powstaniu listopadowym. Nieco pózniej zaczeto dostrzegac problem tragizmu. Jego zródlem jest próba polaczenia materializmu z chrystianizmem dokonujaca sie w zyciu bohatera. Jest to przedstawienie sytuacji duchowej mlodych zolnierzy Królestwa.
Adam Mickiewicz "Dziady czesc III"
Dziady drezdenskie zostaly napisane wiosna 1832 roku pod wrazeniem kleski powstania listopadowego. Dotyka dylematów narodowego sumienia. Osnowa byly wydarzenia historyczne. Mickiewicz nie uczestniczyl w powstaniu, wiec nie pisal o nim bezposrednio. Autor ukazal proces filomacki 1823-4. Poeta wyolbrzymia zakres tych wydarzen i uogólnia ich sens. Cierpienie mlodziezy wilenskiej ma sie stac obrazem i symbolem cierpienia calego narodu. Próba rozwazenia istoty historycznego przeznaczenia Polaków. Dramat Mickiewicza dotyka najglebszych tajemnic narodowego losu. Cechy dramatu romantycznego:
oryginalny romantyczny gatunek literacki,
powstaje w twórczosci po upadku powstania,
literacka przestrzen dyskusji o losie narodu, sensie jego cierpienia, przeznaczenia,
odrzucenie antycznej tradycji literackiej,
brak zasady decorum i trzech jednosci,
brak formalnego podzialu dramatu antycznego,
inspiracja misterium i Szekspirem,
autentyzm,
historyzm,
charakter historiozoficzny,
biografizm,
synkretyzm rodzajowy i gatunkowy,
dwuplanowosc akcji - plan ziemski i nadprzyrodzony.
Kompozycja dramatu romantycznego.
Kontrast.
postaci (ksiadz Piotr - Konrad, Szatan - Ewa),
scen (widzenie Ewy - sen Senatora),
barwy (czerni i bieli),
planu scen zbiorowych (towarzystwo stolikowe i stojace przy drzwiach),
Luzna, fragmentaryczna i otwarta.
Obrzedowosc, ludowosc.
Indywidualizacja jezyka postaci.
Mieszanie wznioslosci z groteska.
Interpretacja prologu.
Kazdy element struktury dramatu jest nosnikiem glównej tresci utworu. Struktura czasowa ma charakter obrzedowy, od cierpienia i smierci do zmartwychwstania. Miejsce akcji prologu i sceny pierwszej - klasztor Bazylianów zamieniony na wiezienie stanowe - desakralizacja miejsca swietego. Cierpienie ma charakter mistyczny.
Wymowa prologu.
Walka o dusze wieznia. Jej wynik okresli cale zycie bohatera. Aniolowie wyprosili aby bohater trafil do wiezienia. Ma tam doznac oczyszczenia duchowego, pokuty. Kresli na scianie :
Bogu najlepszemu Najwyzszemu
Gustaw zmarl 1823, 1 listopada
Tu narodzil sie Konrad 1823, 1 listopada
Slowa sa symbolem jego przemiany duchowej. Umiera romantyczny kochanek, rodzi sie romantyczny bojownik sprawy narodowej. Duch komentuje sytuacje bohatera - osiaga on ogromna sile duchowa w czasie tej przemiany. Nie wiadomo czy bedzie zródlem dobra czy zla.
Bohaterowie sceny pierwszej.
Jakub Jagiello - filareta, pózniej nauczyciel gimnazjum w Slupsku.
Adolf Januszkiewicz - student uniwersytetu wilenskiego, nie nalezy do zadnego zwiazku. Uwolniony ze sledztwa, bierze udzial w powstaniu, zeslany na Sybir.
Zegota - Ignacy Domeyko - filomata, nie skazany. Po powstaniu emigrowal do Francji.
Konrad.
Ksiadz Lwowicz - pijar, filareta, wychodzi na wolnosc.
Interpretacja sceny wieziennej.
Cechuje ja szczególny autentyzm - autor przedstawia autentyczne postacie mlodziezy wilenskiej. Akcja dzieje sie w Wigilie. Straznik pozwolil wiezniom spotkac sie w celi Konrada. Z poczatku rozmawiaja o swojej sytuacji, o przesladowaniach, o tym, ze sa torturowani i glodzeni. Tomasz Zan uwaza, ze spowodowane to jest tym, ze Nowosilcow utracil w oczach cara laske, a teraz chce ja odzyskac. Centralnym obrazem martyrologii mlodziezy jest opowiadanie Jana Sobolewskiego. Byl swiadkiem wyprowadzania wiezniów do kibitek - wozów wieziennych. Autor podkresla meczenstwo wiezniów, niewinnosc ich ofiary, wskazuje na heroiczna postawe Janczewskiego. Ze szczególna ekspresja opisuje postac Wasilewskiego, którego musiano zaniesc do kibitki - przypomina w opisie Chrystusa zdjetego z krzyza. Fragment zawiera istotne refleksje autora dotyczace cierpienia - jest ono zródlem rozwoju ludzkiego ducha. Obraz meczenstwa laczy poeta paralelnie z obrazem odprawianej w kosciele mszy - jest to sugestia, ze dokonujace sie wydarzenia stanowia czastke tego aktu, który podczas mszy dokonuje sie w kosciele - aktu ofiary Panskiej. Z tym obrazem powiazana jest kwestia Tomasza Zana, który postanowil przejac wszystkie winy na siebie by uratowac czesc wspóltowarzyszy. Zegota by podtrzymac wszystkich na duchu opowiada bajke Goreckiego - wyraza ona przekonanie o nieuniknionym triumfie dobra nad zlem. Odpowiada na to Jankowski piesnia bluzniercza, w której oskarza Jezusa i Maryje o brak wspólczucia dla cierpiacych (przyszly zdrajca i funkcjonariusz policji carskiej). Konrad nie pozwala bluznic imieniu Maryi. Po krótkiej kwestii mówiacej o przygodach zolnierskich rozpoczyna sie swoista zmiana nastroju - poczucie ofiary ustepuje zadzy zemsty. Piesn Feliksa mówi o zabiciu cara. Piesn Konrada jest poganska z motywem wampiryzujacym - poezja romantyczna przemienia mlodych ludzi w bezwzglednych mscicieli sprawy narodowej. W motywach wampiryzujacych odnajdywala artykulacje dwoistosc kondycji i losu narodowego Polaków, którzy lacza w sobie sielskosc z rycerskoscia, ale musza zdobyc sie wskutek historycznych wypadków na bezwzgledna, przekraczajaca normy etyczne, walke o dobro ojczyzny. Scene I zamyka tzw. "Mala Improwizacja". W niej to Konrad przedstawia siebie jako genialnego poete - proroka, który wielkoscia swego umyslu przenika losy swiata. Manifestuje poczucie wlasnej dumy i wielkosci. "Mala Improwizacje" zamyka obraz kruka, który placze mysli Konrada - ów kruk to znak diabla.
Prometeizm to idea poswiecenia sie dla dobra ludzkosci. Cechy prometejskie romantycy przypisywali Chrystusowi, Adamowi, Judaszowi - przyczynil sie do ofiary Chrystusa, za zgoda Boza swoja zdrada przyczynil sie do odkupiajacej ofiary Chrystusa. Motywy prometejskie wyraza wiersz "Prometeusz". Byl on dla Goethego zywym wcieleniem buntu wobec Boga(ów). Buntu, któremu Goethe przypisuje okrucienstwo wzgledem zywego stworzenia. Motywy prometejskie byly bardzo popularne w literaturze europejskiej. Z biegiem czasu staly sie swiadectwem nowej sytuacji europejskiego mysliciela. Przelom XVIII i XIX w. to czas tworzenia sie nowej grupy spolecznej - intelektualistów, spolecznych myslicieli, filozofów, artystów. W figurze Prometeusza odnajdywali obraz wlasnej kondycji egzystencjalnej i spolecznej. Mieli zastapic te role jaka pelnil w kulturze europejskiej kaplan. Pragneli stac sie nauczycielami, przewodnikami ludzkosci, faktycznymi odkrywcami tego co dobre i zle. W swych dzielach wyrazali bunt i negacje wobec boskich praw swiata, porzadku spolecznego, czesto ponosili za to swoista forme odpowiedzialnosci - negacje i odrzucenie.
Do tej kwestii ustosunkowuje sie Mickiewicz w drugiej scenie III czesci "Dziadów". W I czesci "Wielkiej Improwizacji" Konrad opisuje sie jako genialnego, obdarzonego nadprzyrodzona moca poete. Widzimy samotnego wieznia z szalonym obliczem, w glebi zas pojawiaja sie postacie metafizyczne prowadzace walke o dusze bohatera. Autor dotyka kwestii bariery miedzyludzkiego porozumienia zawartej w istocie jezyka. Konrad odkrywa, ze jezyk nie zawsze prowadzi do porozumienia. Manifestuje poczucie wlasnej dumy poetyckiej. Jedynym godnym jego sluchaczem moze byc sam Bóg - poezja daje poczucie niesmiertelnosci, poetycki akt stwórczy przyrównuje Konrad do boskiego aktu stworzenia. Poeta wyznaje w monologu, ze doznaje chwili uniesienia co daje mu moc do rozmowy ze Stwórca. Konrad wspomina dzieje swojej nieszczesliwej milosci, przyrównuje ja do boskiej milosci do ludzi. Milosc, która zywil Konrad do kobiety zmienila sie - stala sie miloscia do narodu. W imieniu narodu chce poeta rozmawiac z Bogiem. Zada od niego wladzy nad ludzmi. Gdyby ja mial stworzylby swiat szczesliwszy. Wladza Konrada nad ludzmi mialaby charakter tyranski - poeta odkrywa, ze prometejskie nauki myslicieli XIX w. sa zaczynem okrutnej tyranii. Konrad oskarza Boga, ze nie jest miloscia, lecz rozumem. Porozumienia z Nim nalezy szukac na drodze rozumu, a nie uczucia. Konrad przezywa bardzo charakterystyczny dylemat religijny - nie moze pogodzic wizji Boga z tym, co widzi w swiecie - okrucienstwem, przemoca, niesprawiedliwoscia. Próbuje utozsamic sie z wlasna ojczyzna. Wystepuje w jej imieniu wobec Boga pytajac, czemu skazal ja na los hiobowy. Milczenie Boga budzi w nim gniew coraz wiekszy - oskarza Go o tyranie. W swietle nastepnej sceny okazuje sie, ze Konrad motywowany jest diablem.
Scena III jest scena egzorcyzmów. W jej toku dowiadujemy sie jak wypedza sie zlego ducha. W celi znajduje sie omdlaly wiezien, na jego przeciw staje sluga bozy - ksiadz Piotr, który podejmuje walke o jego dusze z Szatanem. Walczy modlitwa, osobista ofiara - bierze na siebie winy Konrada. Wywiazuje sie rozmowa pomiedzy ksiedzem a diablem. Diabel mówi kim jest - przedstawia sie jako Wolter. W ten sposób autor mówi, ze grzech pychy jest grzechem rozumu. Zakonczenie sceny przedstawia sad bozy nad Konradem - winy zostaja mu odpuszczone, gdyz szanowal imie Matki Bozej, a jego grzech wyplywal z milosci do narodu.
Scena IV jest pierwsza scena mistyczna utworu. Dzieje sie w domu wiejskim pod Lwowem. Jej mistyka polega na duchowym, intelektualnym zjednoczeniu ze Stwórca. To zjednoczenie mozna osiagnac dzieki rozwazaniom o tym, ze za zycia jest sie na granicy swiatów. Dzieki praktyce mistycznej doznaje sie szczescia - obcuje sie z Bogiem juz za zycia. Mickiewicz siegnal do sw. Jana od krzyza i sw. Teresy. Widzimy Ewe modlaca sie za wiezniów litewskich, a przede wszystkim Konrada. Dzieki jej modlitwie wstawienniczej ksiadz Piotr pokona zlego ducha. Ewa w widzeniu obcuje z Matka boza i Dzieciatkiem. Wystepuja tu dwa motywy symboliczne - lilia - symbol niewinnosci, czystosci, dziewictwa oraz róza - symbol modlitwy. Scena ukazuje niewinnosc, czystosc, piekno duszy czlowieka prawego, radosc obcowania z Bogiem oraz drogi prowadzace do tego obcowania - modlitwe.
Scene V otwiera krótka modlitwa ksiedza Piotra - wyznaje on pokore i marnosc. Otrzymuje ten dar, którego doswiadczenie nie bylo dane pysznemu, dumnemu Konradowi. Bóg objawia ksiedzu Piotrowi tajemnice historii. W pierwszej czesci przedstawiony jest los narodu polskiego, w drugiej obraz meki panskiej - historia narodu zostaje ukazana w kategoriach meki krzyzowej Chrystusa. Tlum Zydów szydzacych z Jezusa to narody Europy, Rosja - Judasz, zaborcy - oprawcy. Chrystus byl przybity w trzech miejscach - trzech jest zaborców. Najokrutniejszemu zaborcy - Moskalom, Bóg wybaczy winy. W trzeciej czesci przedstawiona jest wizja zmartwychwstania narodu, postac tajemniczego wyzwoliciela o imieniu czterdziesci i cztery. Jest to symboliczny zapis imienia Adam, namiestnikiem, który zbuduje na ziemi wlasny Kosciól, mialby byc sam Mickiewicz w sensie artykulowania idei wolnosci. Tym, kto naprawde wyzwoli naród polski bedzie ten kto zjednoczy rózne nurty narodowe istniejace na polskiej ziemi. Poglad wyrazony przez Adama Mickiewicza okresla sie mianem mesjanizmu. Powiedzial on ,ze niewinna ofiara narodowa przyniesie narodom Europy wolnosc. Pragnal nauczyc postrzegac historie narodu w kategoriach ewangelicznych - cierpienie i kleska maja sens i godnosc. Chcial by Polacy przezywali historie w duchu religijnej wolnosci. Udalo sie Mickiewiczowi stworzyc doskonaly wzór zachowan ludowych, dzieki którym naród w trudnych chwilach mógl zachowac tozsamosc.
Scena VI jest druga scena mistyczna - rozladowuje atmosfere. Mickiewicz daje odpoczac czytelnikom. Scena ma charakter groteskowy - pokazane jest obcowanie czlowieka z diablem - Senator za zycia dostal sie we wladanie sil piekielnych.
Scena VII jest charakterystyka spoleczenstwa polskiego, a dokladnie srodowiska kongresowego. W czasie gdy cierpia polscy patrioci, kongresowcy bawia sie i hulaja. Autor dzieli towarzystwo na stolikowe - urzednicy carscy, generalowie, damy. Prowadza oni blahe rozmowy w jezyku francuskim - mówia, ze gdy wyjechal Senator, bez niego nie odbedzie sie zaden wspanialy bal. Druga grupe stanowi mlodziez i dwóch starych Polaków, pamietajacych jeszcze czasy wolnosci. Stoja przy drzwiach i rozmawiaja o przesladowaniach na Litwie. Stary Litwin opowiada historie Cichowskiego, wiezionego przez Rosjan i doprowadzonego do obledu. Eksponuje jego niewinnosc i cierpienie jakiego doswiadczyl. Opowiesc staje sie zaczynem rozmowy o literaturze. Niektórzy maja stanowisko neoklasycystyczne, sadza, ze literatura nie powinna mówic o wydarzeniach wspólczesnych - aby je oceniac trzeba zachowac odpowiedni odstep czasowy. Literat IV, prawdopodobnie Brodzinski, uwaza, ze opisywanie okrucienstwa klóci sie z lagodnoscia slowianska Polaków. Scene zamyka kwestia Wysockiego. Mówi on, ze elita narodu jest plugawa, prawdziwe wartosci narodu ukryte sa w ludziach prostych. Rzeczywista glebia narodu jest jego lud.
Scena VII to rozbudowana charakterystyka Nowosilcowa, rosyjskiej wladzy na terenach polskich i struktury rosyjskiego spoleczenstwa. Senatora otaczaja polscy zausznicy. Domaga sie on od nich, by przykrecili sruby i prowadzili ostrzej sledztwo by dalo zauwazalne efekty. Na audiencje dostaje sie matka Rollison - jest wdowa, kobita niewidoma. Dowiedziala sie, ze jej syn jest torturowany i prosi o litosc dla niego. Senator szydzi z niej i choc obiecuje interwencje, wydaje rozkaz aresztowania jej. Ojczym Slowackiego podpowiada jak pozbyc sie Rollisona - wystarczy otworzyc okno celi, a ten, opetany, sam wyskoczy. Przesluchiwany jest ksiadz Piotr, to on powiedzial matce o Rollisonie, zapowiada oprawcom rychla kare boza. Znudzone damy wyprowadzaja Senatora na bal. W I czesci slyszymy menuet z Don Juana, w II arie Komandora (Don Juan uwiódl bliska Komandorowi osobe, a jego zabil w pojedynku. Zjadl kolacje na jego grobie - Komandor powstal z grobu i udusil go). Ciekawe jest srodowisko ludzi na balu u Senatora - polskie damy, polska szlachta, rosyjscy rewolucjonisci, urzednicy. Scena ma charakter groteskowy - autor szydzi z rosyjskiej struktury spolecznej. W Rosji utrzymywano dozgonne tytuly decydujace o pozycji spolecznej. Tany urzedników przerywa pani Rollison - oskarza Senatora o zabicie syna. Ksiadz Piotr informuje niewiaste, ze jej syn zyje, jest tylko ciezko ranny. Zebrani dowiaduja sie, ze piorun spalil Doktora wraz ze wszystkimi srebrnikami. Ksiadz przytacza dwie przypowiesci - Bóg czesto odklada kare, by ta pózniej byla srozsza (teologia wg A. M.). Scene zamyka rozmowa ksiedza Piotra z Konradem - wywoza go na zeslanie. Zawarta jest tu sugestia, ze na zeslaniu Konrad uzyska wielkosc duchowa.
Scena IX zamyka III czesc "Dziadów". Autor nawiazuje do II i IV czesci - trup Doktora chce uwolnic sie od palacych srebrników, a Bajkow cierpi od rozpusty. Scene zamyka widzenie - Guslarz ukazuje, ze symbolami cierpien Konrada sa plamy krwi na czole i piersi.
Ustep - romantyczny poemat podrózniczy. Kraine przedstawia autor w wierszu "Droga do Rosji" - pejzaz rosyjski to dzika, pustynna kraina. Porównuje Rosje do bialej, niezapisanej kartki, na której nie wiadomo kto postawi znaki - Bóg czy diabel. Mieszkancy Rosji jawia sie autorowi jako ludzie czerstwi, prymitywni, sa jak larwy, z których moze sie wylonic zarówno motyl jak i cma. Mickiewicz ukazuje Rosje jako naród nieuksztaltowany, pograzony w tyranii. Przemierzajac wielkie obszary tego panstwa, zauwaza autor, ze organizacja rzeczywistosci rosyjskiej rzadzi imperialny militaryzm. "Przedmiescie stolicy" i "Petersburg" sa poswiecone stolicy imperium. Petersburg to symbol istoty carskiej tyranii. Wyrósl on dzieki krwi niewolników, morderstwom, podbojom. Zbudowany zostal na bagnach i piaskach - ta budowa pochlonela tysiace istnien ludzkich. Stolica pozbawiona jest wlasnego stylu, nasladuje style architektoniczne zachodniej Europy. "Pomnik Piotra Wielkiego" oddaje istote rosyjskiej imperialnosci - postac ta przyrównana zostaje do pomnika Marka Aureliusza, wladcy lagodnie postepujacego z ludem. We fragmencie koncowym autor stawia pytanie profetyczne - co sie stanie z Rosja, jesli jej duchowosc spotka sie z ideami stworzonymi w filozofii zachodniej ? Co sie stanie z kaskada tyranstwa ? "Przeglad wojska" - cecha tyranów jest zamilowanie do militarnych parad i popisywanie sie nimi przed zachodnimi ambasadorami. W ich czasie gina zolnierze, oficerowie - stratowani, zamarznieci. Autor charakteryzuje istote polityki rosyjskiej wzgledem panstw Europy Zachodniej - Rosja kokietuje je pozorami demokracji. W zakonczeniu autor charakteryzuje istote rosyjskiej duchowosci - opisuje historie chlopa, który zamarzl pilnujac szuby swojego pana. Istota rosyjskiej duchowosci jest wiec heroizm niewoli - heroiczna wytrwalosc w byciu niewolnikiem.
"Oleszkiewicz" - postac tajemniczego pielgrzyma, proroka. Zapowiada kare boza, która dotknie nowy Babilon, miasto Szatana - Petersburg (powódz z 1824 r.). Ustep ma puente natury metafizycznej - Rosja, pelna tyranii jest siedziba Szatana.
"Do przyjaciól Moskali" - autor pragnie zlagodzic krytyke jakiej poddal Rosjan. Przedmiotem krytyki nie mial byc naród rosyjski, lecz jego niewola. Sklada hold rosyjskim rewolucjonistom, mówi jednak i o tych, którzy pelnia sluzbe w panstwie tyranii. Ostrzega Rosjan przed akceptacja niewoli, gdyz pozbawi ich ona godnosci narodowej i ludzkiej.
Geneza "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza
Pierwsze ksiegi powstaly w Paryzu w latach 1832 - 1834 w atmosferze nadziei na odzyskanie niepodleglosci - liczono na Wojne Narodów. Poczatkowo zamiarem poety nie bylo pisanie eposu, ale wraz ze zmiana sytuacji politycznej, zmienily sie równiez zamiary poety. "Pan Tadeusz" powstawal takze w zalobie po upadku powstania listopadowego, co autor przedstawil w epilogu. Poeta odkryl, ze tylko w krainie lat dziecinnych Polak moze uzyskac troche szczescia. Mickiewiczowi nie podobal sie swiat Zachodu, traktowal ta kulture jako zmaterializowana, niszczaca wiezi miedzyludzkie. Czul sie tam wyalienowany, zagubiony. "Pan Tadeusz" wyrasta z tesknoty za ojczyzna, czasami mlodosci. Mickiewicz w epilogu wyrazil poglad, ze Rzeczpospolita powinna sie odrodzic w dawnych, piastowskich granicach, swiadomy byl takze, ze jego dzielo bedzie elementem kultury narodowej. "Pan Tadeusz" jest epopeja gdyz :
ukazuje dzieje zbiorowosci szlacheckiej, jej reprezentatywnych przedstawicieli w szczególnym momencie historycznym,
odchodza w przeszlosc dawne, sarmackie obyczaje,
ukazuje rzeczywistosc w ostatnim momencie jej istnienia,
role bogów antycznych zastepuje przyroda,
wystepuje trzecioosobowy narrator wszechwiedzacy, majacy rysy autorskie, spogladajacy na przedstawiany swiat z dystansem humorysty,
zawiera liczne apostrofy,
zawiera inwokacje o charakterze maryjnym,
zawiera elementy stylu charakterystyczne dla eposu - porównania homeryckie, peryfrazy, szeregi epitetów, heksametr wyrazony jest 13 - zgloskowcem.
Kreacja bohatera.
Jacek Soplica w 1792 r. zabil Stolnika Horeszke. Magnaci polscy zalozyli Konfederacje Targowicka - najazd Moskali na obronców konstytucji. Horeszko byl patriota, obronca konstytucji, czlowiekiem godnym, walczacym o dobro ojczyzny. Moskale najezdzaja na zamek Stolnika, Jacek zabija go z rosyjskiego karabinu. Rzad Targowicki przejmuje dobra Horeszków i nadaje je Soplicom. Jacek zostal okrzykniety zdrajca, choc Horeszko przed smiercia wybacza mu wine, kreslac znak krzyza - zemsta Gerwazego nie ma powodów moralnych, jest aktem nieposluszenstwa wobec swego pana. Jacek ucieka do Rzymu - staje sie symbolem Polaków walczacych o wolnosc ojczyzny. Zwiazuje sie z Legionami Dabrowskiego, splaca swe winy w bitwach pod Hochenlinden i Jena. W 1807 obecny przy oblezeniu Gdanska, w 1808 uczestniczy w ataku na Samosierre. Nastepnie wstepuje do zakonu bernardynów, przyjmuje imie Robak i zostaje kwestarzem - emisariuszem napoleonskim dzialajacym na terenach zaborów. W 1811 powraca do Soplicowa by przygotowac powstanie. Nie udalo mu sie postawic swej rodziny na jego czele, by tym samym mogli zmyc hanbe ze swego nazwiska. Umiera jesienia 1811 oslaniajac przed kula Horeszke, odznaczony posmiertnie Legia Honorowa.
Przemiana Soplicy to symboliczny kierunek przemian, który musi sie dokonac w swiecie szlacheckim, aby Polska mogla odzyskac niepodleglosc. Nie ma takiej slabosci, której nie da sie przezwyciezyc sila ducha.
Adama Mickiewicza inspirowaly kreacje europejskich bohaterów literackich. Literatura romantyczna wykreowala bardzo swoisty typ bohatera - jest to jednostka nieprzecietna, poszukujaca sensu istnienia, piekna swiata. We wczesnej mlodosci u wieszcza widzimy bohatera werterowskiego - Gustawa oraz bajronicznego - Wallenroda. Obaj sa indywidualistami, obaj nie akceptuja praw swiata. Gustaw to bohater nieszczesliwej milosci, Konrad - ofiarnej zdrady. Istote ewolucji dobrze ukazuje scena prologu III czesci "Dziadów" - Gustaw przemienia sie w Konrada, bojownika o wolnosc. Mickiewicz nie tworzy wrazliwego poety, lecz kogos, kto przezwyciezyl wlasny egoizm. Bedac indywidualista wykraczajacym poza przecietnosc staje sie bohater mickiewiczowski jednostka w pelni swiadoma swej ofiary - bohaterem prometejskim. Drugim rodzajem bohatera mickiewiczowskiego jest prorok, w którym dusze romantyczna zastepuje pokora - ksiadz Piotr.
W "Panu Tadeuszu" dokonuje sie negacja postaw bohatera romantycznego. Po przemianie moralnej jest on bohaterem pokory rezygnujacym z indywidualizmu. Kreacja bohatera mickiewiczowskiego to powolne odchodzenie od wartosci romantycznych.
Szlachta w "Panu Tadeuszu"
W zbiorowosci szlacheckiej mozna wyodrebnic kilka grup. Tradycjonalistami, obroncami dawnych idealów szlacheckich sa Sedzia i Podkomorzy. Dom Sedziego to tradycyjny, szlachecki, polski dom. Sedzia jest dobrym gospodarzem, prekursorem kapitalizmu - ludzie znajduja tam opieke i zarobek, jest ludzki dla chlopów. Druga taka postacia jest Podkomorzy - w 1812 roku zostal przez szlachte obrany marszalkiem konfederackim powiatu nowogrodzkiego. Drugie miejsce w poemacie zajmuja drobnoszlacheccy oryginalowie - Gerwazy Rebajlo - biedny szlachcic sluzacy u Horeszków. Bral udzial w konfederacji barskiej, jest msciwy, okrutny, nie respektowal aktu milosierdzia swego pana, morduje kogo i gdzie sie da. Wojski (Hreczecha) - szlachcic, calkiem bogaty, przyjaciel i daleki krewny Sedziego. Byl mistrzem polowania, znakomitym kucharzem. Rejent Bolesta - urzednik sadowy, Asesor - sluzy kazdemu kto lepiej zaplaci, wstapi do policji powiatowej, to on sprowadzil Moskali. Wozny Protazy Brzechalski - pracowal przy trybunale w Grodnie, pózniej poszedl na chleb do Sopliców. Trzecia grupa jest szlachta dobrzynska - zasciankowa - prowadzi zywot chlopski. Przybyla na Litwe z ziemi dobrzynskiej uchodzac przed Krzyzakami. Patriarcha rodu jest Maciej - dojrzaly patriota, obywatel, swiadek historii - bral udzial w konfederacji barskiej, w wojnie 1792 r., powstaniu kosciuszkowskim. On wyraza refleksje polityczne poety. Bartek Prusak - przedsiebiorczy kupiec, Maciej Chrziciel, Bartek Brzytewka - dzielni zolnierze, obroncy ojczyzny, ludzie prosci. Na marginesie Mickiewicz wspomina o szlachcie tubylczej.
Nowe wartosci wprowadza Tadeusz - uwlaszczenie chlopów oraz zolnierze napoleonscy - postacie autentyczne - generalowie Dabrowski, Kniaziewicz, Malachowski, Grabowski.
Ocena swiata szlacheckiego.
Gdyby obraz byl realistyczny móglby wydac sie ponury - ludzie uwiklani w konflikty, pograzeni w prywacie, msciwi, niekiedy okrutni. Ale Mickiewicz spoglada na ten swiat z humorystycznym dystansem - wady ulegaja minimalizacji, a zalety wyeksponowaniu - sila wiezi zbiorowej, walecznosc, zdolnosc do poswiecenia, milowanie ojczyzny, poszanowanie tradycji.
Motywy napoleonskie.
Mickiewicz ukazal przemarsz wojsk napoleonskich przez ziemie polskie. Ówczesni Polacy wiazali z Napoleonem nadzieje na odzyskanie niepodleglosci. Poeta charakteryzuje rok 1812 jako rok nadziei na odzyskanie niepodleglosci. Przemarsz wojsk byl jutrzenka nadziei. Jednak poeta wlozyl w usta Macka krytyke Napoleona - armia napoleonska zachowuje sie jak okupanci - rabuje, gwalci, morduje. Stanowisko pisarza w tej kwestii nie jest jasne - uwielbienie w ksiedze 11, krytyka w 12.
Swiat przyrody w "Panu Tadeuszu"
3/4 utworu zajmuja opisy przyrody. Jest ona bohaterem dziela. Ukazana zostala zgodnie z duchem filozofii romantycznej jako byt uduchowiony. W rozmowie Hrabiego z Tadeuszem w ksiedze IV autor ukazujac bogactwo przyrody polskiej wyraza refleksje, ze krajobraz wlasciwy dla danej krainy jest materialnym obrazem ducha jej mieszkanców. Przyroda jest swiadkiem historii danego narodu oraz jego kultury. Petryfikuje w sobie najistotniejsze elementy tradycji danego narodu.
Liryki Adama Mickiewicza.
"Do M..."
Podmiotem lirycznym jest kochanek posiadajacy wiele cech autorskich. W I zwrotce w monologu udramatyzowanym, majacym cechy dialogu widzimy obraz dramatu rozstania kochanków. Dalsza czesc wiersza to monolog adresowany - adresatem jest Maryla Wereszczakówna. Podmiot liryczny odmalowuje okolicznosci wspólnych spotkan i przezyc. Rozdzieleni zostali w swiecie materialnym, ale nie w swiecie ducha, gdyz ich milosc jest zbyt gleboka. To przekonanie bierze sie z romantycznej koncepcji milosci - powinowactwa duchowego kochanków.
"Do***. Na Alpach w Splügen"
Poeta marzy by dzielic Alpy z Maryla. Wyznaje, ze po siedmiu latach, wciaz teskni za ukochana. Laczy ich powinowactwo duchowe. Jest wygnancem, który szuka w swym zyciu przystani, domu i ojczyzny. Kojarzy mu sie to z pierwsza, wzniosla, czysta miloscia. Twierdzi, ze kochanka prowadzi teraz zywot dosc niski.
"Do matki Polki"
Wiersz jest uniwersalnym obrazem narodowej historii - ponadczasowy los polskiej rodziny zdeterminowany przez tragiczne wydarzenia dziejów. Obraz narodowy jest paralelnie powiazany z obrazem religijnym. Poeta zwraca sie do kazdej polskiej matki z pelna bólu i goryczy przestroga by przygotowala syna na meczenstwo i smierc, które go upodla, gdyz pozbawione beda atrybutów rycerskich. Autor porównuje sytuacje matki Polki do cierpiacej Matki Bozej, Polaka do Chrystusa. W swietej rodzinie powinna matka Polka szukac ukojenia, pociechy i sily duchowej. Wiersz napisany przed powstaniem listopadowym ma wartosci profetyczne - zapowiada jego upadek.
"Reduta Ordona"
Jest to utwór narracyjny, dominuja w nim elementy epickie nad lirycznymi. Jest to relacja narratora (adiutanta) - opisuje obrazowo walke z przewazajacymi silami wroga, ukazuje jej dramatyzm. Wiersz jest holdem dla zolnierza polskiego, potepia despotyzm i tyranie Rosji, eksponuje polskie umilowanie wolnosci i poswiecenie.
"Rozmowa wieczorna"
Utwór sklada sie z trzech czesci. I ma ksztalt modlitwy, dwie pozostale komentarza do tejze modlitwy. Ma ona ksztalt nieomal intymnej, serdecznej rozmowy. Jest szczególnym doznaniem, które ksztaltuje dusze czlowieka, jego rozum, etyke. Poeta odrywa swoista paradoksalnosc modlitwy - jest ona przeciez ofiara, ukorzeniem sie. Tymczasem autor mówi, ze w modlitwie czlowiek od Boga otrzymuje dary, to Bóg sluzy czlowiekowi, a nie odwrotnie. Kazda dobra mysl skierowana do Boga zostaje zwrócona w postaci darów laski. Paradoksalna jest tez postawa Boga - On, Król, Pan, Wladca swiata ma charakter nieomal poddanczy :
"Tys król, o cuda i Tys mój poddany"
Milosc stworzenia wobec Stwórcy moze wyrazic sie poprzez wspóluczestnictwo w cierpieniu Boga. II czesc wiersza odkrywa inny aspekt modlitwy - sluchajacy jej Bóg jest przyjacielem, jego natura jest milosierdzie. W przeciwienstwie do czlowieka jest cierpliwy i lagodny, wyslucha kazdych ludzkich zwierzen. III czesc utworu odnosi sie do samego poety, który mówi, iz spokój jest tylko pozorny - gdzies w glebi przezywa dramat, cierpi, a jedynym powiernikiem jest Bóg.
"Medrcy"
Osnowa utworu sa motywy pasyjne. Autor wyraza refleksje o istocie zjawisk kultury europejskiej. Uczeni w Pismie zostaja zastapieni medrcami i filozofami. Uczeni sa jak gdyby oprawcami Chrystusa. Starozytni Zydzi ukrzyzowali Jezusa w wymiarze incydentalnym, medrcy swoja nauka zadaja mu smierc w wymiarze historyczno - kulturowym. Znajdujemy odwolanie do ewangelicznej sugestii wyrazonej w slowach Jezusa, iz najglebsze prawdy wiary pojmowane sa tylko dla ludzi najprostszych. Bóg jesli umiera to jedynie w umyslach uczonych. Prawda rozpoznana bez swiatla laski bozej jest tylko falszem.
"Rozum i wiara"
Wiersz dotyczy podobnego zagadnienia. Wyraza poglad, iz prawda jest darem. By go otrzymac niezbedna jest pokora. Inteligencja zaciemnia obraz swiata. Poeta charakteryzuje zmagania ludzi ze swiatem. Próby zrozumienia istoty ludzkiej egzystencji traktuje jako wyraz pychy. Jedyna odpowiedzia na zagadke egzystencji jest swiadomosc istnienia Boga. Nawiazuje do sentencji Pascala "Bóg jest dotykalny dla serca, nie dla rozumu, rozum jest slepy. Darem prawdziwego widzenia wzbogaca czlowieka wiara".
Liryki lozanskie Adama Mickiewicza.
"Snuc milosc"
Brak tu ekspresji uczuc czy swiadectwa uniesien emocjonalnych. Autor odszedl od liryki inwokacyjnej i bezposredniej. Wypowiedz ma charakter religijno - filozoficzny, zawiera srodki ekspresji posredniej, symbol, sugestie. Poeta pisze o milosci jako wladzy duszy, jako o tej czastce ludzkiej natury otrzymanej przez Boga. Milosc to przestrzen duchowa, w której dokonuje sie najwiekszy czlowieczy rozwój, jest zródlem mocy duchowej.
"Bóg stal sie czlowiekiem, by ludzie mogli stac sie bogami"
Dzieki milosci nastepuje przebóstwienie natury czlowieka.
"Nad woda wielka i czysta"
Autor konstruuje dwustopniowy obraz poetycki. Trwanie natury (woda i obloki) to zywe swiadectwo madrosci Boga podczas gdy czlowiek przemija. Dzieki temu przemijaniu czlowiek stanowi integralna czastke wszechswiata.
"Gdy tu mój trup"
Autor przedstawia dojrzewajacego duchowo czlowieka. Odrebnosc duszy i ciala, szczególnie u ludzi w podeszlym wieku jest bardzo wyrazna. Obecnosc duszy staje sie pozorna, ulatuje ona do ojczyzny mysli. Ojczyzna taka dla poety sa jego wspomnienia, uczucia mlodziencze, krainy dalekie, choc sercu bliskie.
"Polaly sie lzy me czyste, rzesiste"
Utwór charakteryzuje sie niezwykla zwiezloscia, autor dazy do poetyckiego skrótu, maksymalizacji znaczen. Wiersz - placz, podsumowanie wlasnej egzystencji. Wszystkie ludzkie osiagniecia, sukcesy sa marnoscia, gdyz kazde ludzkie zycie konczy sie poczuciem egzystencjalnej kleski.
"Ach, juz w rodzicielskim domu"
Autor dokonuje podsumowania zycia. Sugeruje, iz istotna wartoscia nie sa slowa, lecz czyny milosci i milosierdzia.
"Pytasz, za co Bóg trocha slawy mnie ozdobil"
Rozwiniecie mysli z poprzedniego utworu. Pochwala pokory i milczenia. Nawiazanie do blogoslawienstw ewangelicznych. Zaczynem dobra nie sa ani uniesienia, ani filozofie, tylko prawe ludzie uczynki milosci. Sa tworzywem królestwa bozego na ziemi. Romantyczny wieszcz u schylku zycia dokonuje poetyckiej analizy powolania poetyckiego. Wyraza poglad historiozoficzny, iz istotne w zyciu nie sa wydarzenia historyczne, lecz indywidualna swietosc kazdego czlowieka.
"Geby za lud krzyczace"
Odrzucenie ideologii rewolucyjnej. Autor sugeruje, iz ci, którzy krzycza w imieniu ludu sa falszywymi prorokami i u kresu ich dziejów czeka ich tylko zapomnienie.
Juliusz Slowacki "Kordian"
Zostal napisany w drugiej polowie 1833 r. w Genewie. Inspiracja bylo powstanie listopadowe, ale takze chec podjecia polemiki z Mickiewiczem, zwlaszcza III czescia "Dziadów".
"Przygotowanie"
Akcja dzieje sie 31 XII 1799 r. - moment przelomu wieków, Bóg oddal wladze nad swiatem Szatanowi, potegi piekielne stwarzaja historie XIX w. Tworzywem historii sa pierwiastki ideowe stworzone w wieku poprzednim. Szatan poleca Mefistofelesowi oblakac zolnierza - ofiara jest Kordian.
Ocena przywódców powstania listopadowego.
Gen. Józef Chlopicki - byl uczestnikiem insurekcji kosciuszkowskiej, legionista, dowódca I Dywizji Piechoty. Zostal wodzem naczelnym i dyktatorem powstania. Autor zarzuca mu starcza nieudolnosc.
Adam Czartoryski - przywódca konserwatystów podczas powstania, dzialacz dyplomatyczny. Jedyna godna postac, ale naduzywajaca dyplomacji.
Gen. Skrzynecki - bral udzial w bitwie pod Raszynem, w wojnach napoleonskich. Nie podpisal wyroku na Lukasinskim. Drugi przywódca wojskowy powstania. Autor zarzuca mu tchórzostwo i nieudolnosc.
Julian Niemcewicz - autor "Spiewów historycznych", arcypatriotycznego tekstu literackiego. Autor zarzuca mu zycie wspomnieniami i porównuje do eunucha.
Joachim Lelewel - przywódca demokratów - chwiejny politycznie, zajmuje sie pozornymi problemami.
Jan Krukowiecki - ostatni dowódca wojskowy powstania. Poddal Warszawe nie podejmujac walki. Autor zarzuca mu zdrade.
Slowacki o roli poezji i poety w zyciu narodu.
Slowacki prezentuje trzy charakterystyczne poglady. Prezentowany przez pierwsza osobe, prawdopodobnie Mickiewicza, zawarty jest w "Ksiegach narodu i pielgrzymstwa polskiego". Wedlug niego poezja winna w trudnej sytuacji historycznej po klesce powstania dostarczyc pociechy, oddalic od narodu widmo rozpaczy. Ciezar kleski powinien wziac na siebie poeta, przywódca, prorok narodu. Zmartwychwstanie narodu dokona sie dzieki bozej sprawiedliwosci i ofierze proroka - poety.
Druga osoba (publicysci emigracyjni) szydzi z pierwszej, osmiesza program z punktu widzenia realizmu politycznego.
Trzecia dystansuje sie i wyraza program ideowy Slowackiego. Poezja moze spelnic swe zadanie wtedy, gdy potrafi dostarczyc narodowi mitu sily i przechowac dzieje nieudanego powstania.
Akt I - bohater ma rysy werterowskie, przypomina Gustawa z IV czesci "Dziadów". Doswiadcza melancholii, smutku duszy i braku sensu istnienia. Grzegorz próbuje w duszy bohatera obudzic poczucie hartu ducha. Opowiada epizody z wojen napoleonskich. Opowiesci te nie budza jednak ducha meskosci w chlopcu. Zakochuje sie w Laurze, popelnia samobójstwo (prawdopodobnie chybil, gdyz widzimy go w akcie II).
Akt II - sredniowieczny moralitet, ukazuje wedrówke bohatera w poszukiwaniu wartosci. Zdobywa on doswiadczenie poza granicami kraju i doznaje wielu rozczarowan dotyczacych poznawanych wartosci. W Londynie rozczarowuje sie mieszczanskim spoleczenstwem, w którym wszystko mozna kupic za pieniadze. We Wloszech rozczarowuje milosc do kobiety, w Watykanie do religii (papiez Grzegorz XIV byl autorem listu pasterskiego wzywajacego Polaków do zachowania spokoju). Akt II jest symbolem wedrówki przez zycie - od narodzin, przez poznanie wartosci pieniadza, samego siebie, poprzez pierwsza milosc, do Sadu Niebieskiego, objawienia prawdziwego sensu wiary. Zwienczeniem tej wedrówki jest niebo i ponowne odrodzenie - Mont Blanc i postanowienie powrotu do ojczyzny. Monolog Kordiana to odpowiednik Wielkiej Improwizacji. Manifestuje poczucie mocy wewnetrznej. Odnajduje sens swojego zycia - chce by Polska byla Winkelriedem narodów (Winkelried, rycerz, który poswiecil swoje zycie za towarzyszy).
Akt III, scena I - ukazuje postawe ludu Warszawy zafascynowanego koronacja cara oraz winem, którym car czestuje warszawiaków. Scena II, poprzedzona rozbudowanymi didaskaliami, przedstawia cara - "legalnego wladce królestwa polskiego". Scena III - równiez ukazuje postawe ludu, który nie wykazuje niecheci do Rosjan pomimo dzieciobójstwa ksiecia Konstantego. Scene zamyka spiew Mefistofelesa usypiajacego ludzi. Wino, które pili bylo szatanskie. Scena IV - w katedrze spotykaja sie spiskowcy i debatuja czy zabic cara, czy nie. Prezes jest przeciwny morderstwu, kwestionuje jego sens polityczny, potepia terroryzm polityczny - przeciwstawia mu idee rycerska. Kordian uwaza, ze car pohanbil korone królów polskich, sadzi, iz gdy sie go zgladzi naród powstanie do walki. Wierzy, ze jest w stanie dzwignac sprawe niepodleglosci swego kraju. Walczy ze swoja imaginacja, która wyolbrzymia lek, pozbawia zdolnosci dokonania zbrodni. Scena VI - szpital wariatów. Doktor - kolejne wcielenie Mefistofelesa, chce jego duszy. Wyglasza prawde o sensie uczynków Kordiana, mimo to nie udaje mu sie go opetac. Scena VII - obraz parady, Wielki Ksiaze obiecuje darowac Kordianowi zycie, car jest jednak przeciwny. Scena VIII - "pseudospowiedz" - rozmowa z Grzegorzem. Scena IX - spór cara i Wielkiego Ksiecia - o malo nie dochodzi do puczu. Scena ostatnia - Plac Bankowy, zamkniecie otwarte dramatu.
Wymowa.
Krytyka idei spiskowej, przywódców powstania oraz idei samotnej walki o wolnosc ojczyzny.
Liryki Juliusza Slowackiego.
"Bogarodzico"
Pierwsza zwrotka - zwraca sie do Matki Bozej, odwoluje sie do uczuc patriotycznych, przypomina o dawnej swietnosci narodu. Walka o wolnosc jest przedmiotem pochwaly, jako ofiare nalezy ja zlozyc przed Matka Boza, by ta zlozyla ja przed Bogiem. Druga zwrotka mówi o tym, ze zryw narodowy Polaków wyzwoli wole walki wsród Rosjan. Trzecia zwrotka opisuje zwyciestwo wolnosci nad Rosja carska. Czwarta to apostrofa do Litwinów, by walczyli, by powstali. Poeta formuluje wezwanie do walki. Walka narodowa Polaków to odradzanie sie Feniksa z popiolów. Utwór ma charakter modlitewny.
"Smutno mi Boze"
Przedmiotem pochwaly jest porzadek wszechrzeczy, utwór takze ma charakter modlitewny. Autor patrzy na piekny swiat, godny podziwu, a mimo to doznaje smutku. Piekne dziela boze nie raduja serca poety. Swój smutek okazuje tylko przed Bogiem. Wie, ze nigdy nie bedzie mógl powrócic do ojczyzny. Pielgrzym, wygnaniec, bezdomny czlowiek. Ma swiadomosc, ze jego szczatki nie spoczna na ojczystej ziemi, dlatego tez dusz nie zazna spokoju. Poeta ma glebokie poczucie przemijania, jest umarlym za zycia, czuje, ze juz przeminal. Los poety jest przesadzony, Bóg nie wyslucha jego modlitwy. W ostatniej zwrotce autor mówi, iz ma swiadomosc wlasnej malosci, kazda chwila jest umieraniem. Byt nie jest naszym przeznaczeniem, poeta nie moze sie z tym zgodzic, lecz bedzie sie staral zaakceptowac.
"Grób Agamemnona"
Podrózny poeta wstepuje do grobu Agamemnona. Duma tam o historii swojego narodu, istocie powolania poetyckiego. Chcialby móc, niczym Homer, pisac wierszem bohaterskim o chwale swego narodu, ale nie moze, gdyz jest poeta narodu ujarzmionego. Jego losem jest siadac na grobowcach, do nich bowiem naleza losy narodu. Jest twórca niezrozumianym, porzuconym, wygnancem. By oczyscic swa dusze, by zdobyc sie na wielkosc przedstawia sie jako jezdzca, rycerza. Odkrywa z bólem, ze nie jest godzien zatrzymac swego konia na Termopilach - symbolu chwaly dawnej Grecji. Symbolem upadku jest natomiast Cheronea, przypomina o niechwalebnych momentach jej historii. Poeta odkrywa, ze nie moze utozsamiac sie z chwala Grecji, lecz z jej niewola. Mamy tu wyrazna aluzje do uczestników powstania listopadowego - walczyli jak Grecy pod Cheronea. Te dwa wydarzenia laczy poeta z dwoma wyobrazeniami ojczyzny - realnym - utozsamianym przez Cheronee i idealnym - Termopile. Symbolem realnym jest "czerep rubaszny" - symbol tradycji sarmackiej. Póki ojczyzna bedzie miala zwiazek z kultura sarmacka, póty nie odzyska niepodleglosci. Ojczyzna oczyszczona z tej tradycji wybije sie i osiagnie upragniony cel. Poeta oskarza realna ojczyzne za jej sluzalczosc. Do tej ojczyzny poeta sie zwraca, ta osadza - pragnie byc krytykiem narodu, pragnie mówic prawde i ma swiadomosc, ze mówi rzeczy niepochlebne, bolesne, tragiczne, lecz ojczyzna niewolnicza nie ma moralnej sily sadzic swego syna. Ojczyznie zbywa nie wielkosci serca, lecz rozumu.
Juliusz Slowacki "Beniowski"
"Beniowski" to poemat dygresyjny, napisany w latach 1841 - 1846. Akcja epicka ukazuje czasy konfederacji barskiej, walke z Rosjanami i chlopami ukrainskimi. Motyw ten byl w literaturze romantycznej bardzo popularny, wszyscy polscy pisarze ukazywali okrucienstwo tych wydarzen. Slowacki pisal nie tylko o tym okrucienstwie, ale i o niegodnym postepowaniu polskich magnatów. Oryginalnosc wyraza sie w osobie glównego bohatera - Beniowski to prosty szlachcic, pozbawiony wielkosci ducha.
Konstrukcja poematu dygresyjnego.
Konstrukcja poematu dygresyjnego oparta jest na prostej i niezbyt rozbudowanej fabule bedacej najczesciej rozwinieciem motywu podrózy bohatera, przedstawionego jako szereg róznych, nie zwiazanych ze soba sytuacji. Dominuje postac narratora, który w rozbudowanych dygresjach i refleksjach o charakterze lirycznym wprowadza motywy nie zwiazane z biegiem fabuly - tematy osobiste, filozoficzne, religijne i autotematyczne.
Piesn IV - tematem jest Ludwika Sniadecka, milosc i mlodosc nierozerwalnie sie ze soba lacza. Poeta mówi o powinowactwie duchowym. Kochankowie nie odnalezli sie na ziemi, lecz odnajda sie w niebie. Piesni V - miara doskonalosci poetyckiej jest takie poslugiwanie sie jezykiem by móc wyrazic cale bogactwo ludzkich uczuc. Konwencja literacka nie powinna ograniczac poety, powinna sluzyc idei poetyckiej. Przypomina poeta postac Jana Kochanowskiego - miary doskonalosci jezyka. Poeta roztacza takze przed nami swoje wlasne wyobrazenie Boga. Dla róznych ludzi Bóg ma rózne oblicze. Poete fascynuje Bóg w teofamii grozy, mocy, potegi. Fascynuje go Bóg Stwórca i Bóg Historii - Pan dziejów i Pan Kosmosu. Ku takiemu Bogu trzeba zblizac sie z heroiczna wielkoscia ducha, gotowym do ofiary. Ludzie mali, malego serca znajda bardziej pogodne oblicze Stwórcy. Boga milosierdzia nazywa poeta Bogiem Robaków. Nie takie Jego oblicze fascynuje poete. Spór o Boga staje sie poczatkiem polemiki z Mickiewiczem na wzór pojedynku Hektora z Achillesem. Slowacki zarzuca Mickiewiczowi slowianofilstwo - idee jednosci narodów slowianskich pod przewodnictwem Rosji, wiazanie sprawy narodowej z katolicyzmem. Wlasna postawe wobec narodu definiuje poeta :
"Kocham Lud wiecej niz umarlych kosci... Kocham..., lecz jestem bez lez, bez litosci"
Wedlug Slowackiego wieszcz nie powinien udzielac ludowi pociechy - winien byc bezwzglednym krytykiem narodu, bo slabosc i kleska wywoluja pogarde. Wyraza przekonanie, ze przyszle pokolenia Slowackiemu przyznaja racje. Siebie i Mickiewicza porównuje do dwóch Bogów poezji, obaj sa wielcy, choc Slowacki troche wiekszy.
Zygmunt Krasinski "Nie-boska komedia"
"Nie-boska komedia" napisana zostala w 1833 r., wydana w 1835. Autor nawiazuje do "Boskiej komedii" Dantego, ukazujacej boski porzadek swiata. Krasinski opisuje destrukcje owego porzadku. Jest to dramat wieloznaczny, wielotematyczny, choc wszystkie aspekty znaczeniowe laczy zasadnicza idea - ukazanie destrukcji swiata boskiego. Wystepuja trzy watki - poetycki, rodzinny, historiozoficzny. Czesc pierwsza traktuje o dramacie poety, który glosi szlachetne, wzniosle, piekne idee, a za drugiej strony w zadnej mierze tych idei nie potwierdza. Wstep rozpoczyna sie pochwala poezji (ironicznym), konczy sie potepieniem poety romantycznego. Krasinski mówi o moralnej odpowiedzialnosci za slowo - gloszone rzeczy nalezy potwierdzac we wlasnym zyciu. Krasinski potepia poetów i samego siebie za milosc do wlasnych dziel, a nie ludzi. To potepienie poezji wyplywa z faktu, iz romantycy czesto odrzucali poezje slowa, przekladali nad nia poezje zycia. Artysta ze sztuki czyni zródlo przyjemnosci, zamiast czynic z niej zródlo moralnego podniesienia zycia. Wyróznia dwa rodzaje poetów - falszywych - to ci, którzy usiluja stylizowac zycie wedlug literatury i ukladaja je podlug literackich wzorców oraz poetów prawdziwych - obdarzonych darem prorokowania. W dramacie Krasinskiego falszywym poeta jest Hrabia Henryk - zycie swoje próbowal budowac wedlug zewnetrznych wzorców i odebral w ten sposób sobie zdolnosc autentycznego przezywania zycia. Poeta prawdziwym jest Orc - blogoslawiony poeta. W momencie chrztu matka zwrócila sie do Boga, by jej syn byl poeta. By byc prawdziwym poeta trzeba cierpiec, z niego bierze sie moc twórcza - dziecko dotkniete jest slepota. Konstrukcja ma znaczenie symboliczne - Orc traci wzrok fizyczny, zyskuje duchowy - dar prorokowania. Czesc pierwsza i druga sa poswiecone problemom zycia rodzinnego i sytuacji egzystencjalnej czlowieka - bohaterem dramatu jest maz. Prawdziwa przestrzenia dramatu jest dusza glównego bohatera. Czesc pierwsza rozpoczyna kwestia Aniola Stróza - objawia powolanie jakie otrzymal hrabia Henryk - ma byc mezem i ojcem. Miara czlowieka jest zdolnosc kochania innych. Na samym wstepie Krasinski sugeruje, ze jego utwór bedzie mówil o braku serca, milosci. Aniol Stróz objawia, ze jesli Henryk dotrzyma przysiegi malzenskiej to bedzie zbawiony. Jednak hrabia traktuje malzenstwo jako ponizenie. Moce zla nie pozostaja spokojne - chór zlych duchów zsyla na hrabiego trzy pokusy - dziewice, symbolizujaca romantyczna absolutyzacje milosci, slawe, symbolizujaca romantyczna pogarde wobec ludzi i wizje Edenu. Dziewica ukazuje sie bohaterowi jako wymarzona, romantyczna kochanka, w zjawie widzi piekna kobiete - w ten sposób autor wyraza popularny poglad, ze pieknosc kobiety jest zludna, ukrywa sie w niej szpetota. Zona Henryka jako kobieta prosta widzi zjawe normalnie, sytuacja ta doprowadza ja do obledu. Hrabia, znudzony zyciem malzenskim zaniedbuje malzonke i ona, Maria, doswiadcza ciezkiej choroby obledu - trafia do szpitala wariatów. Rodzi jeszcze dziecko i chrzci je. Bardzo istotna role odgrywa moment pobytu zony w szpitalu - widzenia apokaliptyczne sa zapowiedzia wydarzen z 3 i 4 czesci dramatu. Najbardziej przejmujaco przedstawione jest odrzucenie przez Chrystusa krzyza zbawienia. Hrabia zostaje wezwany do nawrócenia przez Aniola Stróza. Henryk jest romantykiem, chce oddac sie sluzbie slawy. Odrzuca koncepcje zycia sielskiego. W kolejnej czesci dramatu zobaczymy Henryka w okopach Swietej Trójcy - pojecie XIX w., komentujace postawe Kosciola wobec agresji laicyzacyjnej. Od tej postawy odstapil dopiero na soborze watykanskim drugim. Hrabia idzie wiec bronic tradycji, przeszlosci. Staje sie przywódca obozu arystokracji - rodu i pieniadza. Hrabia w przebraniu zwiedza obóz rewolucjonistów, widzi tam wywodzacy sie z plebsu motloch, ludzi biednych, glodnych, mieszczan, przechrztów. Obecnosc tych ostatnich moze miec swa zródla historyczno - kulturowe - spisek Zydów przeciwko chrzescijanstwu lub poglad, iz Zydzi u kresu dziejów przejda na chrzescijanstwo. Zbiorowosc ta pozbawiona jest poczucia sensu wydarzen politycznych, swiadomosci spolecznej. Swiadomym przywódca rewolucji jest Pankracy - on jeden rozumie wydarzenia polityczne. Rewolucja ma swego kaplana, wprowadza nowa religie - nawiazuje ona do obrzedów poganskich i satanistycznych. Istota owych obrzedów jest bluzniercze praktykowanie orgiastycznego erotyzmu. Pod koniec czesci III mamy dyskusje - Hrabiego odwiedza Pankracy i pragnie zalozyc skansen dla arystokracji, gdzie zyl by tylko Hrabia. Dyskusja traktuje o roli arystokracji w historii, a takze o rewolucji. Henryk przypomina o chlubnych elementach arystokratycznej tradycji - o jej rycerskich korzeniach, o roli cywilizacyjnej, o opiece jaka otacza arystokracja ludzi biednych - zniszczenie arystokracji to zniszczenie kultury i tradycji. Czesc IV - dzialalnosc Hrabiego jako przywódcy arystokracji, która leka sie walki i gotowa jest sie wyrzec wolnosci dla ocalenia zycia. Za opór Hrabiego przeklinaja go, robi to nawet wierny sluga Jakub. Chór glosów objawia hrabiemu wyrok wiekuistego potepienia. Po smierci syna Hrabia popelnia samobójstwo - skacze w przepasc z krzykiem "Poezjo, badz mi przekleta". Wartosci jakimi kierowal sie Hrabia uksztaltowala poezja romantyczna - przywiodla go do zguby, dlatego bohater ja przeklina. Dramat zamyka obraz Pankracego spogladajacego na gruzy swiata. Mysli o budowie nowej rzeczywistosci, o odkupieniu dziela zniszczenia przez dzielo tworzenia. Ginie jednak w chwili triumfu, porazony wizja Chrystusa. W utworze Krasinski przedstawil historie jako nie - boskie dzielo ludzi. Swiatem winna rzadzic milosc, a rzadzi nienawisc. Autor ukazuje skutki braku milosci w swiecie tworzonym przez czlowieka. Ukazal takze konsekwencje braku milosci w zyciu rodzinnym. Sens swiata przywrócic moze jedynie Bóg. Opatrznosc jest jedynym prawdziwym twórca dziejów - czlowiek wnosi destrukcje. Tylko triumf Boga moze przywrócic wlasciwy cel zycia, doprowadzic do zwyciestwa milosci nad zlem. Autor pokazuje, iz arystokracja i lud walczace ze soba reprezentuja racje czastkowe. Jedyna prawdziwa racja jest racja milosci.
Poezja Cypriana Kamila Norwida.
Cyprian Kamil Norwid byl poeta niezwykle oryginalnym. Jego twórczosc zostala okreslona jako poezja mysli. Stosowal takie srodki ekspresji jezykowej, które zmuszaly do lektury aktywnej, twórczej. Stosowal technike przemilczenia, niedopowiedzenia, aluzji literackiej. Autor stosuje równiez aluzje graficzne i odwoluje sie do kontekstu historyczno - literackiego. Odbiorca poezji powinien byc erudyta. Utwory maja ksztalt paraboliczny, poeta powinien byc bacznym obserwatorem swiata, który za pomoca swojej poezji interpretuje rzeczywistosc jako zespól znaków bozej opatrznosci. Wiersze Norwida cechuje bogata symbolika literacka - podmiot liryczny wierszy rzadko pokazuje swoje oblicze, najczesciej utwory maja charakter sceniczny. Stosuje liczne neologizmy oraz dziwne formy gramatyczne - zwiazane jest to z praktykowana przez Norwida poezja slowa. Wyrazy staja sie w swojej egzystencji liczmanami - traca wazkosc swych znaczen, staja sie nijakie. Stad tez poeta pragnie odnalezc swiezosc znaczen wyrazów.
"Cos ty Atenom zrobil Sokratesie"
Norwid ukazuje wielkie postacie historyczne i ich ocene jaka otrzymuja za zycia i po smierci. Wyraza poglad, iz nie sa oni doceniani - po pochówku, niekiedy wielokrotnym, doznaja zapomnienia. Dlatego nie konczy poeta kwestii o Adamie Mickiewiczu. Wyjasnia to w liscie do Bohdana Zalewskiego - ten wielki wieszcz polski nie jest jeszcze przygotowany na pogrzeb historyczny, bo tak jak inni doznalby zapomnienia. "Do obywatela Johna Brown"
Wiersz ten powstal po wykonaniu egzekucji na niejakim Johnie Brownie, farmerze amerykanskim, który walczyl o wolnosc Murzynów. Norwid sugeruje, ze jednoczesnie zgladzono w tym kraju idee wolnosci, tworzona niegdys przez Kosciuszke i Washingtona. Utwór konczy sie jednak akcentem wiary w mozliwosc odrodzenia moralnego narodu splamionego zabójstwem jednego z najlepszych swych synów.
"Bema pamieci zalobnego rapsodu"
Wiersz powstal w 1851 roku dla uczczenia rocznicy zgonu gen. Józefa Bema. Byl on bohaterem powstanie listopadowego, kontynuatorem walki za "wolnosc wasza i nasza" we Francji, Portugalii, w czasie Wiosny Ludów, walczyl w obronie Wiednia i na Wegrzech. Kariere skonczyl w sluzbie tureckiej. Utwór jest rapsodem - podniosla w tonie piesn lub poemat o bohaterze i jego czynach. Napisany jest polskim heksametrem - podnioslym, uroczystym 15 - zgloskowcem. Bem jest przedstawiony jako rycerz idei, jego pogrzeb opisany jest jako pradawny, antyczny i staropolski obrzed poganski. Stad rekwizyty - pancerz, zielony wawrzyn, placzki w korowodzie. Jest nieustraszonym przewodnikiem ludzkosci, który ma pelna swiadomosc donioslosci chwili historycznej. Reprezentuje idee walki o wolnosc i wskazuje narodom droge do zwyciestwa nad czelusciami niewoli. Zwyciestwo narodu bedzie zwyciestwem ducha, nie oreza. Wyraza to ostatnia sekwencja wiersza odwolujaca sie do Pisma Sw. Ci, którzy przezyli nie powinni oplakiwac smierci Bema, lecz glosic jego idee. Wtedy rozpadnie sie twierdza niewoli i ucisku jak kiedys mury Jerycha.
"Fortepian Szopena"
Ten utwór poswiecony jest twórczosci Szopena i jemu samemu. Czesc 1 i 2 przedstawiaja piekno muzyki kompozytora. Zawarte jest tu wspomnienie o wizycie u Szopena kilka dni przed jego smiercia. Kolejne czesci - do V przedstawiaja ksztalt i tresc muzyki Szopena - integrowala ona doskonalosc antyczna z tradycja rodzima w duchu chrzescijanskim. Muzyka ta jest modlitwa, postac Szopena przypomina czlowieka udzielajacego blogoslawienstwa. Wyraza ona piekna idee - polski ludzi prostych, lecz wspinajacych sie na wyzyny. III zwrotka to norwidowska koncepcja sztuki - ma byc ona odblaskiem Boga w otaczajacym nas swiecie. By dzielo sztuki moglo osiagnac swoja pelnie musi dopelnic przejsciem przez cierpienie. Wiersz ten nawiazuje do faktu historycznego - zrzucenia bomby z palacu Zamoyskich na namiestnika cara, zolnierze w odwecie spladrowali palac i wyrzucili przez okno fortepian Szopena. Symbolizowac to moze owe dopelnianie sie sztuki poprzez cierpienie lub naród - los fortepianu to los tragizmu calego narodu.
"Promethidion"
Utwór traktuje o idei Prometeuszowej. Norwid uwazal go za twórce kultury ludzkiej - idea prometejska to idea mówiaca o pracy twórczej. Najpierw autor definiuje piekno - prawdziwe bedace owocem twórczego dzialania czlowieka, jest widocznym przejawem istnienia Boga w swiecie. Czlowiek w swej doczesnej egzystencji wezwany jest do pracy, której przedmiotem powinno byc tworzenie piekna. Wypelnienie tego powolania to wspóltworzenie z Bogiem Jego Królestwa na ziemi. Dalej autor mówi o wlasnym rozumieniu pracy twórczej - tworzeniem nazywa kazda prace ludzka, która przenika element duchowosci. Powinnismy dbac, by wszystko co nas otacza bylo piekne. Ubolewa, ze w Polsce nie dba sie o piekno rzeczy codziennego uzytku. Powinnoscia moralna czlowieka jest dbanie by rzeczywistosc otaczajacego nas swiata nacechowana byla autentycznym pieknem. Autor wyklada istote sztuki uzytkowej. Kresli wizje Polski jako chrzescijanskiej arkadii, w której slawienie piekna i dobra ludzie beda traktowac jako najwyzsza powinnosc.
"Moja piosnka"
Utwór powstal na obczyznie. Norwid wyrazil glebokie uczucie tesknoty za krajem ojczystym. Wiersz sklada sie z tercyn, z których kazda otwiera anafora wskazujaca na przedmiot tesknoty. Wiersz ma charakter modlitewny. By osiagnac podniosly, uroczysty ton, autor zastosowal paralelizm skladniowy i szyk przestawny. Kazda zwrotka jest zdaniem zlozonym z wtraconym zdaniem przydawkowym. Parenteza jest w wierszu Norwida przedstawieniem Polski jako chrzescijanskiej arkadii. Ma byc to kraj, w którym ludzie szanuja chleb powszedni, przyrode, bo sa dzielami Boga. W ewangelicznych kategoriach odrózniaja dobro od zla, prawde od falszu.
"Daj mi wstazke blekitna"
Pomiotem lirycznym wiersza jest poeta, prosi o wstazke blekitna - dar milosci. Szybko jednak mówiacy rezygnuje z prosby bo odkrywa, iz nie uzyska od kobiety autentycznych uczuc. Prawdziwa milosc jest bowiem darem Boga.
Przeslanie poezji Cypriana Kamila Norwida.
Norwid byl chrzescijanskim krytykiem europejskiego materializmu, byl filozofem moralistycznym, który cala twórczosc poswiecil poszukiwaniom rozumienia czlowieczej godnosci. Ostateczny owoc przemyslen zbliza Norwida do XX wiecznego personalizmu. Stosunek Norwida do tradycji literackiej : cenil romantyków, ale krytykowal ich za brak refleksji egzystencjalnej i moralnej oraz za brak filozofii pracy. Uwazal za wielka slabosc duchowa romantyków brak krytycznej mysli o uduchowieniu narodu. Krytykowal powstanie styczniowe jako pozbawione idei i ducha.