Narzędzia monitorowania i sposoby przywracania krótkoterminowej równowagi finansowej w przedsiębiorstwie


Prof. dr hab. Maria Sierpińska

Narzędzia monitorowania i sposoby przywracania krótkoterminowej równowagi finansowej w przedsiębiorstwie

Wprowadzenie

Utrzymanie równowagi finansowej zajmuje wysoką pozycję wśród celów zarządzania organizacją i zalicza się do podstawowych celów zarządzania finansami. Trafność decyzji w tym obszarze rozstrzyga o sukcesach w działalności gospodarczej. Zagadnienia dotyczące utrzymania równowagi finansowej przedsiębiorstwa należą do codziennych problemów każdej firmy. Nie jest codzienną czynnością decydowanie o zakresie programu inwestycyjnego czy kształtowanie struktury kapitału bądź dokonywanie kompleksowej analizy optymalizacji funkcjonowania podmiotu. Natomiast na bieżąco firma gospodaruje kapitałem obrotowym netto, podejmując decyzje dotyczące zaopatrywania produkcji w surowce i materiały, sprzedaży wytworzonych wyrobów gotowych , inkasowania należności, zaciągania i regulowania krótkoterminowych zobowiązań. Każdy zarządzający firmą musi wiedzieć, że utrzymanie równowagi finansowej zwłaszcza w krótkim okresie często decyduje o losach firmy. Doświadczenia gospodarek rynkowych wskazują, że główną przyczyną bankructw i upadłości firm nie jest ponoszenie strat, lecz utrata zdolności do terminowego regulowania zobowiązań. W Wielkiej Brytanii wśród małych i średnich firm, które upadały 75 - 80% było zyskownych w momencie bankructwa. We Francji odsetek takich firm był nieco mniejszy i wynosił 60%. W podobnej skali zjawisko to występuje w innych krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej.

Przedmiotem rozważań są sposoby i narzędzia monitorowania równowagi finansowej. W dalszej kolejności zaprezentowane zostaną przedsięwzięcia pozwalające na jej przywrócenie i podtrzymanie.

Istota równowagi finansowej w przedsiębiorstwie

Pojęcie równowagi używane jest w każdej dziedzinie życia i nauki. Wywodzi się ono z łacińskiego słowa equilibrium, czyli równość wag. Wiele znaczeń tego pojęcia, typowych dla nauk przyrodniczych, fizycznych, chemicznych czy społecznych, zostało przetransponowanych do nauk ekonomicznych.

Historia pojęcia równowagi w ekonomii sięga początków ekonomiki jako dziedziny nauki. Najogólniej, równowaga jest opisem pewnego stanu rzeczy, szczególną formą abstrakcji, zastosowaną do badań ekonomicznych.

W polskiej teorii ekonomii dotychczasowy rozwój badań nad równowagą koncentruje się na dwóch jej znaczeniach. Po pierwsze rozważa się ją według kryterium przedmiotowego, z czego wynikają różnorodne teorie równowag w zakresie:

- równowagi cząstkowej( odcinkowej ) jako równości podaży i popytu na danym rynku,

- równowagi ogólnej, w której popyt zrównuje się z podażą na wszystkich rynkach towarów i usług,

- globalnej równowagi dochodowo - rynkowej, w której suma zamierzonych wydatków na towary i usługi równa jest ich wartości.

Po drugie problemy równowagi bada się ze względu na kryterium czasu, wprowadzając kategorię równowagi krótko- i długoterminowej.

W literaturze ekonomicznej nader często spotyka się terminy: równowaga gospodarcza i równowaga rynkowa. Przez równowagę gospodarczą rozumie się zwykle taką sytuację, w której podstawowe wielkości ekonomiczne nie zmieniają się i nie działają siły powodujące zmiany tych wielkości. Jest to więc stan pewnego bezruchu, w którym znajduje się gospodarka, stan w którym poszczególne wielkości (strumienie i zasoby) oraz ich wzajemne relacje nie ulegają zmianie. Jeśli stan ten zostaje zakłócony to układ znajduje się w nierównowadze.

Równowaga występuje w rzeczywistości niezmiernie rzadko, można powiedzieć, że jest ona dość abstrakcyjnym narzędziem opisu realnych procesów gospodarczych. Niemniej jednak jest ona uważana za pożyteczny instrument analizy teoretycznej, w której wychodząc z uproszczonego obrazu świata, w równowadze dokonuje się wzbogacania modelu, wprowadza się elementy dodatkowe i analizuje się proces, a więc zjawiska dynamiczne. Pożyteczne jest także porównywanie stanów w różnych okolicznościach, gdyż pozwala to na formułowanie wniosków, co do kierunku zmian procesów gospodarczych, wynikających z wprowadzenia do modelu nowych zmiennych lub ich odmiennej charakterystyki.

Termin równowaga rynkowa oznacza równość popytu i podaży na wszystkie dobra (równowaga ogólna), bądź na dobro określone (równowaga cząstkowa). Jest ona osiągana poprzez mechanizm wzajemnego dostosowywania się popytu, podaży i cen, zwany mechanizmem rynkowym. Zgodnie z nim, wzrostowi cen towarzyszy wzrost podaży i spadek popytu, natomiast spadkowi cen - spadek podaży i wzrost popytu.

Przy dążeniu do osiągnięcia równowagi istotne są warunki, w których równowaga ta się kształtuje oraz mechanizm przebiegu transakcji. Może ona mieć charakter równowagi statycznej, bądź dynamicznej. Równowaga rynkowa przekłada się na funkcjonowanie podmiotów gospodarczych będących równocześnie dostawcami oraz odbiorcami dóbr i usług. Rozwój podmiotu gospodarczego będzie zależał nie tylko od równowagi wewnętrznej, ale i od równowagi zewnętrznej (otoczenia, w którym ten podmiot działa).

Należy zauważyć, że w polskiej myśli ekonomicznej mało jest rozważań nad równowagą w znaczeniu podmiotowym, czyli równowagą przedsiębiorstwa. Tymczasem równowaga ta stwarza pomost łączący podmiotowe i przedmiotowe właściwości rynku. Wytycza inną perspektywę poznawczą pozwalającą pełniej zrozumieć ogół warunków ekonomicznych, systemowych i instytucjonalnych, w których równowaga przedsiębiorstwa może przyczynić się do równowagi cząstkowej, a dalej równowagi ogólnej oraz globalnej i odwrotnie. W sprawnie działającej gospodarce, opartej na racjonalnych mechanizmach, droga do równowagi globalnej bierze swój początek w równowagach cząstkowych, te zaś w równowadze przedsiębiorstwa. Pomiędzy równowagą przedsiębiorstwa i równowagą cząstkową zachodzą więc związki prowadzące do rozumienia równowagi jako takiego stanu, w którym czas niezbędny do wymiany towaru na pieniądze jest równy czasowi niezbędnemu do wymiany pieniądza na towar.

Biorąc pod uwagę poszczególne sfery funkcjonowania przedsiębiorstw można wyróżnić równowagę organizacyjną, techniczno-technologiczną, czy finansową. Te równowagi cząstkowe wyrażają takie stany w wymienionych sferach, które zapewniają optymalne funkcjonowanie przedsiębiorstwa. W takim znaczeniu używa się terminu równowagi finansowo - gospodarczej. Jest ona osiągana poprzez właściwe rozdysponowanie przychodów ze sprzedaży, zapewniające generowanie zysku, osiągnięcie optymalnych relacji w obszarze struktury aktywów i źródeł ich finansowania oraz zapewnienie właściwych stosunków społecznych i wzajemnego respektowania oczekiwań uczestników organizacji gospodarczej.

Podejmując próbę zdefiniowania równowagi finansowej warto przypomnieć, że wszelkie decyzje finansowe podejmowane w przedsiębiorstwie podporządkowane są maksymalizacji bogactwa właścicieli w długim okresie. Ten nadrzędny cel związany jest z dwoma sprzecznymi ze sobą celami cząstkowymi. Są nimi:

Ryzyko to sprowadza się głównie do niebezpieczeństwa utraty płynności finansowej w krótkim okresie, zaś niewypłacalności - w długim. Natomiast nieodłącznym elementem dążenia do maksymalizacji stopy zwrotu z kapitału jest szukanie właściwej struktury kapitałowej. Dotyczy to optymalnego poziomu zadłużenia, przy którym stopa zwrotu z kapitału własnego jest wyższa od oprocentowania kapitału obcego. Zatem równowaga finansowa istnieje wtedy, gdy dzięki optymalnemu stopniowi zadłużenia następuje maksymalizacja stopy zwrotu kapitału własnego, a jednocześnie pewna jest zdolność płatnicza przedsiębiorstwa. Stan równowagi charakteryzuje optymalna struktura kapitału, odpowiadająca realizacji celów przedsiębiorstwa oraz trwała zdolność płatnicza.

Monitorowanie krótkoterminowej równowagi kapitałowej przedsiębiorstwa

W krótkim okresie, równowaga finansowa może być rozpatrywana od strony:

W pierwszym podejściu, podstawowym wymogiem utrzymania równowagi finansowej przez przedsiębiorstwo jest pokrycie aktywów trwałych stabilnymi źródłami finansowania. Chodzi tu o fundusze, które nie wymagają szybkiego zwrotu oraz pokrycie takiego poziomu aktywów bieżących tymi kapitałami, aby pozostałe aktywa, podlegające konwersji na gotówkę, wystarczyły na terminowe regulowanie zobowiązań krótkoterminowych. Istotnym warunkiem równowagi w tej sytuacji będzie optymalny poziom środków pieniężnych. Ich niedobór zachwieje zdolnością do terminowego regulowania zobowiązań, zaś nadmiar będzie powodował powstawanie kosztów utraconych możliwości, co obniży stopę zwrotu z kapitałów własnych.

Zależności między poziomem kapitału obrotowego netto a zapotrzebowaniem na ten kapitał można więc wyrazić jako:

stan równowagi

kapitał obrotowy netto = zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto

niedobór kapitału obrotowego netto

kapitał obrotowy netto < zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto

nadmiar kapitału obrotowego netto

kapitał obrotowy netto > zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto

W praktyce gospodarczej, pierwsza relacja jest spotykana rzadko, a jej występowanie jest związane z nadwyżką środków pieniężnych ponad krótkoterminowe potrzeby przedsiębiorstwa. Najczęściej jednak mamy do czynienia z dwoma sytuacjami zachwiania równowagi niedoborem lub nadmiarem kapitału obrotowego netto.

Obliczenie kapitału obrotowego netto i zapotrzebowania na ten kapitał narzuca konieczność przekształcenia księgowego bilansu przedsiębiorstwa przy wykorzystaniu kryterium czasu i sporządzenia bilansu analitycznego. Prezentuje go rysunek 1.

Rysunek 1 Skrócony bilans analityczny przedsiębiorstwa.

0x08 graphic
0x01 graphic

Aktywa stałe

=
+

Aktywa trwałe
Należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy

Aktywa bieżące

=
-

Aktywa obrotowe
Należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy

Kapitał stały
(pasywa stałe)

=
+
+
+
+
+

Kapitały własne
rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego
pozostałe rezerwy długoterminowe
zobowiązania długoterminowe
zobowiązania z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności powyżej 12 miesięcy
ujemna wartość firmy oraz inne rozliczenia międzyokresowe długoterminowe

Krótkoterminowe źródła finansowania
(bieżące pasywa)

=
+

+

Rezerwy krótkoterminowe
zobowiązania krótkoterminowe pomniejszone o zobowiązania powyżej tytułu dostaw powyżej usług powyżej terminie wymagalności powyżej 12 miesięcy
rozliczenia międzyokresowe krótkoterminowe

Źródło: Opracowanie własne

Przesunięcie należności krótkoterminowych powyżej 12 miesięcy do aktywów trwałych dla celów obliczenia aktywów bieżących uzasadnione jest tym, że przedsiębiorstwo planowo odzyska środki pieniężne od odbiorców w okresie dłuższym niż rok. Nie zabezpieczają one terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych. Pozostawienie ich w strukturze aktywów krótkoterminowych utrudniłoby ocenę stanu równowagi finansowej podobnie jak pozostawienie zobowiązań krótkoterminowych wobec dostawców powyżej 12 miesięcy w zobowiązaniach, które powinny być uregulowane w okresie krótszym niż rok bilansowy. Według międzynarodowych standardów rachunkowości zobowiązanie należy zaliczyć do krótkoterminowych jeżeli:

- oczekuje się, że zostanie ono rozliczone w toku normalnego cyklu operacyjnego jednostki; lub

- jest ono wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Wykorzystując bilans analityczny możemy ustalić kapitał obrotowy netto według formuły:

Kapitał obrotowy netto = Kapitał stały - Aktywa stałe

lub

Kapitał obrotowy netto = Aktywa bieżące - Zobowiązania bieżące

Formuła druga pokazuje, że kapitał obrotowy netto, to ta część aktywów bieżących, która nie musi być przeznaczona na regulowanie zobowiązań krótkoterminowych.

Zadaniem kapitału obrotowego netto w przedsiębiorstwie jest zmniejszenie ryzyka wynikającego z mniejszej płynności części aktywów bieżących (zapasów, należności) lub też wynikającego ze strat związanych z tymi środkami, np. trudnością sprzedaży wytworzonych produktów. Stanowi on pewnego rodzaju bufor bezpieczeństwa ułatwiający przedsiębiorstwu zachowanie płynności finansowej.

Kapitał obrotowy netto może w praktyce osiągnąć różny poziom.

Dodatnia różnica między kapitałem stałym a aktywami stałymi oznacza, że część aktywów bieżących przedsiębiorstwa jest finansowana źródłami długoterminowymi i z tego powodu pozostaje w ciągłej jego dyspozycji w obrotowej działalności przedsiębiorstwa. Kapitał długoterminowy, stanowiący dodatni kapitał obrotowy netto może być:

- w pełni pokryty kapitałem własnym,

- być sumą kapitału własnego i zobowiązań długoterminowych,

- być tylko zobowiązaniami długoterminowymi (rezerwy długoterminowe, kredyty i pożyczki, emisje obligacji, inne źródła)

Korzystając z kapitału obcego przedsiębiorstwo ponosi koszty kapitału. Stąd angażowanie tego kapitału w działalność gospodarczą musi być wyważone, z jednej strony z powodu kosztów, z drugiej zaś zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu. Polskie przedsiębiorstwa zbyt często korzystają z kredytów krótkoterminowych zamiast długoterminowych ze względu na zachowawczą politykę banków.

W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo nie posiada kapitału obrotowego netto a całe aktywa stałe są finansowane kapitałami stałymi, zaś aktywa bieżące kapitałami krótkoterminowymi mamy do czynienia z tzw. zerowym kapitałem obrotowym netto. Taka sytuacja ma bardziej teoretyczne niż praktyczne znaczenie, aczkolwiek okresowo stan kapitału obrotowego netto może być zbliżony do zera.

W przypadku, gdy aktywa stałe są wyższe niż kapitał stały przedsiębiorstwo nie posiada kapitału obrotowego netto, a część aktywów długoterminowych jest finansowana źródłami krótkoterminowymi. Taką sytuację określa się mianem ujemnego kapitału obrotowego netto.

Jest to sytuacja poprawna tylko wówczas, gdy część aktywów stałych wiążących na długi okres czasu środki przedsiębiorstwa, finansowana jest źródłami elastycznymi, których zwrot można przesuwać w czasie. Do takich źródeł należą rolowane emisje krótkoterminowych papierów dłużnych oraz część kredytów krótkoterminowych, przy których umowa kredytowa z bankiem jest tak podpisana, że istnieje możliwość odraczania spłaty kredytu. Niekiedy ujemny poziom kapitału obrotowego netto wynika ze specyfiki działalności gospodarczej. Przykładowo w firmach handlowych często występuje ujemny kapitał obrotowy netto, gdyż wydłużają one terminy płatności zobowiązań za dostarczone towary, a gotówkę otrzymują na bieżąco w momencie ich sprzedaży. Firmy te mają więc znacznie krótsze terminy realizacji należności niż terminy płatności zobowiązań, co powoduje powstawanie wolnych środków pieniężnych, które mogą być angażowane do finansowania aktywów trwałych, np. nowych pawilonów handlowych, akcji i udziałów u głównych dostawców. W dużej części przedsiębiorstw o długim cyklu produkcyjnym (stocznie, huty) ujemny poziom kapitału obrotowego netto jest symptomem trudności z utrzymaniem równowagi finansowej. Generalnie jednak równowaga ta będzie występować przy ujemnym kapitale obrotowym netto dotąd, dopóki w strukturze zobowiązań krótkoterminowych nie pojawią się zobowiązania przeterminowane, których termin zwrotu minął lecz firma nie miała środków na ich uregulowanie.

Rysunek 2. Dodatni i ujemny kapitał obrotowy netto jako źródło finansowania operacyjnej działalności przedsiębiorstwa

0x08 graphic
0x01 graphic

Źródło: Opracowanie własne

W celu ustalenia krótkoterminowej równowagi kapitałowej oprócz poziomu kapitału obrotowego netto (KON) trzeba ustalić zapotrzebowanie na ten kapitał

W praktyce stosuje się, w tym celu następującą formułę:

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto

=

kapitał obrotowy netto

-

saldo netto środków pieniężnych

Saldo netto środków pieniężnych stanowi różnice między środkami pieniężnymi posiadanymi na dany moment a środkami pozyskanymi. Ich dawcami mogą być:

W sytuacji występowania w przedsiębiorstwie zobowiązań przeterminowanych, poziom zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto wzrasta o ich kwotę. Zapotrzebowanie na KON oblicza się wówczas według zmodyfikowanej formuły.

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto

=

kapitał obrotowy netto

-

saldo netto środków pieniężnych

+

zobowiązania przeterminowane

Zobowiązania przeterminowane mogą mieć różny charakter. Te wobec instytucji publiczno - prawnych obciążone są stawką karnych odsetek ustalonych jako dwukrotność stopy kredytu lombardowego NBP. Nie stanowią one kosztów uzyskania przychodów, a zatem nie pomniejszają podstawy opodatkowania. Pozostałe zobowiązania mogą być obciążone odsetkami ustawowymi bądź umownymi. Jednak firmy często odstępują od tak restrykcyjnego instrumentu jak karne odsetki. Urzędy Skarbowe natomiast nie mogą zrezygnować z ich naliczania, stąd z potrzebą przywrócenia równowagi finansowej mogą być związane różne koszty finansowe.

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto można również ustalić:

ZKON = (zapasy + należności + rozliczenia międzyokresowe) - zobowiązania bieżące (bez kredytów, emisji papierów dłużnych i zaliczek od odbiorców) + zobowiązania przeterminowane

Do monitorowania zmian w kapitale obrotowym netto wykorzystuje się sprawozdanie z przepływu kapitałów (funduszy) (funds flow). Sprawozdanie to zapewnia dopływ informacji wspomagających procesy decyzyjne w przedsiębiorstwie. Wykazuje się w nim źródła przychodów i sposoby ich zagospodarowania. Źródła te ujęte są w dwóch grupach:

Druga część sprawozdania pokazuje sposoby trwałego zagospodarowania przychodów. Stąd ujęte są tu wszystkie transfery zysku netto na zewnątrz - dywidendy, tantiemy, nagrody dla załogi, zasilenie funduszu świadczeń socjalnych i inne cele społeczne.

Tabela 1. Sprawozdanie z przepływu kapitałów

I Źródła przychodów

Przychody wewnętrzne

1

Zysk netto

2

Amortyzacja

3

Wzrost rezerw na zobowiązania

4

Spadek aktywów trwałych

5

Inne

Przychody zewnętrzne

1

Emisja akcji, wzrost udziałów

2

Emisja obligacji

3

Wzrost zobowiązań długoterminowych z tytułu kredytów i pożyczek

4

Wzrost innych zobowiązań długoterminowych

II Zastosowanie przychodów

1

Wypłacone dywidendy

2

Wypłata nagród z zysku dla pracowników

3

Inne wypłaty z zysku

4

Spadek rezerw na zobowiązania

5

Wykup papierów dłużnych

6

Spłata kredytów i pożyczek

7

Wzrost wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych

8

Wzrost należności długoterminowych

9

Wzrost długoterminowych rozliczeń międzyokresowych czynnych

10

Pozostałe wykorzystanie

III Zmiany stanu kapitału obrotowego netto

1

Wzrost (+) spadek (-) zapasów

2

Wzrost (+) spadek (-) należności krótkoterminowych

3

Wzrost (+) spadek (-) inwestycji krótkoterminowych

4

Wzrost (+) spadek (-) krótkoterminowych czynnych rozliczeń międzyokresowych

5

Spadek (+) wzrost (-) zobowiązań krótkoterminowych

6

Spadek (+) wzrost (-) krótkoterminowych rozliczeń międzyokresowych biernych i przychodów przyszłych okresów

Źródło: Opracowanie własne

Przychody te przeznacza się ponadto na spłatę pożyczek i kredytów, wykup obligacji i innych papierów dłużnych. Drugą grupę stanowią wydatki na szeroko pojęte inwestycje rzeczowe i finansowe.

Różnica między łącznymi przychodami, a ich trwałym zagospodarowaniem obrazuje zmianę stanu kapitału obrotowego netto. Składają się na nią zmiany aktywów obrotowych przedsiębiorstwa (zapasów, należności, inwestycji krótkoterminowych, rozliczeń międzyokresowych czynnych) oraz zmiany stanu zobowiązań krótkoterminowych i rozliczeń międzyokresowych biernych krótkoterminowych.

Najważniejsze informacje płynące ze sprawozdania przepływów kapitału to pokazanie długookresowych źródeł przychodów i sposobów ich zagospodarowania, rozpoznanie źródeł długookresowego kapitału obcego (rodzaj kredytu, czas wykorzystania, emisja papierów dłużnych) lub dodatkowego kapitału własnego. Finansista czuwający na równowagą finansową powinien określić optymalny koszt kapitału i satysfakcjonującą stopę zwrotu z kapitału, aby nie ponosić kosztów utraconych możliwości z powodu nadmiernego zaangażowania kapitałów długoterminowych w bieżącej działalności gospodarczej.

Monitorowanie krótkoterminowej równowagi gotówkowej

Przedsiębiorstwo posiada krótkoterminową równowagę gotówkową, gdy wpływy i wydatki równoważą się dla przyjętego do zarządzania nią przedziału czasowego. Stan równowagi gotówkowej i jego zachwianie możemy zapisać formułą:

Wpływy = Wydatki

Wpływy < Wydatki

Wpływy > Wydatki

Jeśli zostaje zachwiana równowaga gotówkowa wpływy krótkookresowe w monitorowanym przedziale czasowym są bądź to mniejsze niż wydatki, co oznacza niedobór środków na pokrycie wydatków bądź większe, co oznacza kumulowanie się wolnej gotówki na koncie i ponoszenie kosztów utraconych możliwości. Utrzymanie równowagi gotówkowej narzuca konieczność nie tylko monitorowania jej stanu, ale przede wszystkim prognozowania przepływów gotówkowych. Znajomość przyszłych potrzeb ułatwi pozyskanie gotówki, obniży koszty finansowe pokrycia jej niedoboru oraz zapobiegnie utracie zdolności do terminowego regulowania zobowiązań.

Do krótkookresowego sterowania przepływami środków pieniężnych wykorzystuje się preliminarz obrotów gotówkowych, określony też budżetem wpływów i wydatków. Sporządza się go metodą kroczącą, najczęściej na okres półroczny. Polega ona na tym, że na koniec minionego miesiąca dobudowuje się kolejny miesiąc przepływów. Przykładowo, jeśli budżet był sporządzany na okres od początku stycznia do końca czerwca, to po skończonym podokresie na koniec stycznia planuje się wpływy i wydatki dla miesiąca lipca. Z doświadczeń praktycznych wynika, że przyjęcie półrocznego okresu dla budżetowania wpływów i wydatków pozwala na optymalizację kosztów uzupełnienia niedoborów środków pieniężnych oraz na maksymalizację korzyści z posiadania wolnej gotówki.

Preliminarz obrotów gotówkowych pozwala na określenie niedoboru środków bądź ich nadmiaru w krótkim okresie czasu. Poprzez oszacowanie wpływów określa się wszystkie źródła dopływu środków pieniężnych w krótkim okresie czasu. Natomiast poprzez określenie wydatków ustala się poziom wypływu środków. Porównanie wpływów i wydatków ułatwia zachowanie zgodności między tymi kategoriami.

do upadłości.

Sposoby przywracania krótkoterminowej równowagi finansowej

W przedsiębiorstwach można wykorzystać wiele metod, sposobów i technik przywracania krótkoterminowej równowagi kapitałowej. Odnoszą się one do:

Takie podejście do równoważenia poziomu i zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto można określić mixem finansowym. Jest on najczęściej stosowany w praktyce gospodarczej.

W ujęciu bilansowym sposoby przywrócenia równowagi finansowej sprowadzają się do:

  1. zmniejszenia poziomu aktywów bieżących, a zatem ich źródeł finansowania,

  2. podnoszenia poziomu finansowania aktywów firmy źródłami krótkoterminowymi, co wyeliminuje zapotrzebowanie na źródła długoterminowe,

  3. podniesienia kapitałów stałych,

  4. uwolnienia kapitałów stałych zamrożonych w aktywach.

Zostały one przedstawione na schemacie 1.

0x08 graphic

Wymienione techniki prowadzą do zmian w poziomie i strukturze majątkowej i kapitałowej przedsiębiorstwa, a zatem wpływają na jego wartość, gdyż wycenie podlegają przyszłe korzyści osiągane ze zmian w tej strukturze (aspekt dochodowy). Wybór właściwego sposobu przywracania równowagi będzie podporządkowany nadrzędnemu celowi pomnażania bogactwa właścicieli.

Metody ograniczania zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto

Przyjmując jako kryterium działania kreowanie wartości firmy poprzez generowanie zysku, zarząd przedsiębiorstwa musi poszukiwać najtańszych, dostępnych sposobów utrzymania równowagi finansowej. Generalnie przyjmuje się, że źródła długoterminowe są droższe od źródeł krótkoterminowych, gdyż premia za ryzyko przy tych pierwszych jest zazwyczaj wyższa, zabezpieczenia są ostrzejsze i bardziej kosztowne, ciągłość korzystania ze źródeł długoterminowych podnosi średnią stopę procentową, a ponadto są one mniej dostępne i niższa jest ich elastyczność niż źródeł krótkoterminowych. Trzeba również dodać, że koszty kapitałów własnych stanowiących zasadniczą część kapitałów stałych nie są wliczane do rachunku zysków i strat a więc nie stanowią tarczy podatkowej. Stąd w praktyce może się okazać, że uzupełnianie poziomu kapitału obrotowego netto jest droższym sposobem przywracania równowagi finansowej niż zmiany polityki w obrębie aktywów bieżących i kapitałów krótkoterminowych.

Sposoby zmniejszenia poziomu aktywów bieżących.

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto jest zdeterminowane wielkością oraz płynnością aktywów bieżących. Każde obniżenie poziomu tych aktywów zmniejsza zapotrzebowanie na kapitał finansujący je. Podobnie im wyższa będzie płynność aktywów bieżących wyrażona czasem ich konwersji na gotówkę, tym mniejsze będzie zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto. Zamierzając ograniczyć to zapotrzebowanie przedsiębiorstwo może podjąć takie działania jak:

Racjonalizację poziomu zapasów surowców i materiałów można uzyskać poprzez outsourcing, dostawy komisowe, uruchomienie własnych składów celnych przy dostawach z importu, optymalizację partii dostawy, wykorzystanie rabatów „za ilość”, zapewnienie dywersyfikacji dostaw. Systematycznej kontroli poddawane muszą być zapasy produkcji w toku, aby nadmiernie nie aktywować w nich kosztów w celu krótkookresowej poprawy wyniku finansowego. Wzrost zapasów pociąga za sobą wzrost kosztów finansowych oraz zmiany w poziomie i strukturze zadłużenia, co może prowadzić do ograniczenia kapitału pożyczkowego na rozwój.

W celu przyspieszenia konwersji należności na gotówkę przedsiębiorstwo może zaproponować odbiorcom wyrobów i usług opusty „za płatność”. Są one formą pozyskania kredytu handlowego od odbiorcy. W zamian za obniżkę ceny zbytu przedsiębiorstwo uzyskuje środki znacznie szybciej i może je przeznaczyć na terminowe regulowanie swoich zobowiązań.

Najszerszy zakres korzystania z kredytu handlowego występuje w przypadku przedpłat i zaliczek. Te dwie formy są w praktyce gospodarczej traktowane jako synonimy. Ich funkcja finansowa jest jednakowa, zaś sens ekonomiczny różny. Przedpłaty są typową formą kredytowania firmy przez odbiorcę i mają substytucyjny charakter w relacji do kredytu bankowego bądź emisji krótkoterminowych papierów dłużnych. Zaliczki natomiast dodatkowo są formą zapewnienia zbytu zamówionych produktów w warunkach ograniczonego na nie popytu. Służą one do częściowego finansowania cyklu operacyjnego, gdy jest on wyjątkowo długi np.: budowa statków, realizacja obiektów budowlanych.

W praktyce, przedsiębiorstwa oferują opusty za płatność gotówkową w momencie transakcji oraz za przyspieszenie płatności -liczone najczęściej- od daty wystawienia faktury. Mamy wówczas do czynienia z tzw. terminem kasowym wynoszącym od 7 do 10 dni. Przedsiębiorstwa w Polsce rzadziej niż zachodni konkurenci stosują opusty za przyspieszenie płatności liczone jednak od terminu, na które ta płatność przypada. Udzielenie opustu na warunkach 2/10 EOM net Z oznacza, że dostawca udziela 2% rabatu wszystkim tym odbiorcom, którzy uregulują płatność na 10 dni przed upływem terminu płatności. Ma to skłonić odbiorcę do zaniechania dobrowolnego przedłużania terminu płatności i powstawania należności przeterminowanych. Taką formę opustów stosuje się zwłaszcza wtedy, gdy odbiorcy mają zwyczaj nie płacić w terminie a firma nie może naliczyć karnych odsetek, gdyż nie ma takiego zwyczaju w branży, bądź konkurencja jest na tyle silna, że uniemożliwia wykorzystanie restrykcyjnych instrumentów polityki kredytu kupieckiego.

Dotychczas dość często wykorzystywaną formą przyspieszenia konwersji należności na gotówkę była kompensata.. Stanowi ona formę rozliczeń bezgotówkowych między kontrahentami i umożliwia dokonanie rozliczeń należności i zobowiązań w warunkach braku płynnych środków. Kompensaty mogą mieć formę towarową lub gotówkową. Nabywanie długów firm w celu wybrania towaru za wierzytelności jest obecnie rzadką formą rozliczeń. Podobnie ograniczony charakter mają kompensaty finansowe. Mogą one mieć charakter kompensat wzajemnych (dwustronnych) oraz kompensat wielostronnych. Kompensaty dwustronne (potrącenia) dokonywane są głównie między podmiotami gospodarczymi o silnych powiązaniach kooperacyjnych, ale mogą również dotyczyć podmiotów o bardzo słabej kondycji finansowej. W kompensatach wielostronnych uczestniczą minimum trzy podmioty gospodarcze. Liczba podmiotów kompensujących nie jest ograniczona przepisami prawnymi, stąd niekiedy „łańcuch kompensacyjny” może obejmować kilka firm. Przeprowadzenie kompensaty wielostronnej jest zadaniem skomplikowanym i wymagającym od przeprowadzającego wiedzy nie tylko prawnej, ale także o rynku, na którym działa kontrahent.

Kompensaty mogą być przeprowadzane przez samą firmę lub przez wyspecjalizowane jednostki gospodarcze. Na rynku funkcjonują firmy, które zajmują się wyłącznie organizowaniem kompensat, lecz częściej firmy te prowadzą również inne usługi w obszarze obrotu wierzytelnościami, takie jak: zbieranie informacji o dłużnikach, windykacja wierzytelności, skup wierzytelności, doradztwo w sprawach restrukturyzacji zadłużenia i innych aspektów polityki finansowej przedsiębiorstwa.

Oprócz kompensat dla odzyskania należności przedsiębiorstwa wykorzystują cesję wierzytelności. Zagadnienia dotyczące cesji (przelewu) uregulowane są w przepisach kodeksu cywilnego. Skupem wierzytelności zajmują się banki lub wyspecjalizowane instytucje finansowe. Skupują one wierzytelności pieniężne, niewymagalne. Wierzytelności wymagalne, czyli takie, których termin płatności minął skupowane są wyjątkowo. W ich przypadku musi być uwzględnione przedawnienie, gdyż przy wierzytelności przedawnionej dłużnik może skutecznie uchylać się od jej uregulowania. Koszt cesji zbliżony jest do kosztu kredytu bankowego. Może on być wyższy, gdy cedent czyli wierzyciel dokonujący przelewu nie posiada wiarygodności kredytowej lub zabezpieczenie wierzytelności jest niewystarczające.

Cesja może obejmować należność główną i roszczenia dodatkowe. Umowa przelewu wierzytelności ma zastosowanie w przypadku sprzedaży wierzytelności bankowi lub w przypadku zabezpieczenia wierzytelności przysługującej bankowi względem cedenta (np. z tytułu udzielonego kredytu). Bank potrąca odsetki z góry, podobnie jak przy dyskoncie weksli. Umowa cesji nie wymaga dla swej skuteczności szczególnej formy, ale w przypadku wierzytelności stwierdzonej pismem przelew powinien być odpowiednio udokumentowany.

Coraz szerzej rozwija się w Polsce rynek obrotu wierzytelnościami. Wierzyciele poszukują firm zajmujących się obrotem wierzytelnościami, gdy sami są mało skuteczni, nie dysponują wysoko kwalifikowaną kadrą. Ponadto czasochłonność procesu dochodzenia roszczeń jest bardzo duża. Brak jest też aktualnych informacji o dłużnikach, a koszty korzystania z wyspecjalizowanych firm są często niższe od tych, które przedsiębiorstwo poniosłoby, gdyby samo windykowało należności. Obrotem wierzytelności zajmują się różne podmioty gospodarcze. Są to głównie agencje obrotu wierzytelnościami, domy aukcyjne wierzytelności, wywiadownie gospodarcze, agencje detektywistyczne, giełdy obrotu wierzytelnościami. Wszystkie te instytucje oferują szeroki zakres usług m.in. windykację wierzytelności trudno ściągalnych, skup wierzytelności, kojarzenie partnerów celem przeprowadzenia kompensaty, operacje wywiadu gospodarczego. Do najbardziej aktywnych na rynku należą agencje obrotu wierzytelnościami. Coraz bardziej dynamicznie rozwijają się również wywiadownie gospodarcze. Większość z nich tworzy spółki joint venture z największymi światowymi firmami działającymi w tej branży.

Alternatywną do wymienionych formą przyspieszenia konwersji należności na gotówkę jest faktoring. Sprowadza się on do skrócenia czasu oczekiwania na środki pieniężne, łącząc w sobie cechy cesji wierzytelności, sprzedaży, umowy zlecenia oraz dyskonta. Faktoring jest usługą polegającą na nabywaniu krótkoterminowych, pieniężnych wierzytelności handlowych przez faktora przed terminem ich płatności i za określonym wynagrodzeniem. Praktyka gospodarcza wykształciła różne formy faktoringu. W zależności od umiejscowienia ryzyka wypłacalności dłużnika wyróżnia się: faktoring właściwy, niewłaściwy i mieszany. O ile w pierwszym okresie korzystania z faktoringu przez polskie firmy dominował faktoring niewłaściwy, w którym ryzyko upadłości odbiorcy przejmował na siebie dostawca, to wraz z rozwojem wyspecjalizowanych spółek faktoringowych coraz częściej stosuje się faktoring pełny (właściwy). W przypadku faktoringu mieszanego ryzyko niewypłacalności dłużnika przejmują na siebie, w proporcji określonej w umowie, faktor i dostawca.

Firmy faktoringowe stosują dwie metody finansowania dostawcy. Są one podstawą podziału faktoringu na dyskontowy i zaliczkowy. W przypadku faktoringu dyskontowego wypłata środków dla dostawcy pomniejszona jest o pobrane z góry opłaty, prowizje faktora i odsetki za cały okres od dnia wykupu do dnia płatności faktury. Jest to zatem typowe dyskonto wierzytelności. Często stosowane jest też dodatkowe zabezpieczenie transakcji w postaci funduszu gwarancyjnego, na którym deponowana jest część należnych klientowi środków. Fundusz ten służy zabezpieczeniu mogących się pojawić roszczeń faktora. W warunkach faktoringu zaliczkowego po przedstawieniu przez dostawcę faktury, faktor wypłaca zaliczkę, (zwykle 80-90% wartości faktury ), która jest rozliczna w późniejszym terminie, Rozlicza się ją najczęściej w momencie wymagalności faktury lub spłaty wierzytelności przez odbiorcę. Odsetki nie są pobierane z góry, lecz naliczane są za rzeczywisty czas korzystania z finansowania. Takie rozwiązanie jest korzystne wówczas, gdy dłużnicy uregulują należność przed terminem określonym na fakturze, najczęściej w sytuacji kiedy korzystają z opustów cenowych za przyspieszenie płatności w relacji do terminu umownego. Skraca się wówczas okres finansowania i zmniejszają się odsetki od kwoty zaliczki.

Korzystający z faktoringu musi ponieść, oprócz wymienionych kosztów finansowania opartych na stawce WIBOR, inne koszty. Są to najczęściej:

Korzystanie z faktoringu jest wskazane dla przedsiębiorstw, które mają stałych odbiorców dóbr i usług, chcą zdyscyplinować dłużników do terminowego wywiązywania się z płatności, nie dysponują odpowiednim zabezpieczeniem niezbędnym przy ubieganiu się o kredyt oraz chcą mieć szybki dostęp do środków pieniężnych.

Długoterminową formą finansowania dostawców jest zbliżony do faktoringu forfaiting. Polega on na zakupie przez instytucję forfaitingową średnio- lub długoterminowej pieniężnej wierzytelności handlowej przed terminem jej płatności, z pobraniem na rzecz forfaitera odsetek dyskontowych i z całkowitym przejęciem przez niego ryzyka wypłacalności dłużnika. Wierzytelności zbywane w ramach forfaitingu, to wierzytelności już istniejące, niewymagalne i bezsporne. Na koszty forfaitingu składają się:

    1. dyskonto (stopa dyskontowa jest umowna i może być podawana jako marża ponad LIBOR, EURIBOR),

    2. marża instytucji forfaitingowej,

    3. opłaty dodatkowe za wycofanie się z umowy jednej ze stron oraz opłaty z tytułu dni respektowych (w których pomimo wymagalności należności, nie ma wpływu środków pieniężnych).

Na koszty forfaitingu składa się również prowizja przygotowawcza za zbadanie wiarygodności kredytowej forfetysty (dłużnika) i przygotowanie umowy oraz prowizja za zawarcie umowy o linię skupu wierzytelności, liczona od ustalonego limitu i pobierana niezależnie od odsetek dyskontowych.

W praktyce najczęściej występuje forfaiting tajny, najrzadziej zaś forfaiting otwarty. Przy forfaitingu tajnym dłużnik nie zostaje powiadomiony o zawarciu umowy. W przypadku forfaitingu otwartego ma miejsce powiadomienie dłużnika o zawarciu umowy niezwłocznie po jej podpisaniu.

Forfaiting przeznaczony jest zasadniczo na potrzeby finansowania działalności handlowej w wymiarze międzynarodowym. Jego adresatami są przede wszystkim przedsiębiorstwa eksportowe (wierzyciele) oraz importerzy jako dłużnicy.

Wymienione metody przyspieszania konwersji należności na gotówkę, wykorzystywaną do regulowania zobowiązań powodują ubytek przychodów ze sprzedaży, który powinien być tutaj rozumiany jako koszt pozyskania, tą drogą, kapitału. Ubytek ten to koszt kredytu handlowego odkupionego od odbiorcy, bądź od pośrednika finansowego w obrocie. Odsetki zaś od tak pozyskanego kapitału mają formę odsetek zdyskontowanych. Nie są one jednak ewidencjonowane w kosztach finansowych. Natomiast poprzez ubytek przychodów ze sprzedaży pogarszają wyniki finansowe firm.

Źródła wzrostu zobowiązań krótkoterminowych

Przedsiębiorstwa mogą zmniejszać zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto także poprzez szersze wykorzystanie krótkoterminowych źródeł finansowania. Wzrost zobowiązań o okresie wymagalności poniżej jednego roku osiągnąć można poprzez:

Przedsiębiorstwa posiadające zdolność kredytową dla utrzymania równowagi zaciągają dodatkowe kredyty bankowe. Chodzi tu zazwyczaj o kredyty kasowe, czekowe, dyskontowe i obrotowe. Wybór rodzaju kredytu zależy od możliwości zastawczych przedsiębiorstw. Kredyt czekowy jest udzielany na finansowanie należności regulowanych czekiem, do czasu uznania rachunku firmy kwotą czeku. Kredyt ten może być wykorzystywany wielokrotnie, do wysokości wolnego salda kredytu. Każda spłacona kwota kredytu powoduje zwolnienie części środków i umożliwia ich ponowne wykorzystanie w całym okresie kredytowania. Zabezpieczeniem spłaty kredytu jest cesja wpływów z inkasa czeku oraz zawarte w umowie upoważnienie dla banku do obciążenia rachunku bieżącego przedsiębiorstwa nominalną kwotą czeku, w przypadku niezrealizowania czeku przez trasata. Kredyt dyskontowy jest udzielany na finansowanie należności potwierdzonej wekslem, do czasu uznania rachunku przedsiębiorstwa kwotą wierzytelności wekslowej. Kredyt ten udzielany jest w formie doraźnych transakcji nabycia wierzytelności lub linii dyskontowej o charakterze odnawialnym lub nieodnawialnym. Banki, z zasady, warunkują przyjmowanie weksli do dyskonta od:

Gdy firma traci równowagę, możliwości finansowania kredytami wekslowymi i czekowymi są już wykorzystane. Sięga wówczas do kredytów obrotowych udzielanych przez banki w rachunku kredytowym lub linii kredytowej.

Brak zdolności kredytowej zmusza przedsiębiorstwa do restrukturyzacji zaciągniętych wcześniej kredytów. Sprowadza się ona do podpisania ugody z bankiem, w której strony przedłużają termin spłaty kredytu, dogodniejsze rozłożenie na raty, często i obniżenie oprocentowania, jednak za cenę dodatkowych zabezpieczeń. Banki zawierają również wszelkiego typu klauzule dla ochrony swoich interesów. Menedżer finansowy, w celu odroczenia groźby upadłości przedsiębiorstwa, szuka partnerów, którzy przedłożyliby dodatkowe zabezpieczenia, nawet za cenę przejęcia firmy. Podjęcie próby restrukturyzacji kredytów jest sposobem na zapobieżenie upadłości, gdyż to właśnie banki posiadają najczęściej zabezpieczenia w postaci hipotek, zastawów rejestrowych na zapasach, maszynach, urządzeniach i środkach transportu. Banki posiadają również weksle in blanco i wszelkiego typu poręczenia. W celu zabezpieczenia swoich interesów banki decydują się na wypowiedzenie kredytu lub na prawną egzekucję zabezpieczeń. Stąd menedżer finansowy powinien doprowadzić do satysfakcjonującej obie strony (bank i firmę) ugody. Warunkiem jej podpisania będzie dobrze przygotowany i realizowany plan restrukturyzacji oraz dodatkowe zabezpieczenia kredytu i wskazanie źródeł ich spłaty.

Źródłem dopływu środków są dla wielu przedsiębiorstw emisje krótkoterminowych papierów dłużnych. Emitent zyskuje poprzez:

Wykorzystanie emisji papierów dłużnych zmniejsza koszty pozyskania kapitałów, a poprzez poprawę wyniku finansowego, podwyższa kapitały stałe. Technika rolowania emisji papierów wartościowych ułatwia utrzymanie płynności finansowej.

W warunkach utraty równowagi finansowej, dawcami kapitałów krótkookresowych mogą być również odbiorcy wyrobów i usług. Wnosząc przedpłaty i zaliczki, ułatwiają oni zakupy surowców i materiałów, terminowe regulowanie zobowiązań wobec pracowników oraz instytucji publiczno - prawnych. Przedpłaty są substytutem kredytu bankowego, stąd zwykle koszty ich wykorzystania są porównywalne z kosztami kredytów bankowych. Są one ujmowane w praktyce w postaci opustów cenowych. Kredytodawca (odbiorca produktów lub usług) ponosi określone ryzyko udzielenia kredytu w postaci przedpłaty. Stąd zazwyczaj, żąda on stosownych zabezpieczeń, najczęściej w formie gwarancji bankowej. Zapewnia ona zwrot przedpłat w przypadku nie wywiązania się przedsiębiorstwa z umowy dostawy. Formę zaliczek przyjmują przedpłaty, gdy obok źródła finansowania, stanowią one gwarancję odbioru zamówionych produktów. Gwarancję taką zapewniają sobie wytwórcy dóbr specjalistycznych, realizowanych na indywidualne zamówienie oraz trudnych do sprzedaży bez konkretnego zapotrzebowania na nie. Zaliczki są również powszechną formą kredytowania dostawcy, w przypadku, gdy realizacja zamówienia wymaga długiego okresu czasu, a wykonawca nie dysponuje odpowiednio dużym kapitałem.

W celu zwiększenia zakresu korzystania z kredytów kupieckich, przedsiębiorstwa mogą podjąć próbę wynegocjowania dłuższych terminów płatności faktur za dostawy surowców, materiałów, paliw i energii, czy usług obcych. Możliwości korzystania z tego rozwiązania zostały po wejściu Polski do Unii Europejskiej mocno ograniczone. Od stycznia2004 roku przyjęto jako transakcyjny termin płatności 30 dni. Po tym terminie dostawca może naliczyć karne odsetki aż do czasu wymagalności faktury, nie musi jednak z tego prawa korzystać. Kredyty kupieckie są dostępne dla zdecydowanej większości nabywców, którzy dokonują zakupów względnie regularnie i są znani dostawcom. Stopień zabezpieczenia kredytu handlowego zależy od zwyczajów kupieckich i warunków rynkowych oraz kondycji finansowej kredytobiorcy. Formy zabezpieczenia (gwarancje bankowe, zastawy, poręczenia) mogą podnosić koszty transakcji. Koszty kredytu kupieckiego zależą głównie od poziomu oferowanych opustów cenowych za przyspieszenie terminu płatności faktur. Rzeczywisty koszt tego kredytu będzie równy poziomowi opustów, z których firma nie korzysta dokonując zapłaty w pełnej wysokości w odroczonym terminie płatności. W praktyce, może on być więc drogim źródłem finansowania, zwłaszcza, gdy skumulowane opusty mają na celu nie tylko pozyskanie środków, ale również pobudzenie sprzedaży i uzyskanie przewagi konkurencyjnej na rynku.

Wydaje się, że relatywnie mało wykorzystaną w praktyce formą kredytowania przedsiębiorstw jest regulowanie rozrachunków za pomocą weksli. Samo wystawienie weksla w formie przewidzianej prawem, zobowiązuje wystawcę do przekazania określonej sumy pieniężnej w wyznaczonym terminie. Zobowiązanie wekslowe odnosi się do wystawcy (w wekslu własnym) lub osoby wskazanej (w wekslu trasowanym). Posiadacz weksla może regulować, za jego pomocą, zobowiązania w terminie płatności. Można także zamienić weksel na kredyt bankowy. Zalety weksla wiążą się z tzw. rygorem wekslowym, zapewniającym egzekwowanie zapłaty, w przypadku nie wywiązania się dłużnika z obowiązku jej uregulowania. Posiadacz weksla, składając odpowiednie oświadczenie na jego odwrocie i przekazując go innej osobie, przenosi jednocześnie uprawnienia wynikające z weksla (indos). Wszyscy indosatariusze odpowiadają solidarnie, w przypadku odmowy zapłaty zobowiązania, przez głównego dłużnika. Zakup przez bank lub przekazanie weksla przed terminem płatności innej osobie, w formie zapłaty, wiąże się z dyskontem, czyli potrąceniem oprocentowania od sumy weksla, należnej po upływie terminu płatności.

W warunkach utraty równowagi finansowej, przedsiębiorstwo może ubiegać się o odroczenie terminu płatności podatku lub rozłożenie na raty zapłaty podatku bieżącego lub zaległości podatkowych. Zgodnie z uregulowaniami ordynacji podatkowej odroczenie lub rozłożenie podatku na raty może nastąpić ze względu na ważny interes podatnika. Dotyczy to zarówno dochodów budżetu państwa, jak i budżetów gminy. O ważności interesów podatnika rozstrzyga organ skarbowy, zgodnie z przepisami ustawy o pomocy publicznej dla przedsiębiorstw. Podatnik ubiegający się o odroczenie podatku przedkłada stosowne uzasadnienie, w którym prezentuje swoją sytuację ekonomiczno - finansową oraz określa wpływ, jaki będzie miała udzielona ulga na poprawę stanu ekonomicznego podmiotu. Wydanie pozytywnej decyzji wymaga zebrania danych, ale również niekiedy, przeprowadzenia kontroli podatkowej w celu ustalenia, czy istnieje ważny interes podatnika lub interes publiczny, uzasadniający uwzględnienie wniosku. Organ kontroli musi również ustalić przyczyny nie odprowadzania podatku oraz czy trudności płatnicze mają charakter okresowy, czy stały i czy ewentualna pomoc ze strony organu podatkowego gwarantuje przywrócenie równowagi finansowej i umożliwia wywiązywanie się w przyszłości z bieżących i zaległych zobowiązań podatkowych. W warunkach braku programu naprawczego firmy i braku perspektyw rozwojowych, organy podatkowe odmawiają tego typu pomocy publicznej, jak rozłożenie na raty, czy odroczenie płatności podatku.

Wszelkie rozłożenie na raty, czy odroczenie terminu płatności składek na ubezpieczenie społeczne może dotyczyć tylko tych należności, które finansowane są przez płatnika składek. Pracodawca może zatem uzyskać odroczenie terminu płatności składek lub rozłożenie na raty tylko połowy składki emerytalnej i rentowej oraz całości składki wypadkowej opłacanej za pracownika. Trzeba równocześnie dodać, że gdy firma zwraca się z prośbą o rozłożenie na raty płatności składek na ubezpieczenie społeczne, jak i ubezpieczenie zdrowotne, to raty ustalane są oddzielnie dla obu rodzajów składek. Łatwiej jednak podmioty uzyskują zgodę na odroczenie płatności ubezpieczeń społecznych niż zdrowotnych.

Brak równowagi finansowej przedsiębiorstwa prowadzi często do problemów z terminowym regulowaniem zobowiązań wobec pracowników. Firmy starają się wówczas płacić wynagrodzenie ratami, w miarę spływu środków. Jednorazowo mogą one skorzystać z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Został on utworzony na mocy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 roku o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.Katalog roszczeń zaspokajanych z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych jest dość rozbudowany i obejmuje: wypłaty świadczenia należnego pracownikom z tytułu wynagrodzenia za pracę, jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, a także wypłaty: wynagrodzenia za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, zasiłku chorobowego płatnego ze środków na wynagrodzenia, wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego bądź ekwiwalentu za ten urlop, odprawy pieniężnej przysługującej w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy oraz składki na ubezpieczenia społeczne należne od pracowników, zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Ze środków wspomnianego funduszu realizowane są wypłaty tych składek w części dotyczącej zarówno pracodawcy jak i pracownika. Ze względu na wymagalność wynagrodzeń pracowników wykorzystanie funduszu pozwala przesunąć uzyskane ze sprzedaży wyrobów i usług środki na zakupy surowców i materiałów i utrzymanie rytmiczności produkcji.

Zaprezentowane sposoby zmniejszenia zapotrzebowania na długoterminowe źródła finansowania operacyjnej działalności mogą być wybiórczo stosowane w poszczególnych przedsiębiorstwach. Dobór tych sposobów będzie zdeterminowany przyczynami zachwiania równowagi. Rozpoznanie ich będzie pierwszym krokiem w kierunku zapobieżenia utraty płynności w krótkim okresie i wypłacalności w dłuższym horyzoncie czasu. Zarząd firmy powinien w pierwszej kolejności skorzystać z rozwiązań tańszych, kierując się kosztem kapitału i ich dostępnością dla danego przedsiębiorstwa, a następnie dopiero sięgnąć do przedsięwzięć, które będą służyć do przywracania krótkoterminowej równowagi kapitałowej, a przyniosą skutki w długim okresie czasu i przełożą się na wartość firmy.

Źródła wzrostu kapitału obrotowego netto w przedsiębiorstwie

Utrzymanie równowagi finansowej w przedsiębiorstwie jest jednym z podstawowych warunków zapewnienia mu konkurencyjności. Równowaga ta przekłada się bowiem na koszty finansowe oraz wynik determinujący wypłacalność firm i ich płynność w krótkim okresie czasu. W obecnych warunkach wiele czynników zakłóca równowagę finansową przedsiębiorstw. Do czynników makroekonomicznych należą m.in. poziom i zmienność takich parametrów jak: stopy procentowe, kursy walutowe, stopa inflacji, rozwiązania podatkowe. Mikroekonomiczne przyczyny utraty równowagi finansowej mogą być różne. Do istotniejszych z nich można zaliczyć: nieprawidłową strukturę i zbyt wysokie koszty pozyskania kapitału, przeinwestowanie powodujące „wypłukiwanie” kapitału obrotowego netto z operacyjnej działalności i przesuwanie go na rozwój, zbyt liberalną politykę kredytu kupieckiego, brak środków na odnowienie produktów i technologii, zbyt wysokie koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa. Są one skutkiem braku modernizacji oraz inwestycji, niewłaściwego sterowania procesami, nadmiernej ekspansywności, polegającej zazwyczaj na dywersyfikacji produktowej i niskiej skali produkcji. Powoduje to brak skutecznej reakcji na pogarszającą się sytuację podmiotu. Niska rentowność, a w wielu przypadkach deficytowość, podmiotów gospodarczych prowadzi do pogorszenia zewnętrznych warunków ich funkcjonowania, wzrostu zadłużenia i utraty równowagi finansowej. Częstym zjawiskiem prowadzącym do kłopotów finansowych jest inercja organizacyjna. Polega ona na opóźnionej reakcji zarządu na zmiany w otoczeniu spółki. Wynikają one ze zróżnicowanego popytu lub pojawienia się na rynku konkurenta. Inercja ta może być również wynikiem niedrożności informacyjnej i przyzwyczajeń zarządu.

Utrata równowagi finansowej jest zwykle wynikiem wielu kumulujących się i nakładających się na siebie przyczyn. Ich rozpoznanie jest podstawą do budowania programu przywracania równowagi w przedsiębiorstwie. Skoncentrujemy się teraz na sposobach przywracania krótkoterminowej równowagi kapitałowej polegających na powiększeniu poziomu kapitału obrotowego netto.

Sposoby podnoszenia kapitałów stałych

Podnosząc poziom kapitałów stałych przedsiębiorstwo powinno dążyć do zwiększenia udziału takiej formy kapitału, której nie tylko koszt jest w danym okresie, najniższy, ale równocześnie nie zakłóca on zdolności spółki do terminowego regulowania zobowiązań. Może to być przykładowo kredyt długoterminowy z odroczonym okresem płatności rat kapitałowych. Odsetki od tego kredytu zastąpią wyższe koszty obsługi przeterminowanych zobowiązań, co poprzez wzrost zysku przyczyni się do odbudowania kapitałów stałych. Zmiana struktury kapitałów, z przeterminowanych, na odroczone w czasie płatności, pozwoli na zwiększenie atrakcyjności spółki na rynku zaopatrzeniowo - inwestycyjnym.

Zwiększenie kapitałów stałych można uzyskać poprzez:

W przypadku utraty równowagi kapitałowej, firma powinna zmienić strategię podziału zysku. Oznacza to m.in. ograniczenie wypływów gotówki na dywidendy i tantiemy dla zarządu i rady nadzorczej. W sytuacji, gdy dywidendy wypłacane są regularnie, zmniejszenie lub zaniechanie wypłat może wpłynąć na cenę akcji. Spowoduje to zmianę rynkowej wartości spółki. Przejściowy spadek cen akcji nie wpłynie jednak na stopień realizacji długookresowego celu - przetrwania i rozwoju. Tymczasem decyzje finansowe powinny być podporządkowane kryterium powiększania bogactwa akcjonariuszy. Stąd zarząd powinien przyjąć taką formę wypłat dywidend, aby nie uszczuplać zasobów gotówkowych spółki. Wśród możliwych rozwiązań znajdują się:

Przedsiębiorstwo może podjąć próbę zaciągnięcia dodatkowych kredytów długoterminowych. Musi jednak przedłożyć w banku wiarygodny program restrukturyzacji oraz posiadać możliwości zabezpieczenia długu, gdyż bank będzie żądał dodatkowych zabezpieczeń. Jednak w praktyce, wzrost poziomu kredytów długoterminowych, w warunkach trudności płatniczych, następuje w wyniku konwersji kredytów krótkoterminowych na długoterminowe. Analizując kondycję finansową bank ocenia, że żądanie spłaty w krótkim okresie kredytów wymagalnych jest nierealne. Dlatego też, biorąc pod uwagę własny interes i chcąc uprawdopodobnić spłatę, zgadza się na przełożenie spłaty kredytu na dłuższy okres czasu. Dzięki temu, przedsiębiorstwo uzyskuje zwolnienie z bieżących płatności i poprawia płynność finansową. Przywrócona zostaje również swoboda negocjacji z kontrahentami, zarówno po stronie zakupu, jak i sprzedaży wyrobów gotowych. Nie musi ono negocjować z dostawcami dłuższych terminów płatności zobowiązań oraz może sobie pozwolić na wydłużanie terminów płatności faktur z odbiorcami, na opusty cenowe, co poprawi konkurencyjność przedsiębiorstwa na rynku.

W warunkach trudności finansowych, jest niezwykle trudno uplasować na rynku emisję obligacji zwykłych. Cele i warunki emisji są określone w prospekcie emisyjnym i dotyczą one częściej finansowania przedsięwzięć rozwojowych, niż przywracania krótkoterminowej równowagi kapitałowej. Na podstawie warunków emisji remitent zobowiązuje się wobec obligatariusza do określonych świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych. Świadczenie pieniężne polega na wykupie obligacji lub zapłacie należności ubocznych czyli odsetek oraz różnicy między ceną nominalną a ceną emisyjną obligacji. Świadczenie niepieniężne może dotyczyć przyznania obligatariuszowi prawa do udziału w przyszłych zyskach remitenta, prawa do zamiany obligacji na akcje spółki będącej ich remitentem, czy też prawa pierwszeństwa do objęcia emitowanych w przyszłości akcji dzisiejszego obligatariusza. Zobowiązania remitenta są ważne względem każdego kolejnego właściciela obligacji. Obligacje przedsiębiorstw mogą być emitowane jako:

- obligacje imienne, wówczas nazwisko ich właściciela figuruje w rejestrze nabywców,

- obligacje na okaziciela , których właściciel nie figuruje w żadnym rejestrze, Do takiej obligacji dołączone są kupony odsetkowe, które właściciel odrywa w terminie ich płatności i wysyła do powiernika emisji, a ten pośredniczy w uzyskaniu ich od emitenta obligacji

- jako zapis elektroniczny na rachunku ich właścicieli, należności z tytułu oprocentowania są bezpośrednio przekazywane na wskazane konto bankowe obligatariusza. Ta forma obligacji jest obecnie powszechnie stosowana.

W warunkach utraty równowagi finansowej częściej sięga się do emisji obligacji zamiennych na akcje. Jest to wygodne źródło pozyskania kapitału, w przypadku, gdy wierzyciel nie jest do końca przekonany, co do powodzenia programu restrukturyzacji. Stąd wchodzi on do przedsiębiorstwa jako wierzyciel, którego dług jest zabezpieczony. Licząc na wzrost ceny akcji oraz wartości firmy w przyszłości, ma nadzieję, że zamieni posiadane papiery dłużne na papiery właścicielskie na korzystnych dla siebie warunkach.

W celu sprostania płatnościom wymagalnych zobowiązań, przedsiębiorstwo może podjąć próbę oddłużenia poprzez:

Poprzez oddłużenie obniża się ryzyko finansowe firmy, ogranicza się koszty finansowe ponoszone na obsługę długów, powiększa się zysk i odbudowuje się tą drogą kapitały stałe. Wzrost udziału tańszych źródeł finansowania oraz ograniczenie ryzyka utraty wypłacalności powoduje obniżenie średniego ważonego kosztu kapitału. Otwiera to możliwości bardziej swobodnego doboru źródeł finansowania.

Techniki konwersji wierzytelności na inną formę kapitału mogą mieć postać bezpośrednią lub pośrednią. Działanie bezpośrednie jest formą transformacji jednego kapitału na inny (zobowiązania na kapitał własny i polega na przekazaniu dotychczasowym wierzycielom praw do nowej formy kapitału w zamian za rezygnację z roszczeń do pierwotnej formy kapitału, która jest mniej korzystne dla spółki, np. przekazanie wierzycielom akcji bądź udziałów w firmie w zamian za umorzenie przez nich całości lub części długów). W formie pośredniej, spółka decyduje najpierw o zwiększeniu jakiegoś rodzaju kapitału (np. własnego poprzez emisję nowej serii akcji) a pozyskane ta drogą środki przeznacza na pokrycie roszczeń dawców innych form kapitału (spłacane są nimi wcześniej powstałe zobowiązania).

W warunkach polskich najczęściej wykorzystywaną techniką oddłużenia jest konwersja zadłużenia na akcje bądź udziały. Wierzyciele firmy godząc się na objęcie akcji, liczą na korzyści w przyszłych okresach, to jest na wzrost ceny akcji oraz dywidendy. Dzięki posiadaniu akcji uzyskują wpływ na podejmowane w firmie decyzje dotyczące realizacji programu naprawczego. Można wówczas oczekiwać poprawy kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Wejście nowego właściciela do firmy, nie tylko zmniejsza zadłużenie i ryzyko zwrotu długów, ale równocześnie poprawia jej wiarygodność i konkurencyjność na rynku. Następuje bowiem spadek kosztów finansowych, w wyniku likwidacji zobowiązań przeterminowanych, rośnie zysk, poprawia się płynność finansowa. Wszystko to stwarza możliwości uzyskania dodatkowych kredytów obrotowych, a zatem i swobodę realizacji polityki kredytu kupieckiego.

W trudnej sytuacji finansowej, w warunkach recesji gospodarczej, utrzymanie firmy na rynku uwarunkowane jest redukcją zadłużenia. Ma ono najczęściej formę układu sądowego. Wierzyciele są skłonni umorzyć część długów, gdyż zdają sobie sprawę, że ściągnięcie ich w pełnej wysokości (kwoty podstawowej, wraz z naliczonymi karnymi odsetkami) jest nierealne. Decydując się na zmniejszenie długów, chcą podtrzymać działalność firmy - dłużnika na rynku ze względu na ochronę własnego rynku zbytu. W wyniku układu umorzona część zobowiązań bieżących staje się zyskiem nie podlegającym opodatkowaniu, powiększając kapitały własne przedsiębiorstwa. Odbudowanie tych kapitałów dokonuje się również poprzez przekształcenie pozostałej części zobowiązań bieżących, poddanych układowi w zobowiązania regulowane w okresie dłuższym niż 12 miesięcy. Są one spłacane ratami maksymalnie w okresie do pięciu lat. Oddłużenie przedsiębiorstwa umożliwia mu kontynuowanie działalności gospodarczej. W rezultacie zwiększa się prawdopodobieństwo spłaty pozostałej części zadłużenia.

Jednym ze sposobów uzupełnienia brakujących firmie kapitałów może być wykorzystanie technologii venture capital czyli wykorzystanie kapitału podwyższonego ryzyka. Inwestycja venture capital dokonywana jest najczęściej poprzez nabycie akcji lub udziałów, w drodze podwyższenia kapitału zakładowego. Może ona przybrać formę bezpośrednią bądź pośrednią. Inwestycja bezpośrednia polega na nabyciu akcji lub udziałów bezpośrednio przez inwestorów - kapitałodawców - bez pośrednictwa funduszy. Zdecydowana większość transakcji venture capital przybiera postać finansowania pośredniego, w ramach którego kapitał wnoszony jest do przedsiębiorstwa za pośrednictwem funduszy. Kapitałodawcami mogą być banki, przedsiębiorstwa, instytucje publiczne, fundusze emerytalne oraz towarzystwa ubezpieczeniowe. W literaturze wymienia się kilka najistotniejszych cech venture capital skłaniających przedsiębiorstwa do korzystania z niego. Należą do nich:

1.Venture capital jako zewnętrzne źródło pozyskania kapitału zaliczane jest do kapitału własnego, co obniża koszty odsetkowe i powiększa zyski firmy, może natomiast prowadzić do wzrostu średniego kosztu kapitału. Fundusze venture capital nie pobierają dywidend, zysk swój realizują poprzez przyrost wartości akcji w momencie wyjścia z firmy.

2. Spółka venture capital dostarcza przedsiębiorstwu kapitału nie wymagając powszechnie stosowanych form zabezpieczeń oraz oprocentowania jak to się dzieje w przypadku kredytów i pożyczek.

3. Kapitał jest inwestowany głównie w przedsięwzięcia innowacyjne związane z ponadprzeciętnym zyskiem. Wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji venture capital kształtuje się na poziomie 25 - 60 % w zależności od stopnia ponoszenia ryzyka.

4. Podstawowym celem inwestycji jest wzrost wartości rynkowej przedsiębiorstwa, stąd podejmowane przedsięwzięcia mają charakter długoterminowy. Horyzont czasowy zaangażowania środków finansowych w przedsiębiorstwo sięga średnio od 3 do 7 lat, po tym okresie fundusz venture capital wychodzi z przedsięwzięcia. W krajach wysokorozwiniętych długi okres zaangażowania kapitałów zamiennych często równy jest przeciętnemu okresowi zaciągania kredytów długoterminowych, czyli od 5 do 10 lat.

5. Venture capital jest formą finansowania małych i średnich przedsiębiorstw nie notowanych na giełdzie papierów wartościowych. Oferowane wsparcie finansowe połączone jest z doradztwem w zakresie zarządzania, marketingu, wprowadzenia na giełdę.

6. Spólka venture capital ponosi odpowiedzialność tylko do wysokości wniesionego kapitału, inwestując kapitał m. in. w spółki kapitałowe.

7. Wyjście z przedsiębiorstwa następuje poprzez sprzedaż całego pakietu akcji lub udziałów inwestorowi branżowemu, pozostałym właścicielom przedsiębiorstwa, kierownictwu firmy lub na giełdzie papierów wartościowych.

8. Zastosowanie venture capital jest korzystne dla przedsiębiorstwa, dlatego też w wielu krajach obserwuje się niezwykle dynamiczny rozwój tej formy inwestycji. W 2000 roku w 26 krajach europejskich zainwestowano w nowe i istniejące przedsięwzięcia 35 mld Euro, co stanowi przyrost o 39 % w stosunku do roku poprzedniego.

Mało znanym w polskich warunkach sposobem powiększania kapitałów własnych jest emisja akcji zamiennych na obligacje. Ten sposób finansowania jest oferowany przez fundusze venture capital. Wycofują się one z finansowanego przedsięwzięcia nie klasycznie lecz poprzez zamianę akcji na obligacje. Decydując się na wsparcie procesu przywrócenia równowagi kapitałowej, wchodzą do firm jako akcjonariusze uzyskując większą kontrolę nad działalnością firmy, niż dawcy kapitału obcego. Taka sytuacja jest korzystna dla spółki, otrzymuje ona bowiem zasilenie kapitałowe bez dodatkowego, bieżącego obciążenia obsługą długu. W późniejszym okresie, po odbudowaniu pozycji finansowej spółki, akcje zostają zamienione na zobowiązania w formie obligacji. Daje to szansę zbudowania optymalnej struktury kapitału i korzystania z efektu dzwigni finansowej.

Stosunkowo trudną do wykorzystania techniką podnoszenia kapitałów stałych, w warunkach utraty krótkoterminowej równowagi kapitałowej, jest emisja nowej serii akcji. Z uwagi na większe ryzyko, mogą powstać problemy z jej uplasowaniem. Oferta zakupu akcji jest, w pierwszej kolejności, adresowana do aktualnych akcjonariuszy, gdyż to oni powinni być zainteresowani utrzymaniem swego stanu posiadania. Muszą oni jednak dostrzec korzyści powiększenia tego stanu. Zatem zarząd spółki musi przedstawić na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, wiarygodną projekcję poprawy wyników finansowych. W przypadku powstania problemów z objęciem nowej serii akcji, zarząd podejmie próbę pozyskania inwestora strategicznego. Może nim być inwestor finansowy, który dokapitalizuje spółkę, bądź inwestor branżowy, który wniesie nie tylko kapitał ale również odpowiednie know-how. Wejście inwestora do spółki poprzedza zazwyczaj umowa inwestycyjna zawarta pomiędzy inwestorem, spółką oraz jej dotychczasowymi właścicielami. Łączy się ono z podwyższeniem kapitału zakładowego spółki

w wyniku czego inwestor obejmuje akcje (udziały) w spółce lub też równocześnie nabywa akcje od dotychczasowych akcjonariuszy.

Współpraca pomiędzy inwestorem, wspólnikami i spółką, jak pokazuje doświadczenie wielu polskich firm może układać się różnie. W zależności od udziału kapitałowego, inwestorzy ci w pierwszej kolejności dokonują wymiany zarządu i rady nadzorczej. Decyzje o wprowadzeniu inwestora strategicznego często podejmowane są za późno. Zarządy przedsiębiorstw, świadome zagrożenia swoich pozycji w przedsiębiorstwie, niechętnie podejmują takie decyzje. Obserwacja praktyki pozwala zauważyć zaniżanie wartości firm. Dokonywane jest ono przez zaniżanie zysków przed wejściem inwestora i wykorzystywanie utworzonych rezerw w późniejszym okresie. Ma to na celu uwidocznienie poprawy wyników finansowych, których brak prowadzi najczęściej do zmian w zarządzie. Inwestor strategiczny najczęściej analizuje firmę, nie z punktu widzenia bieżących trudności finansowych, lecz przy uwzględnieniu swoich szerszych, długookresowych interesów. Środki z nowej emisji, objętej przez niego, zostają skierowane częściowo na oddłużenie firmy, co zmienia strukturę kapitału i prowadzi do wzrostu zdolności kredytowej. Część tych środków kierowana jest na szeroko pojęty rozwój poprawiający pozycję firmy na rynku.

Techniki uwalniania kapitału stałego zamrożonego w aktywach stałych.

Do podstawowych technik pozwalających ograniczyć kapitałowe zaangażowanie przedsiębiorstwa w aktywach stałych można zaliczyć:

Najprostszym sposobem uzyskania dodatkowych strumieni pieniężnych jest wydzierżawienie zbędnych środków trwałych. Niewykorzystany majątek generuje koszty, pomniejszające zysk, a zatem i kapitały stałe spółki. Dzięki dzierżawie uzyskuje się dodatkowe środki pieniężne oraz zmniejsza się ryzyko związane z niepełnym wykorzystaniem mocy produkcyjnych. Może to prowadzić do zmniejszenia premii za ryzyko działalności podmiotu, a więc i do obniżenia kosztów kapitału. Skutkiem wydzierżawienia niewykorzystanych składników majątku będzie:

W celu odzyskania środków zaangażowanych w aktywach finansowych, przedsiębiorstwa mogą sprzedać posiadane akcje i udziały innych podmiotów gospodarczych. W pierwszej kolejności sprzedaż ta będzie dotyczyć akcji nie mających strategicznego charakteru. Nie zburzy to długookresowej strategii spółki, dotyczącej m.in. kapitałowej kontroli podmiotów zależnych lub ich przejęcia. Jednak jeśli działania te okażą się niewystarczające, firma będzie musiała przebudować strategię i pozbyć się udziałów w celu zapobieżenia upadłości

Sprzedaż wyodrębnionych aktywów trwałych dotyczy zazwyczaj tych elementów, które nie są związane z głównym obszarem działalności przedsiębiorstwa (tzw. core businessem) lub są zbędne, z punktu widzenia długofalowej strategii firmy. Z opublikowanych badań wynika, że przedsiębiorstwa, które aktywnie zarządzały majątkiem spółek, a w złożonych strukturach koncertowych, portfelem swoich jednostek biznesowych, takich jak działy czy spółki zależne, sprzedając niektóre z nich, rzadko traciły równowagę kapitałową i generowały znacznie wyższą wartość dla akcjonariuszy niż przedsiębiorstwa, które działały pasywnie i nie zmieniały swojej struktury własnościowej. Specjaliści z firmy konsultingowe McKinsey and Company strategię sprzedaży aktywów porównują do zachowań sadowników. Mądrzy sadownicy regularnie wycinają martwe i słabe gałęzie swoich jabłoni, aby drzewa były zdrowe. Każdego roku wycinają również pewną liczbę zdrowych gałązek, jeśli blokują one słońcu dostęp do korony drzewa lub w inny sposób hamują jego wzrost. Później, gdy owoce już się zawiązały, zrywają część niedojrzałych jeszcze, ale zdrowych jabłek by pozostałe miały lepsze warunki do osiągnięcia pełnej wielkości i dojrzałości. Sad osiąga maksymalne plony tylko dzięki takiemu ostrożnemu i systematycznemu przycinaniu i oczyszczaniu drzew.

Sprzedawane przez firmy nieruchomości często kupują fundusze emerytalne i ubezpieczeniowe chcąc zapewnić sobie stałe dochody z inwestycji kapitałowej. Z upłynnienia aktywów przedsiębiorstwo uzyskuje środki pieniężne. Mogą one być wykorzystane na spłatę zobowiązań natychmiast wymagalnych, bądź też na poprawę pozycji na rynku. Uzyska się ją poprzez modernizację produktów lub wprowadzenie na rynek produktów nowych, dotychczas niewytwarzanych. W wyniku sprzedaży części aktywów, obniżą się koszty ich utrzymania (podatki, koszty remontów i konserwacji oraz amortyzacja), co poprawi rentowność spółki. Równocześnie może to obniżyć operacyjne przepływy pieniężne w przyszłych okresach, w których znaczącym elementem jest przecież amortyzacja. Stąd sprzedaż aktywów, z jednej strony, poprzez wzrost zysku będzie prowadzić do odbudowania kapitałów stałych, z drugiej zaś do przesunięć w strukturze generowanego cash flow operacyjnego. Zmniejszy się udział amortyzacji na rzecz zysku netto. Tempo wzrostu zysku netto, na skutek obniżenia kosztu stałego (amortyzacji), musi być takie samo, jak obniżenie wartości amortyzacji. Oznacza to, że zysk netto powinien wzrosnąć, co najmniej o wartość spadku amortyzacji powiększonej o kwotę przyrostu podatku dochodowego.

Sprzedaż wyodrębnionych aktywów trwałych na zasadzie leasingu zwrotnego dotyczy najczęściej nieruchomości, maszyn, urządzeń linii technologicznych czy środków transportu związanych z podstawową działalnością spółki. Właściciel nieruchomości bądź wymienionych środków sprzedaje je firmie leasingowej ( stąd angielski termin „sell and lease back”) a następnie staje się ich leasingobiorcą płacąc raty leasingowe. Po upływie określonego w umowie czasu odkupuje od firmy leasingowej środki i ponownie staje się ich właścicielem. Ze sprzedaży majątku firma uzyskuje gotówkę, którą przeznacza na przywrócenie równowagi kapitałowej, bądź przeznacza ją na nowe inwestycje poprawiające konkurencyjność na rynku. Jeśli leasing zwrotny dotyczy nieruchomości to zarządzanie nią zostaje przekazane firmie zewnętrznej, co pozwala skupić się zarządowi na działalności podstawowej. Ze względu na zmianę charakteru kosztów i ewentualnie ich poziomu może wzrosnąć również wartość zysku. Spadną bowiem koszty karnych odsetek od zobowiązań przeterminowanych. Odsetki te nie stanowią kosztu uzyskania przychodów, a zatem zwiększają efektywną stopę opodatkowania i zmniejszają zysk netto. W dłuższym okresie technika leasingu zwrotnego może jednak wpłynąć na zmniejszenie operacyjnych przepływów gotówki (ze względu na zmniejszenie amortyzacji). Pogorszy to zdolność firmy do obsługi zobowiązań w dłuższym okresie. Będzie to zależało od przyjętej formy leasingu i decyzji kto będzie środek amortyzował. Należy wybrać taką jego formę, aby przywracanie równowagi finansowej tym sposobem przyczyniło się do odbudowania kapitałów stałych zaangażowanych w bieżącym obrocie, czyli kapitału obrotowego netto.

Duże przedsiębiorstwa dla przywrócenia równowagi kapitałowej tworzą spółki „córki”. Firma „matka” tworząc nową spółkę córkę, przekazuje jej część aktywów oraz zobowiązań. Istnieje wiele powodów takiego postępowania. Obok potrzeby zmniejszenia poziomu aktywów zamrażających kapitały, ograniczenia dywersyfikacji działalności, gamy wytwarzanych produktów, istotną kwestią jest wykorzystanie tej techniki dla poprawy równowagi kapitałowej. Inwestorzy zewnętrzni chętniej wchodzą do firm zrestrukturyzowanych. Spółka córka jest mniejsza i zorientowana na węższy obszar działalności. Z tego powodu jest zwykle bardziej atrakcyjna dla inwestorów wewnętrznych (kadrę menedżerską MBO), bądź zewnętrznych inwestorów branżowych lub takich, dla których przejęcie będzie stanowić uzupełnienie brakującego ogniwa długofalowej strategii dywersyfikacji. Potencjalni inwestorzy oraz dotychczasowi właściciele są często zainteresowani w sprzedaży lub zakupie już zrestrukturyzowanych przedsiębiorstw. Przekazanie aktywów spółce „córce” w celu ich sprzedaży może znacznie podnieść ich wartość. Wyższe wpływy strumieni pieniężnych pozwolą spółce matce, w danym momencie, przywrócić równowagę kapitałową, a akcjonariuszom dadzą dodatkową wartość (efekt synergii). Procesy wyodrębniania spółek „córek” muszą uwzględniać długookresową strategię przedsiębiorstwa i nadrzędny jej cel pomnażanie bogactwa właścicieli. Oddzielenie przedsiębiorstwa poprzez sprzedaż spółki „córki” może prowadzić do wzrostu kosztów w przyszłych okresach.

Reasumując trzeba podkreślić, że podstawowym kryterium doboru sposobów uzupełnienia kapitału obrotowego netto powinien być koszt kapitału. Jego wielkość przekłada się bowiem na wartość firmy. Niedobór kapitału obrotowego netto prowadzi do spadku sprzedaży, niewykorzystania szans jakie daje w danej sytuacji rynek, ograniczania rozwoju firmy poprzez spadek zysku i zmniejszenie zdolności do zaciągania kredytów długoterminowych. Każdy menedżer, który pragnie zapewnić bezpieczną przyszłość swojego przedsiębiorstwa musi przede wszystkim zadbać w krótkim okresie czasu o utrzymanie równowagi finansowej, zaś długofalowo o zdolności firmy do generowania zysków.

J. Siedlecki, Równowaga a wzrost gospodarczy, WN PWN, Warszawa 2000, s. 11

W. Frąckowiak, Strategie przedsiębiorstwa w gospodarce nadmiaru i niedoboru, Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu, Poznań 1992, nr 116, s.35-40

T.G.Bailey, K.Wild, Międzynarodowe standardy rachunkowości w praktyce, FRR w Polsce, Warszawa 2000, s.140-141.

  1. I. Herapolitanska, Skup i sprzedaż wierzytelności przez banki - cesja, faktoringu, dyskonto, forfaiting, sprzedaż publiczna i niepubliczna, TWIGGER, Warszawa, 1998, s.32

  1. K. Kreczmańska, Faktoring w teorii i praktyce, czyli o tym jak szybko, tanio, bezpiecznie i zgodnie z prawem odzyskać wierzytelności, Wyd. BART, Warszawa 2003, s.14

Faktoring wciąż mało popularny, Gazeta Finansowa, 29.03-4.04 2003,

4.M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, WN PWN, Warszawa 2003, s.193

  1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa, „Dziennik Ustaw” 1997, nr 137, poz. 926 z późniejszymi zmianami,

6.Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorstw, Dziennik Ustaw, nr 60 z 2000 roku pz.704 z późniejszymi zmianami

A. Koza, Formy i zasady wsparcia finansowego niewypłacalnych pracodawców ze środków funduszu gwarantowanych świadczeń pracowniczych, Zeszyty Naukowe, AE Wrocław 2002, nr 965, s.426

. A Damodaran, Applied Corporate Finance, ACF: A User's Manual, John Willey& Sons, Inc. 1999

A. Skowronek- Mielczanek, Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania, wyd. C.H. BECK, Warszawa 2003, s.53

.D. R. Stokes, Small Business Management: An Active-Learning Approach, DP Publications Ltd., London 1999, s.380

P. Tamowicz, P. Rot, Informator: Fundusze venture capital w Polsce, PARP, Warszawa 2002, s. 53

EVCA and EU discuss policy priorities for private eguity growth In next three years. Prees Release Brussels, 11.09.2001, s. 3.

L. Danikoff, T. Koller, A. Schneider, Sprzedawanie składników majątku - brakujące ogniwo strategii, Harvard Business Review Polska, kwiecień 2003, s.111

Zobowiązania bieżące

Kapitał

stały

Aktywa

stałe

Aktywa

bieżące

Powyżej
1 roku

Poniżej

1 roku

Powyżej
1 roku

Poniżej

1 roku

Aktywa

bieżące

Kapitał obrotowy netto

Zobowiązania

bieżące

Aktywa

bieżące

Ujemny kapitał obrotowy netto

Zobowiązania

bieżące

Aktywa stałe

stałe

Aktywa bieżące

Kapitały

stałe

Kapitały krótkoterminowe

Aktywa

Pasywa

(4)

(1)

(2)

(3)


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
narzedzia monitorowania i sposoby przywracania krotkoterminowej rownowagi finansowej
Konspekt Krótkoterminowe decyzje finansowe przedsiębiorstw
SPOSOBY FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIOSTW2
SPOSOBY FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIOSTW3
zadania (krótkoterminowe decyzje), sem 3, finanse przedsiębiorstwa, wnuczak
Redel, 01 Finanse przedsiębiorstw 07, Przedmiot finanse przedsiębiorstwa rozpatrywany być może w róż
3 Zarządzanie kapitałem obrotowym przedsiębiorstwa Krótkoterminowe decyzje finansowe
Finanse w przedsiębiorstwie, Finanse 9, W podejmowaniu decyzji krótkookresowych w przedsiębiorstwie
Controlling w firmie Praktyczne narzedzia jak poprawic plynnosc finansowa w przedsiebiorstwie e
Wykład 4 techniki przywracania równowagi finansowej
Zarządzanie finansami przedsiębiorstw
Finanse przedsiębiorstw koszt kapitału 1 i 2
Finanse przedsiebiorstw wyklad Nieznany

więcej podobnych podstron